10
I FƏSĠL
Ġnfoimperializm
ən yeni imperializm növü kimi
1.1. Ġnfoimperializm: mahiyyəti və əsasları
İmperializmdən bəhs edərkən, ilk növbədə, fərqli key-
fiyyətlərin daşıyıcısı qismində çıxış edən müxtəlif imperia-
lizm və ya imperialist siyasət növlərini səciyyələndirmək la-
zımdır. Nəzərə alsaq ki, bəşəriyyət dinamik inkişaf tempinə
malik olan sistem və ya platformadır, onda qeyd edə bilərik
ki, müasir kibertexnologiyaların və yaxud texnoloji innovasi-
yaların gətirdikləri xüsusiyyətlər və keyfiyyətlər cəmiyyət da-
xilində, eləcə də, müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində
əhəmiyyətli dəyişikliklər etmək gücündədir. Eyni zamanda,
fərqli xüsusiyyət və keyfiyyətlərin daşıyıcısı qismində çıxış
edən hərbi, siyasi və mədəni imperializm yuxarıda sadalanan
dəyişikliklərin fonunda öz funksiya və missiyalarını yerinə
yetiriblər. Amma bununla belə, kapital mahiyyət etibarilə irti-
caçı olduğu üçün daim yeni bazarlar axtarır. Həmçinin, kapi-
tal bu bazarların münbit, əlverişli, idarəolunan və sabit olma-
sını tələb edir. Belə olan halda, imperialist güclər imperializ-
min substratı olan kapitalizmin inkişafı üçün, heç şübhəsiz ki,
yeni metod və vasitələr axtarışına çıxıblar. Bunun fonunda isə
əqli və idraki inkişafın son mərhələsində kapital, demək olar
ki, klassik kapitalizmin hüdud və sərhədlərini zorlayaraq, ən
müasir dövrdə özünə məqbul qəlib və forma tapmağı bacar-
mışdır. Biz imperializmi qidalandıran kapitalizmi bütün növ
11
qəlib və formalara uyğun gələn su ilə müqayisə edə bilərik.
Başqa sözlə, kapital elastik, çoxşaxəli və istənilən konfiqura-
siyaya uyğun gəlmək xüsusiyyətinə malikdir. Amma təyinat
etibarilə vahiddir. Kapitalın əsas funksiyası gəlir əldə etmək
və istismara yönəlməkdir.
Məlum olduğu kimi, Marksizm nəzəriyyəsində kapita-
lizm istismarçı quruluş və irtica kimi səciyyələndirilirdi.
Amma sonrakı dövrdə kapitalizmə qarşı ümumi loyal müna-
sibət formalaşdırıldı. Buna baxmayaraq, hazırki nəzəriyyəçi-
lər və araşdırmaçılar belə bir qənaət ifadə edirlər ki, Karl
Marksın kapitalizmlə bağlı səsləndirdiyi fikirlər bu quruluşun
əsaslarını, hətta iç üzünü olduqca adekvat surətdə əks etdir-
mişdir. Eyni zamanda, qeyd edə bilərik, Marksizm nəzəriyyə-
sində ifadə olunan tezis və fikirlər ənənəvi və modern beynəl-
xalq münasibətlər sisteminin əsaslarını dəqiq şəkildə ifadə et-
mişdir. Nəzərə alsaq ki, müasir beynəlxalq siyasi münasibət-
lər və proseslər realizmə söykənir və güc nəzəriyyəsinə əsas-
lanır, məhz bu zaman kapitalın nə qədər böyük güc olduğu
qənaətinə gələ bilərik. Bu baxımdan, kapital varsa, deməli,
kapitalizmlə yanaşı imperialist siyasət də var. Ümumiyyətlə,
kapitalizmlə imperializm eyni mənbədən qidalanır. Bəzi araş-
dırmaçılar iddia edirlər ki, imperializm kapitalizmin məhsulu-
dur və yaxud son mərhələsidir. Hətta bir sıra nəzəriyyəçilər
kapitalizmlə imperializmi eyniləşdirirlər. Amma qeyd etmək
lazımdır ki, kapitalizm və imperializm vəhdətdədirlər, biri di-
gərini qidalandırır, yaxud biri digərinin mövcudluğunu şərt-
ləndirir. Beləliklə, bir-birilə vəhdətdə olan bu iki siyasi-iqti-
sadi faktor intellektual amillə birləşərək, beynəlxalq münasi-
bətlər sistemində spesifik iyerarxiya formalaşdırmağı bacarır
və diktə edən tərəf kimi çıxış edir. Buradan da yeni siyasət
növünü səciyyələndirən modern bir anlayış meydana çıxır: ən
12
yeni imperializm. Əlbəttə ki, bunu neoimperializmdən fərq-
ləndirmək lazımdır. Belə ki, ən yeni imperializm daha çox in-
formasiya resursları və idarəetməsi üzərində qurulduğu üçün
onu infoimperializm kimi səciyyələndirmək doğru olardı.
Çünki infoimperializm çərçivəsində idarəetmə və istismar
ənənəvi hərbi, iqtisadi, mədəni vasitələrlə deyil, məhz infor-
masiya vasitəsilə həyata keçirilir. Bunun üçünsə modern ki-
bertexnologiyaların yaratdığı imkanlardan maksimum istifadə
edilir.
İnfoimperializm adlandırdığımız (H.B.) yeni beynəlxalq
siyasi sistem inkişaf prosesində olduqca maraqlı, ancaq eyni
zamanda, proqnozlaşdırılması xeyli çətin olan problemlər də
əmələ gətirir. Bu problemlər cəmiyyətin ən ağlagəlməz sahə-
lərinə nüfuz etməklə bir sıra hallarda yeni keyfiyyət dəyişik-
liklərinə, əksər hallarda isə dəhşətli aşınmalara gətirib çıxarır.
Aşınma əsas etibarilə mənəvi sferada baş verir və bu o dərə-
cədə güclü təsirə malik olur ki, millət və xalq anlayışlarının
ifadə etdiyi məzmuna belə, köklü şəkildə təsir göstərir. Yeni
qlobal sosial piramida yaradır. Bu piramida isə klassik milli-
etnik piramida deyil, infokulturoloji (H.B.) piramida şəklində
ortaya çıxır.
İnfokulturoloji piramidanın formalaşması isə milli döv-
lətləri beynəlxalq münasibətlərin aktoru kimi ilkin mərhələdə
zəiflədir, sonrakı mərhələdə isə tamamilə sıradan çıxarıla bil-
mə ehtimalını gücləndirir. Milli aktorların zəifləməsi isə info-
imperializmə xidmət edən qloballaşmanı gücləndirir. Beləlik-
lə, infoimperializm yeni qlobal infokratiyanı (H.B.) infokrati-
ya isə yeni infoelitanı (H.B.) şərtləndirir. Nəticə etibarilə bə-
şər tarixində bu vaxtadək müşahidə edilməmiş yeni və dəh-
şətli bir indentiklik formalaşır. Bu milli-etnik və dini identik-
likdən köklü şəkildə fərqlənən, eyni zamanda, bu identikliyi
Dostları ilə paylaş: |