Nəzəriyyə məsələləri – Вопросы Теории
Yüklə 225,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
çevrilib həmin tərcümə vasitəsilə Azərbaycan oxucularına təqdim edilmişdir. Bu əsərin tərcüməsindən 40 ilə yaxın bir müddət keçir. Lakin onun qəhrəmanlarının xüsusi bir şeriyyətlə səslənən taleyi ana dilimizdə də hər dəfə oxunanda adama xüsusi bədii zövq verir. Orijinalla müqayisədə bu tərcümənin məna dəqiqliyinə heyran qalmamaq olmur. Əsərin “Onegin” bəndi adlanan ondördlük formasına, xüsusən onun qafiyələnmə qaydalarına dəqiq riayət edildiyi də nəzərə alınarsa, S. Vurğunun həqiqətən böyük yaradıcı tərcüməçi istedadının nələrə qadir olduğunu təsəvvür etmək mümkündür. Qeyd etmək istərdik ki, “Yevgeni Onegin”in ölkəmizin bir çox türkdilli xalqlarının tərcüməsi Səməd Vurğunun tərcüməsindən sonra və bu tərcümənin təcrübəsi əsasında olmuşdur. M. Əvəzov S.Vurğunun tərcüməsinin “tərcümə sənətinin şedevri” adlandırmışdır. Lermontov lirikasından Məmməd Rahimin, Mayakovski irsindən isə Rəsul Rzanın tərcümələri haqlı olaraq onların ikinci yaradıcılığı hesab edilir. Rəsul Rzanın bu sahədəki fəaliyyətini nəzərdən keçirərkən aldığımız ilk təəssürat belədir ki, Mayakovskinin ideyalar və məqsədlər aləminə, bu aləmin mühüm ifadə vasitəsi olan obrazlar dünyasına dərindən bələd olmuş və əsərin rus poeziyasında novator sənətin yüksək zirvəsinə qalxan Mayakovskini sözün geniş mənasında Azərbaycan dilində danışdırmağı bacarmışdır. Məhz R. Rzanın tərcüməsində Mayakovskinin şer və poemaları dönə - dönə çap olunmağda, efirdə səslənməkdə, dərslik və müntəxəbatlarda öz şərərfli yerini tutmaqda, orta və ali məktəblərimizdə oxunmaqda, öyrənilməkdədir. R.Rza Mayakovski şerinin Azərbaycan dilində dəqiq səslənməsinin qayğısına qalarkən dilimizin daxili imkanları xəzinəsində axtarışlar aparıb, şairin orijinal obrazlarının ekvivalentinə gah bərabər, gah da ən yaxın olan tutarlı təsvir və ifadə vasitələri tapır, onun poeziyasına xas daxili dinamizmi, dərin inqilabi məzmunu ehtiva etməyə müvəffəq olur:
gücudür, Şərəfidir partiya. Partiyamızla Lenin iki qardaşdır əkiz! ` hansi daha
əzizdir? Ana tarix söyləsin. Lenin deyən zamanda – partiya deyirik biz! Partiya söyləyəndə düşünürük biz Lenin! ( “ Vladimir İliç Lenin”)
Dinlətin ey yoldaşlar.
6 Dinləyin ey nəsillər. Bu cür səsli carçını. Coşqun təşviqatçını! Mən şer axınlarını yerində susduraraq, keçəcəyəm üstündən, incə, lirik tomların. O gün görəcəksiniz Ölməmişəm, sağam mən. Sizinlə bir canlı tək söhbət açacağam mən!
R.Rzanın tərcüməçi fəaliyyətinin son dövr məhsulları arasında Lonqfellonun “Hayavata haqqında mahnı”, İrji Taufelin “İllər” və Nekrasovun “Rus elində kimin günü xoş keçir?” kitabları mühüm yer tutur. Son kitab onunla əlamətdardır ki, R.Rza öz tərcüməsində Nekrasovu təhkimçi mülkədar zülmünün atəşin ifşaçısı olan əsl xalq şairi kimi bütün əzəmiyyəti ilə təqdim edə bilmişdir. Poemanın rus xalq mahnılarına, bılinalarına məxsus canlı danışıq dili, sarkazm dərəcəsinin yüksələn tənqidi ruhun Azərbaycan xüsusi qayğı və həssaslıqla tərcümə edilmişdir. Rus
ədəbiyyatından və rus dili vasitəsilə başqa xalqların bədii təfəkkür xəzinəsindən Azərbaycan dilinə tərcümə etməmiş nasir, xüsusən də şair Azərbaycanda demək olar ki, yoxdur. S. Rüstəm, Mirzə İbrahimov, Ə. Məmmədxanlı, N. Xəzri, Qabil, J. Əzimzadə, O. Sarıvəlli, N. Rəfibəyli, M. Seyidzadə, M. Dilbazi, Qılman İlkin, Cəfər Bağır, Cabir Novruz, Qasım Qasımzadə, Məmməd Araz, Aslan Aslanov, Ələviyyə Babayeva, Əzizə Cəfərzadə, Əkrəm Əylisli, Novruz Gəncəli, Nəriman Həsənzadə, Hüseyn Hüseynzadə bədii tərcümə sahəsində müxtəlif vaxtlarda qiymətli işlər görüblər. Lakin rus və dünya lirikasının, qardaş xalqlar poeziyasının Azərbaycan dilində səslənməsi sahəsində böyük əmək sərf etmiş Məmməd Rahimi (A. İsaakiyanın “Seçilmiş əsərləri”), Tələt Əyyubovun (Şekspirin Sonetləri), Adil Babayevin Azərbaycan səhnəsində oynayan bir sıra əsərlər, “Darıxma ana!” və “Tufan” pyesləri, Mikayıl Rzaquluzadənin (Heynenin “Seçilmiş əsərləri”), Ələkbər Ziyatayın (Qriboyedovun “Ağıldan bəla” sı, Mejalaytisin “İnsan”ı), yaradıcılıq fəaliyyətini başlayandan özünü demək olar ki, bütünlüklə rus dilindən bədii nəsr tərcüməsinə həsr etmiş Beydulla Musayevin, Hüseyn Şərifin, Əziz Şərifin, Cəlal Məmmədovun, Əli Səbrinin və Elxan İbrahimovun xidmətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Əziz Şərif, Əli Səbri, Cəlal Məmmədov, İmran Seyidov və Elxan İbrahimovun yaradıcılığı bir də onunla əlamətdardır ki, onlar eyni müvəffəqiyyətlə Azərbaycan yazıçılarının əsərlərini də rus dilinə çevirib, ümumittifaq oxucusunun malı edirlər...
7
Moskva Dövlət Universitetini bitirdikdən sonra təqribən 40 il ərzində fasiləsiz surətdə etdiyi tərcümələr sayəsində B. Musayev bu gün haqlı olaraq, Azərbaycan tərcümə sənətinin patriarxı sayılır. “Hərb və sülh” (II, III cildlər), “Ölü canlar”, “Alçaldılmış və təhqir edilmiş insanlar”, “Birinci Pyotr”, “İnsanın taleyi”, “Yenilməz insanlar”, “Xoşbəxtlik”, “Dekameron”, “Baskervillərin iti”, “Səfillər”, (II – III cildlər), “Ovod”, “Spartak”, nəhayət, “Ulenşpigel Əfsanəsi”. Xeyli ixtisarla verdiyimiz bu siyahı tərcüməsinin fəaliyyəti haqqında çox söz deyir və bizi yaradıcı mütərcimin əməyinə ehtirama çağırır.
Məhsuldar və təcrübəli professional mütərcim Hüseyn Şərifin yaradıcılığında Qorkinin “Klim Samginin həyatı” (I – III hissələr) əsərinin tərcüməsi mühüm yer tutur.
Qorkinin ən böyük əsəri olan bu epopeyanın tərcüməsi çox mürəkkəb bir işdir. Tərcüməçi Qorkinin üslubunu, yaradıcılıq laboratoriyasını kamil bilməklə bərabər, rus tarixinin böyük bir dövrünü xalq həyatını, məişətini, ictimai–siyasi həyat və fəlsəfi cərəyanlarını, hərtərəfli bilməlidir ki, əsərin bütün məzmununu, məziyyətlərini Azərbaycan oxucularına yüksək səviyyədə çatdıra bilsin. “Klim Samginin həyatı”nın tərcüməsinə Hüseyn Şərif böyük əmək sərf etmiş, gərgin yaradıcılıq işi görmüşdür.
“Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti redaksiyanın tərcümə məsələlərinə həsr olunmuş axırıncı “ Dəyirmi stol” yığıncağında professor Ağamusa Axundov bədii tərcümə ilə məşğul olanları aşağıdakı iki qismə ayırmışdır: sənətkar tərcüməçilər, bir də peşəkar tərcüməçilər. Sənətkar tərcüməçi deyəndə o, xüsusi bədii yaradıcılıq istedadı, yüksək yazıçılıq – şairlik qabiliyyəti olanları, peşəkar tərcüməçi deyəndə, ümumiyyətlə, dilləri bilən, lakin özləri bədii əsər yazmaqla az məşqul olan, yaxud heç məşğul olmayan mütəxəssisləri nəzərdə tutur. Redaksiyanın həmin müşavirə haqqında qeydlərində bu təsnifata dair belə bir şərh vardır: “Bədii tərcüməni həqiqətən yaradıcı iş hesab ediriksə, özlərini tamamilə tərcümə işinə həsr edənləri bir yaradıcı kimi müəyyən dərəcədə nəzərdən sala bilən ifadələrdən çəkinməyimiz yaxşı olar. Redaksiya mütərcim əməyinə ehtiyat və etika ilə yanaşmışdır. Lakin yuxarıdakı təsnifat da obyektiv həqiqəti əks etdirməkdədir və özü də orada qoyulan tələb ədəbi – tənqidi fikir tarixində yeni deyil. N.A. Dobrolyubov “Vergili “Eneida” – sının cənab Şerşneviç tərəfindən rus dilinə edilmiş tərcüməsi haqqında” məqaləsində yazırdı ki, mütərcim fövqəladə dərəcədə çox və müxtəlif tələblərə cavab verməlidir. Həmin tələblərdən birincisi kimi böyük tənqidçi göstərirdi ki, mütərcimin özü şair olmalıdır. Şairlik ruhu mütərcimə çevirdiyi əsərdə hətta “axıradək deyilib qurtarmamış” fikri də başa düşüb tərcümə etməyə imkan verir.
Əlbəttə, bədii tərcümə ilə məhz əsl yazıçıların məşğul olması tələbini biz də başa düşürük. Digər tələblərlə yanaşı bədii tərcümənin bir vacib tələbi də vardır ki, yazıçı olmayan mütərcimlər bəzən ona cavab verə bilmirlər. M. Əzizbəyov adına teatrın səhnəsində oynanılan rus və Avropa klassikası nümunələrini tamaşaçıların rəğbətlə qarşılanmasının bir səbəbi də onların dram sənətinin sirlərini, səhnənin tələblərini yaxşı bilən dramaturqlar, rejissorlar tərəfindən tərcümə olunmasıdır.
8 Yüklə 225,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|