Nəzəriyyə məsələləri – Вопросы Теории
Yüklə 225,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
Demərəm ürəyi qoparım, üzüm, Yerində ən incə duyğular olsun,- kimi tərcümə etməkdə düzgün deyil. Əvvəla, yerindən qoparılmış, üzülmüş ürəkdə hansı duyğular ola bilər? Bir də axı, A. Tvardovski ikinci misrada təkid edir ki, ürək öz yerində qalsa yaxşıdır.
Biz arzu edərdik ki, T. Bayram A. Tvardovskidən gələcək tərcümələrindən orijinalın ruhuna sadiq, mənasına daha həssas olsun. Burada
üzərində nisbətən ətraflı dayanılan, siyahılarda xatırladılan və adları çəkilməyən tərcümələr, nəhayət, Qorki əsərlərinin Azərbaycan dilindəki 15 – cildliyi, Şoloxov əsərlərinin 8 – cildliyi Lermontov əsərlərini 4 – cildliyi, Turgenov əsərlərinin 2-cildliyi, Dostoyevskinin, Lev Tolostoyun romanları bədii tərcümə sahəsindəki digər mühüm nailiyyətlərlə yanaşı mövcud nöqsanlar haqqında da müəyyən təsəvvür yaradır. Həm 15–cildliyin, həm də 8–cildliyin tərtibində redasksiya heyətləri həmçinin verdiyi imkanlar daxilində bu sənətkarların əsərlərinin müvəffəqiyyətlə seçmişlər. Həmin nəşrlər vasitəsilə Azərbaycan oxucusu Qorkinin demək olar ki, bütün məşhur hekayə və dramları, “Ana” romanı, “Uşaqlıq”, “Özgə qapılarında”, “Mənim universitetlərim” trilogiyası, “Klim Samginin həyatı” epopeyası, şer və publisitikası ilə bir küll haqqında tanış ola bilmişdir. Şoloxov 8 – cildliyinin tərtibində isə əsas yer ədəbin əvvələrdə dilimizə tərcümə edilmiş “Sakit Don” və “Oyanmış torpaq” romanlarına verilmişdir. Sovet ədəbiyyatının, sosializm realizminin yaradıcılıq metodununu böyük ideya və sənətkarlıq imkanlarını parlaq surətdə təmsil edən bu iki qüdrətli ədibin əsərlərinin belə geniş miqyasda tərcüməsi və nəşri tamamilə təbii və gələcəkdə də davam etdirilməsi vacib olan qanunauyğun bir prosesdir. Ümumən çoxcildliliklərdəki əsərlər xüsusilə də Qorkinin və Şoloxovun romanları bu nəşrlər üçün hazırlanarkən onların tərcüməsi üzərində əsaslı təkmilləşdirmə işi aparılmışdır. Bu cəhətdən “Sakit Don” və “Oyanmış torpaq” ın 8 – cildlik üçün hazırlanmasında mərhum Cahanbaxşın çəkdiyi yaradıcılıq zəhmətini ehtiramla yad etmək lazımdır. “Sakit Don”– un 1961-ci il nəşrində Qriqorinin çayı keçib həyətlərində öz oğlu ilə görüşərkən yaşadığı həyacanın təsviri belə tərcümə edilmişdir: “Meşədə ikən uşaqlarını xatırladığı zaman gecələr axtarıb tapdığı bu nəvazişkar və zərif sözlərin hamısı indi Qriqorinin hafizəsindən çıxıb getmişdir. O, dizi üstə çökərək oğulcuğazının soyuqdan qizarmış balaca əllərini öpə-öpə boğuq səsi ilə yalnız bircə kəlməni deyib dururdu.
- Oğulcuğazım... Oğulcuğazım... Qriqori onu
qucağına götürdü. Oğlunun çöhrəsinə quru, hədəqədən çıxmış bir şəkildə yanan gözləri ilə həris–həris baxaraq soruşdu: - Necəsiniz? ... Xalan necədir, Полюшка, - hamısı salamatdırmı?
14 ... Dünya xalam sağ–salamatdır, amma Полюшка payızda öldü, Boğaz xəstəliyindən”. 15–il sonrakı nəşrində isə həmin parça aşağıdakı vacib təshihə məruz qalmışdır: Orada, meşədə uşaqlarını andığı zaman gecələr dilində əzbər etdiyi şirin sözlərin hamısı yadından tamam çıxmışdır. O, oğlunun qarşısında diz çökərək onun soyuqdan qızarmış balaca əllərindən öpə-öpə, boğuq səslə yalnız bircə söz deyirdi: - Oğlum ... Oğlum... Qriqori onu qucağına götürdü. Dəlicəsinə alışıb yanan gözlərini üzünə zilləyərək soruşdu: - Siz burada necə yaşayırsınız... Bibim, Полюшка sağ salamatdırmı? - … Amma
Полюшка payızda öldü. -
Kursivlə verdiyimiz təshihlər, əvəzetmələr yeni söz və ifadələr son nəşrin əvvəlkinə nisbətən xeyli təkmilləşdiyini əyani surətdə nümayiş etdirir. Ümumiyyətlə bu nəşrdə əsərin dili daha da rəvanlaşmış, orijinalla tərcümənin tərkib hissələri arasında adekvatliq artmış, başlıcası isə, tərcümənin bədii səviyyəsi yüksəlmiş, Şoloxov mətninə əvvəlkindən xeyli artıq uyğunlaşdırılmışdır. Bu nə qədər qeyri-normal və xoşa gəlməz olsa da, təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bizim bəzi tərcümələrimiz də mətni təhrif çox ciddi qüsurlar müşahidə olunmaqadır. F. Engelsin Birinci İnternasionalın baş katibi F.A. Zorgeyə yazdığı 23 aprel 1887–ci il tarixli məktubunda öyrənirik ki, böyük alim bəzi əsələrinin tərcümə keyfiyyətindən çox narazı qalmışdır. “... İngilis dilində yazılmış əsərlərinin başqası tərəfindən almancaya tərcüməsinin, həm də səhvlərlə dolu olub, orijinalın mühüm yerlərini təhrif edən tərcüməsinin çapdan çıxmasına yol verə bilmərəm... Mən xahiş etdim orijinalı qaytarsın ki, onu özüm tərcümə edim.Əsərin elə yerləri var ki, hər sözü elmin qızıl tərəzisində çəkilməlidir...”
Öz – özünə aydındır ki, ədəbi əsərlərin də həm elmi, həm də bədiiyyatın qızıl tərəzisində çəkilməli məqamları var və tərcümə zamanı onların vəzncə yüngül və ya ağır olmasına yəni təhrifinə əsla yol verilməlidir. Bədii tərcümənin eybəcər üsullarından olan təhrif orijinala, onun məna xüsusiyyətlərinə diqqətsizliyin, laqeydliyin, tərcümədə yüngül müqavimət deyilən bədnam yolla getməyin ağır nəticələrindəndir.
M.Qorkinin “Oxucu” hekayəsinin tərcüməsində belə bir parça ilə rastlaşanda təəccüb etdik. “Gecə vaxtı idi, mən evdən küçəyə çıxdım, çap olunmuş hekayəmi yaxın adamlarımın çevrəsində oxudum. Bu hekayəyə görə məni çox təriflədilər”.
Burada qüsur təkcə ondan ibarət deyil ki, mütərcim “yaxın adamlarımın çevrəsində” kimi mənasız bir söz yığımından istifadə etmişdir. Başlıca qüsur budur ki, “Была ночь, тогда вышел на улицу из дома, где в кругу близких мне люди читал свой напечатанный рассказ» kimi sadəcə bir cümləsini sintaktik quruluşu mütərcim üçün anlaşılmaz qalmışdır. Orijinalda birinci şəxs çap olunmuş birinci
15
Yüklə 225,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|