Nəzəriyyə məsələləri – Вопросы Теории
Yüklə 225,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
İnqilabdan əvvəl ayrı-ayrı ziyalıların və mədəniyyət xadimlərinin vaxtaşırı məşğul olduğu bədii tərcümə Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra ümumxalq, ümumdövlət işinin vacib tərkib hissələrindən birinə çevrilmişdir. Xalqlarımızın bir–birini öyrənməsində, ədəbi–mədəni əlaqələrin inkişafında, qarşılıqlı təsir yolu ilə zənginləşməsində bədii tərcümənin rolunu və əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirən Azərbaycan yazıçıları bu sahədə çox böyük nailiyyət əldə etmişlər.
Gertsen - “Kimdir müqəssir?”, Lermontov – “Zəmanəmizin qəhrəmanı”, Ostrovski – bütün məşhur dramları, Qoqol – “Ölü canlar”, Krılov – “Təmsillər”, Qonçarov – “Oblomov”, Qriboyedov – “Ağıldan bəla”, Dostoyevski – “Cinayət və cəza”, Çernışevski – “Nə etməli?”, Lev Tolstoy – “Anna Karenina”, “Dirilmə”, “Hərb və sülh”, A.Tolstoy “Əzablı yollarla”, M. Qorki – “Ana”, “Klim Samginin həyatı”, Furmanov – “Çapayev”, Mayakovski - “Lenin”, N. Ostrovski – “Polad necə bərkidi”, Fedin – “Qəribə yay”, Yesenin – “Şerlər və poemalar”, Fadayev – “Gənc qvardiya”, Şoloxov - “Oyanmış torpaq”, “Sakit don”, S. Smirnov – “Brest qalası”: digər qardaş xalqların klassik və müasir ədəbiyyatından: T. Şevçenko, İ. Franko, L.Ukrainka, O. Qonçar, A. Korneyçuk, P. Brovka, A. İsaakyan, O. Tumanyan, X. Abovyan, A. Şirvanzadə, Çarens, S. Kaputikyan, G. Emin, Ş. Rustavelli, İ. Çavçavadze, A.Sereteli, N. Barataşvili, İ. Abaşidze, Abay, M. Əvazov, Nəvai, Zülfiyyə, Ş Rəşidov, E.Vilde, Yan Raynis, Mejelaytis, Çingiz Aytamatov,Musa Cəlil və Rəsul Həmzətovun: ingilis ədəbiyyatından: Şekspir, Bayron, Kiplinq, D.Defo, Konan Doyl və Mayn Ridin: Amerika ədədbiyyatından: Mark Tven, Cek London, Drayzer və Heminqueyin: Alman ədəbiyyatından: Hote, Heyne, Şiller, L. Feyxtvanger və Remarkın: italyan ədəbiyyatından: C. Bokaço, Dante və Covanyollinin: fransız ədəbiyyatından: Rable, Hüqo, Balzak, Didro, Zolya, Stendal, Flober, Bualo, Barbus və başqalarının müxtəlif kitabları, seçilmiş əsərləri, ayrı – ayrı xalqların onlarca nəsr, şer və folklor antologiyaları, nəhayət, yüzlərlə digər kitablar... Ümumi həcmin varaqlarilə ölçülən, qiyməti isə ölçüyə gəlməz bir xəzinə!
Bir zamanlar nəşriyatlarımız bu görkəmli sənətkarların tək–tək əsərlərini Azərbaycan dilində buraxmaqla kifayətlənirdilər. Lakin indi SSRi və dünya xalqları ədəbiyyatları nümayəndələrinin çoxcildlikləri tərcümə və nəşriyyat işimizin normalarından birinə çevrilməkdədir. Puşkin əsərlərinin altıcildliyi, Şoloxov əsərlərinin səkkizcildliyi, Taqor əsərlərinin səkkizcildliyi, Qaydar əsərlərinin dördcildliyi, Qorki əsərlərinin on beş cildliyi, habelə çoxlu ikicildliklər dediyimizə sübutdur. Rus dilindən azərbaycancaya tərcümə olunmuş əsərlərin yalnız biblioqrafiyası üçün böyük bir kitab tərtib etmək lazım gələrdi (belə bir kitab tərtib etməyin də vaxtə gəlib çatmışdır). Biz mənzərəni təqribi də olsa canlandırmaq məqsədilə müxtəsər bir siyahı verməklə kifayətləndik. Lakin müxtəsər siyahının
4 özü də bu sahədə görülən işlərə ümumi, elmi–tənqidi nəzər salmağa və ondan bəzi əməli nəticələr çıxarmağa əsas verir.
Hər şeydən əvvəl diqqəti cəlb edən budur ki, Sovet hakimiyyəti illərində dilimizdə çap edilmiş tərcümə əsərlərinin sayı və həcmi ədəbiyyatımızın bütün tarixi boyu çap edilmiş tərcümələrin sayından və həcmindən qat–qat artıq olub, milli mədəniyyətlərin və ədəbiyyatların inkişafına partiyamızın göstərdiyi böyük qayğının qiymətli təzahürlərindən biridir. Biz, dünya mədəniyyəti xəzinəsinin parlaq incilərinə tərcümə vasitəsilə ölkəmizin digər xalqlarına nisbətən daha əvvəl, geniş miqyasda və yüksək səviyyədə sahib olmuş rus xalqına, onun qüdrətli dilinə minnətdarıq ki, həmin xəzinənin eyni hüquqlu varisləri olmaqla bizə bu dərəcədə əzəmi kömək edir! Qeyd etmək xoş və fərəhlidir ki, Dostoyevski romanlarına xas olan mürəkkəb və ziddiyyətli insan psixologiyası, Lev Tolstoy yaradıcılığındakı zəngin həyat lövhələri, tarixi vüsət, Çexov hekayələrinin lakonizmi, inqilab carçısı Mayakovskinin poetik nidaları, Yeseninin rus təbiətinin ən səmimi təsviri üçün tapıb zərifliklə işlətdiyi təkrarsız boyalar ana dilimizdə müvəffəqiyyətlə səslənir.Belə böyük bir sərvətin Azərbaycan dilində yenidən canlanması təkcə ədəbiyyatımızın, estetik sərvətlər xəzinəmizin deyil, dilimizin özünün də xeyli inkişaf edib büllurlaşmasına, onun lüğət tərkibinin zənginləşməsinə səbəb olmuşdur.
“Literaturnaya qazeta” (12 iyul 1972 – ci il) səhifələrində bədii tərcümə məsələlərinə dair müzakirələrdə tərcüməçi və tərcümə nəzəriyyəçisi Y. Ryaşentsev “Ən yaxşı tərcümə nədir?” sualına belə cavab vermişdir: “Əgər ikinci dildə yaradılan əsər oxucuda orijinalın oyatdığı təəsüratla maksimum dərəcədə yaxın təsir oyada bilirsə, onu ideal tərcümə hesab etmək olar”. Onun opponenti – V. Koptilov isə təəsüratı tərcümə işində yeganə meyar kimi qəbul etməyin əleyhinə çıxaraq, ədəbi əsərin “ideya – bədii strukturasını” müqabil dildə canlandırmağı əsl bədii tərcümənin meyarı hesab edir. Bədii tərcümə sahəsində sovet realist tərcümə məktəbinin on illərdən bəri davam edib gəlmiş çox qiymətli təcrübəyə və mütərəqqi klassik ənənələrə əsaslanan qənaəti bundan ibarətdir ki, tərcümə orijinalın məzmunu ilə forması, ruhu ilə hərfi mənası arasındakı dialektik vəhdəti qoruyub saxlamalı, müqabil dilin leksik, sintaktik, üslubi imkanlarının, təsvir və ifadə vasitələrinin əsasında oxuculara çatdırılmalıdır. Burada tək – tək söz və ifadələrin mənası dərindən qavranılmalı, lakin onların hər birinin ümumiyyətlə adekvatı deyil, müəyyən mətn daxilindəki konkret vəzifəsi, daşıdığı bədii yük açılmalı və ümumi ideya–bədii strukturaya tabe edilməlidir. Məntiqi dəqiqliklə bədii kamilliyin təcəssümünə nail olmaq üçün bu, riayət edilməsi son dərəcə vacib olan tələblərdən biridir. Razılıq hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, tərcüməçilərimiz bu tələblərə əsasən cavab verən bir sıra qiymətli əsərlər yaratmağa müvəffəq olmuşlar. Sovet Azərbaycanının bədii tərcümə sahəsində ilk sanballı nailiyyəti olan “Jevgeni Onegin” bu gün də ən yaxşı bədii tərcümə kimi öz əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır. Puşkin dühasının yetirməsi Səməd Vurğunun özü demiş, “qəlbinin bir parçasına”
5
Yüklə 225,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|