ĠnfoġmperġALĠzm və medġA
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 nəlxalq münasibətlər sistemində kardinal dəyişikliklər baş verdi. Bunun fonunda isə nəzəriyyəçilər və ideoloqlar müasir beynəlxalq münasibətlər sisteminin təməl xüsusiyyətlərinə müvafiq surətdə infoimperializmin məqsəd və hədəflərinə xidmət edən ideya və konsepsiyalarla çıxış etdilər. Bu, əslin- də, mədəni imperializmdən infoimperializmə transformasiya prosesinin sistemləşdirilməsi idi. Bu istiqamətdə Samuel Hantinqton 1993-cü ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici siyasət jurnalı olan “Foreign affairs”də “Sivilizasiyaların toq- quşması” adlı məqalə dərc etdirdi və sonralar bu yazı daha ciddi diskussiyalar yaratdı. Əslində, bu məqalədə əks olunmuş tezis və ideyaların fonunda üçüncü dünya müharibəsində yeni cəbhə açılmış oldu. “Sivilizasiyaların toqquşması” adlı məqalə çox ciddi ef- fekt yaratdı və onun ortaya çıxardığı tezislər infoimperializ- min beyin mərkəzlərinin əsas silahlarından birinə çevrildi. Ümumiyyətlə, S.Hantinqtonun “Sivilizasiyaların toq- quşması” adlı məqaləsində əks olunmuş tezislərin xarakterini və mahiyyətini anlamaq üçün orada yer almış bir sıra məsələ- lərə diqqət yetirmək lazımdır. Beləliklə, S.Hantinqtonun konsepsiyasının ümumi cizgi- ləri bir növ gələcəklə üzləşmə idi. Beynəlxalq münasibətlər tarixinin müxtəlif mərhələlərində dünya siyasətinin dinamika- sı münaqişələrin müxtəlif tipini müəyyənləşdirdi. Əvvəlcə, bu, monarxlararası münaqişələr idi. Böyük fransız inqilabın- dan sonra millət və dövlətlərarası münaqişələr erası başlandı. 1917-ci il rus inqilabından sonra dünya ideoloji, sosial-siyasi prinsiplər üzrə parçalandı. Bu parçalanma soyuq müharibənin başa çatması dövrünə qədər ixtilafların əsas mənbəyi oldu. Lakin S.Hantinqtonun fikrincə, bu tip münaqişələr Qərb sivi- lizasiyası daxilindəki münaqişələr idi. Politoloq göstərir: «so- 17 yuq müharibənin başa çatması ilə beynəlxalq siyasətin inkişa- fının Qərb fazası başa çatır. Qərblə qeyri-Qərb sivilizasiyası arasında qarşılıqı fəaliyyət mərkəzə doğru irəliləyir». S.Hantinqton sivilizasiyanı sosial-mədəni birliyin ən yüksək dərəcəsi və insanların mədəniyyət identikliliyinin ən yüksək səviyyəsi kimi müəyyənləşdirir. Hər sivilizasiya üçün bəzi obyektiv təzahürlərin mövcudluğu xarakterikdir: tarix, din, dil, adət birliyi, sosial institutların fəaliyyətinin özünə- məxsusluğu, habelə insanın subyektiv özünüeyniləşdirməsi. A.Toynbi və digər tədqiqatçıların işlərinə arxalanan S.Han- tinqton 8 sivilizasiya müəyyənləşdirir: – Qərb-xristian – Pra- voslav-xristian – İslam Konfutsi – Latın Amerika – İnduist – Yapon – Afrika. Onun nöqteyi-nəzərincə, beynəlxalq münasi- bətlərdə sivilizasiya amili daim güclənəcək. Bu qənaət aşağı- dakı tərzdə əsaslandırılır. Birincisi, əsasını dinin təşkil etdiyi sivilizasiyaların ara- sındakı müxtəliflik daha mühümdür, bu müxtəliflik əsrlərlə yığılır, siyasi ideologiya və siyasi rejim arasındakı müxtəlif- likdən olduqca güclüdür; İkincisi, müxtəlif sivilizasiyalara mənsubluğu olan xalq- ların qarşılıqlı fəaliyyəti güclənir, bu isə sivilizasiya özünü- dərkinin artmasına və sivilizasiyalar və birliklər çərçivəsində öz sivilizasiyasının müxtəlifliyinin başa düşülməsinə aparır; Üçüncüsü, dinin rolu artır, üstəlik, sonuncu daha funda- mental hərəkatlar formasında təzahür edir; Dördüncüsü, Qərbə aid olmayan ölkələrdə Qərbin təsiri zəifləyir, bu isə yerli elitanın qərbsizləşdirmə prosesində özü- nüifadəsinə gətirir və öz sivilizasiya köklərini axtarmağı güc- ləndirir; Beşincisi, iqtisadi və siyasi fərqliliyə nisbətən mədəni fərqlilik daha az dəyişikliyə uğrayır və buna uyğun olaraq da- 18 ha az güzəştli qərarlara gətirib çıxarır. S.Hantinqton yazır: “Keçmiş Sovet İttifaqında kommunistlər demokrata, varlılar kasıba çevrilə bilərlər, amma bütün arzulara baxmayaraq, rus- lar estonlara, azərbaycanlılar erməniyə çevrilə bilməzlər”. Altıncısı, politoloq mədəni-dini eyniliyin bir çox iqtisa- di təşkilat və inteqrasiya qruplaşmalarına əsaslandığından, si- vilizasiya amili ilə bağlı olan iqtisadi regionçuluğun güclən- məsini qeyd edir. S.Hantinqton soyuq müharibədən sonra sivilizasiya ami- linin dünya siyasətinə təsirini «qardaş ölkələr sindromu»nun təzahüründə görür. Bu sindrom dövlətlərin qarşılıqlı münasi- bətlərdə ideoloji birlik və siyasi sistemə görə istiqamətlənmə- sini deyil, sivilizasiya yaxınlığını əsas götürür. Bununla belə, sivilizasiya fərqinin reallığı üçün nümunə qismində son illər- dəki əsas münaqişələrin sivilizasiyalararası parçalanma xət- tində baş verdiyini göstərir. Bu sərhəd sivilizasiya meydanla- rının kəsişməsindən keçir (Balkanlar, Qafqaz, Yaxın Şərq və digərləri). Gələcəyi proqnozlaşdırarkən S.Hantinqton belə bir qə- naətə gəlir ki, Qərb və qeyri-Qərb sivilizasiyası arasında mü- naqişə qaçılmazdır, üstəlik, Qərb üçün əsas təhlükəni konfut- si-islam bloku – Çin, İran, bir sıra ərəb və digər müsəlman dövlətlərinin hipotetik (fərziyyəvi) koalisiyası təşkil edir. Öz ehtimallarının təsdiqi üçün Amerika politoloqu 1990-cı illərin siyasi həyatından faktlar gətirir. Onun fikrincə, Qərb yeni təhlükənin qarşısında möh- kəmlənməlidir və S.Hantinqton bunun üçün tədbirlər təklif edir. Bundan başqa, Amerika politoloqu hökumətin Qərbyö- nümlü olduğu, lakin adət-ənənə, mədəniyyət, tarix baxımın- dan Qərblə ümumi heç nəyi olmayan «parçalanmış dövlətlər» adlanan ölkələrə diqqət yetirməyə çağırır. Belə ölkələrə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|