Nəzəriyyə məsələləri – Вопросы Теории
Yüklə 225,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ə.Cəmilin uzun illər üzərində xüsusi səylə çalışdığı yaradıcılıq işi gözəl bəhrəsini vermişdir: Azərbaycan oxucusu öz “Faust”na malik olmuşdur.Bu gün tam məsuliyyətlə deyə bilərik ki, əlimizdə S. Vurğunun “Yevgeni Onegin” ilə yanaşı dura biləcək bir səviyyədə fundamental tərcümə əsəri var. Bir filosof-şairin, mütəfəkkir sənətkarın yarıməsrlik zəhmətinin bəhrəsi olub, dünya klassikasının insan azadlığını tərənnüm edən əsərləri içərisində ölməz yer tutan “Faust” bu gün Azərbaycan dilində də qürurla səslənir. Təəssüf ki, müqayisələrimiz əsərin almancasına əsaslanmır. Lakin almancanı əla bilən yoldaşların (xüsusən professor Nəzakət xanım Ağayevanın) mülahizələri bu əsərin ruscası ilə azəraycancasını qarşılaşdırmaqdan aldığımız gözəl qənaəti tamamlayır. Tərcümənin ən mühüm keyfiyyəti kimi qeyd etmək lazımdır ki, əsərdəki dərin bəşəri məzmun, müxtəlif həyatı və əfsanəvi hadisələr, əhvalatlar Azərbaycan dilində təbii səslənir və rəvan oxunur. Ə. Cəmil bu faciə əsərinin qəhrəmanlarının hər biri üçün onların birbəbir obraz kimi səciyyələnməsinə müvafiq ahəng tapmağa müvəffəq olmuşdur. “Faust” un dilindən verdiyi nümunə buna yaxşı misaldır:
Mən bir tora salıb saf qəlbimizi, Yaltaq təriflərlə gətirib bizi. Bu boş mağaraya çıxaran məlum, Məşum qüvvələrə min lənət olsun! Lənət ilk addımda bizi çaşdıran Lovğa təkəbbürə, bədgümanlığa, Lənət zahirliyə, göz qamaşdıran. Gözəllik önündə kor heyranlara! Şirin röyalarda bizi aldadan, Şərəf də, Şöhrət da yalandır, yalan! Min bir lənət olsun mülkiyyətə, Qəlbə fərəh vara – dövlətə Arvada , uşağa, kənizə, qula Bütün ev – eşiyə, torpağa, pula! Böyük xəzinələr vədi ilə hərdən Cəsur əməllərə bizi sövq edən O qızıl allahı Mammona lənət! Bizi əyyaşlığa, qayğısızlığa Odur şirnikləndirən,bax, ona lənət! Lənət məhəbbətin səfasına da. Üzüm şirəsinin şəfasına da. Ey ümid, ey inam, lənətlər sizə, Lənətlər ən əvvəl öz əsrimizə!
Ə. Cəmil fikri dəqiqliklə yanaşı orijinalın bədii xüsusiyyətlərini mühafizə etmək üçün də, yaradıcılıq zəhmətinə qatlaşmışdır. Mütərcim yeri gəldikcə hecanın demək olar ki, bütün bölgülərindən istifadə etmişdir; Faustun ağır, fikirli bəzi monoloqlarının 14-lüklə, Yelenanın oynaq müraciətlərinin 5-liklə, xor mətninin 7- liklə və s. verilməsi bu mürəkkəb quruluşlu əsərin Azərbaycancasına yaxşı mənada bir əlvanlıq aşılamışdır. Ə. Kürçaylı da “İlahi komediya”nın bir sıra rus tərcümələri ilə tanış olmuş, lakin əsas fikrini o, Dante poemasının M. Lozinski tərəfindən tərcümə olunmuş son variantına verməyi qət etmişdir. Əsərin rus dilində ən mötəbər və mükamməl variantı olan bu tərcümə ilə M. Lozinski SSRİ dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Respublikamızın partiya mətbuatında haqlı olaraq təqdir edilmiş Azərbaycan tərcüməsində irəlidəki rus tərcümələrinə məxsus bəzi qüsurlar nəzərə alınıb islah edilmişdir. Bir mütərcim kimi Ə.Kürçaylının işi ona görə mürəkkəb olmuşdur ki, o, Dante poemasının məzmun dəqiqliyinə nail olmamağa çalışmaqla yanaşı, əsərin bədii quruluşunu da saxlamış, onun 3–lük bəndlərindəki misraların sayını, hətta xeyli çətin olan qafiyyələnmə qaydasını da orijinaldakı kimi bərpa etməyə böyük zəhmət sərf etmişdir. Belçika ədəbiyyatının bütün dünyada tanınan nümunəsi – “Ulenşpigel əfsanəsi” üzərində işlərkən Beydulla Musayev də müəyyən çətinliklərlə qarşılaşmışdır. Bu əsər tədqiqatçıların yazdığına görə, Belçika ədəbiyyatının özünün də digər nümunələrindən janr, dili, üslubu, təsvir və ifadə vasitələrinin xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Burada “tarixi hadisələr də təsvir olunur lakin bu əsər adi mənada tarixi roman deyil; romanda material xüsusi bir üslubda işlənmiş, həm folklor motivlərin, həm də yazıçının öz fantaziyasının məhsulu olan bədii uydurma ilə birləşmiş, nəticədə sənədli bir əfsanə adlandırıla biləcək bir roman yaranmışdır”. Belə bir əsərin yeri gəldikcə xalq danışıq dilinin canlı ahəngindən, oynaq yumorundan istifadə yolu ilə Azərbaycan ədəbi dilinə tərcüməsi Beydulla Musyevin növbəti yaradıcılıq nailiyyəti kimi qiymətləndirilməlidir. Rus
və Avropa ədəbiyyatından tərcümə sahəsində qocaman yazıçı və mütərcim M.Rzaquluzadənin də xidmətləri böyükdür. Öz xələflərinə müraciətlə “Tabutumun üzərinə qılnc qoyun, çünki mən bəşəriyyətin azadlığı uğrunda mübarizədə cəsur bir əsgər olmuşam”deyən alman şairi Henrix Heyneni Azərbaycan oxucusu üçün məhz M.Rzaquluzadə açmışdır desək, əsla yanılmarıq. Onun təqribən iyirmi illik zəhmətinin barı olan Heynenin “Seçilmiş əsərləri” klassik alman poeziyasından Azərbaycan dilində çap olunmuş ən mükəmməl nümunədir. Biz yalnız ona görə belə demirik ki, həmin kitabın 300-dən artıq səhifəsi vardır. Bir də ona görə belə deyirik ki, kitab xüsusi qayğı ilə, şövqlə tərtib edilmiş, Heynenin gənclik iztirablarının, məhəbbət duyğularının ifadəsi olan lirikasından başlamış, ağalar-qullar dünyasının alnına mıxladığı kəskin siyasi ittihamlarına, qiymətli poemalarına qədər yaradıcılığının bütün sahələrindən zövqlə seçilmiş nümunələr müvəffəqiyyətlə tərcümə edilmişdir. Seçmə və tərtib işinin özünün həcmini təsvir etmək üçün göstərək
21 ki, həmin kitabdakı şer və poemaları mütərcim Heyne əsərlərinin on cildindən seçib ayırmışdır. Azərbaycan şair və yazıçılarının rus ədəbiyyatından tərcümələri bu dilin vasitəsilə digər ədəbiyyatlardan tərcümələrə nisbətən əsasən ona görə qənaətbəxşdir ki, qələm yoldaşlarımızın çoxu rus dilini yaxşı bilir və müntəzəm olaraq bu sahədə vərdişlərini təkmilləşdirir, biliklərini zənginləşdirirlər. Vladimir Qafarovun bayatılarımızdan, Abram Plavnikin Qasım bəy Zakirdən rus dilinə, Samvel Qriqoryanın Sabirdən, Oleq Xaçunsun Aşıq Ələsgərdən erməni dilinə, Li Sepperin Rəsul Rzadan və İ.Əfəndiyevdən eston dilinə, Leyla Eradzenin Azərbaycan nasirlərindən gürcü dilinə, Vaqif Arzumanovun Nigər Rəfibəylidən, Fikrət Qocadan Litva dilinə tərcümələrinin müvəffəqiyyət qazanıb dönə-dönə çap olunması, Li Sepperin isə Rəsul Rzanın “Tükənməzlik” kitabının tərcüməsinə görə Yuxan Smuul adına respublika mükafatına layiq görülməsi həmin yoldaşların mütərcim kimi başqa keyfiyyətlərlə yanaşı məhz yuxarıdakı tələblərə də cavab verməsilə əlaqədardır. Mübariz,Məmmədaga Sultanov, Qulamhüseyn Beqdeli, Əbülfəz Hüseyni və Abbasəli Sarovlunun farsdilli poeziyadan, Dilarə Əliyevanin gürcü ədəbiyyatından, Abbas Abdullanın Ukrayna dilindən, Abdulla Dağçaylının avarcadan, Xəlil Rzanın özbəkcədən, tərcümələri də buna görə rəğbətlə qarşılanmışdır. X.Rza çoxdandır ki, özbək ədəbiyyatını öyrənir; o, dəfələrlə, həm də uzun müddət Özbəkistanda olmuş, yazıçı, alim, naşir və mütərcimlərlə görüşmüş, fəhlə və kolxozçuların söz-söhbətində iştirak etmiş, xalq danışıq dilinin ahəngini qavramış, özbək dilini öyrənmişdir. İki xalqın övladı, görkəmli özbək şairi Maqsud Şeyxzadə haqqında onun bütün yaradıcılığını orijinaldan oxumaq əsasında yazdığı monoqrafiya X.Rzaya bu sahədə çox kömək etmişdir. Estoniyada hazırda 70 xalqın ədəbiyyatından tərcümə edilmişdir. Bunun mühüm bir qismi sətri tərcüməsiz, birbaşa orijinaldan icra olunub. Son vaxtlada Estoniyada “Sasunlu Davud” erməni dilindən, K. Qamsaxurdiya və N. Dumbadzenin əsərləri gürcü dilindən, Rudəki tacik dilindən , Bir sıra məcmuələr isə özbək, belorus və Ukrayna dillərindən tərcümə edilmişdir. Eston qardaşlarımız buna necə müvəffəq olmuşlar? Orada ali məktəbdə təhsil alan poetik istedada malik gənclərin bəzilərinin şəxsi arzularını və meyllərini nəzərə alıb Ukrayna, Belorusiya, Zaqafqaziya və Orta Asiya ali məktəblərinin filoloji fakültələrinə ezam edirlər. Təbiətən şair olasan, dil öyrənməyə həvəsin ola, özü də bir neçə milli respublikanın dilində təhsil alıb, onun adamlarının arasında yaşayasan. Bu dildən tərcümə etmək üçün bunlardan da gözəl, ilkin şərtlər təsəvvür etmək çətindir. Yazıçılar İttifaqımızın tərcümə bölməsi Azərbaycan Dövlət Universitetinin və Respublika pedaqoji institutlarının rəhbərləri ilə birlikdə bu təcrübəni bizdə də geniş tətbiq etsələr daha faydalı olardı.
Mərhum professor Əli Sultanlının antik ədəbiyyata dair müntəxəbat hazırlamaq sahəsində nəcib fəaliyyətini də burada qeyd etmək istərdik. Vaxtilə o, klassik yunan və Roma sənətkarlarının bizim ali məktəb proqramına daxil olan əsərlərindən ibarət iki müntəxəbat tərtib etmişdi. Roma ədəbiyyatına həsr olunmuş müntəxəbatdakı
22 Yüklə 225,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|