Nigmatov X

IV. 
AXBOROTLARNI SAQLOVCHI-TASHUVCHI QURILMALAR 

---

21 
Axborotlarni saqlovchi-tashuvchi qurilmalar o‘zining xususiyatlariga ko‘ra: 
• 
Magnit-lentali; 
• 
Diskli; 
• 
Fleshlar va xotira kartalari; 
• 
Tashqi qattiq disklarga bo‘linadi. 
Magnit-lentali axborot saqlovchi-tashuvchi qurilma bugungi kunda ishlab 
chiqarilmaydi. Shuning uchun bu to‘g‘risida to‘xtab malumot berib utirmaymiz. 
Diskli axborot saqlovchi-tashuvchi qurilmalar bugungi kunda juda ko‘p 
qo‘llaniladigan qurilmalarga kiradi.
Diskli axborot saqlovchi-tashuvchi qurilmalar o‘z vaqtida: 
• 
Magnitli disklarga; 
• 
Optikaviy disklariga; 
• 
Magnitli-optikaviy dislarga bo‘linadi. 
Magnitli disklar (ingliz. floppy disk, diskette) - egiluvchan magnitli disketalar. 
Disketalar 1970 yilar perfokarta va magnitli lentalarni bozordan siqib chiqargan 
bo‘lib, axborotlarni va ma’lumotlarni ko‘p martta qayta yozish va saqlash 
imkoniyatini beruvchi, mashxur qurilma bo‘lib hisoblangan.
Dastlabki disketlarning xotirasiga 110, 360, 720 ili 1200 Kb ma’lumot yozish 
imkoniyati bo‘lgan bo‘lsa, 1985 yillrda 1,44-2,8 Mb, 1995 yillarga kelib esa 3,5″ 
dyumli disketalar Iomega Zip ishlab chiqarildi. Bu disketalarning xotirasi dastlabki 
vaqtda 100, 250, va keyinchalik 750 Mb gacha tashkil qilgan. 
Дис
кли
Магни
тли
дискл
ар
Эгилувчан 
магнитли 
дискеталар.
Оптикавий 
дисклар:
- CD, 
- DVD,
- Bly-ray
Магнитли-
оптикавий 
дисклар

---

22 
Optikaviy disklar - kompak disklar (ingl. optical disc) - axborot - ma’lumot 
saqlovchi-tashuvchi qurilma disk shaklida bo‘lib, optikaviy nurlar yordamida 
ma’lumotlar yoziladi va o‘qiladi. Birinchi optikaviy disklarni 1979 yillarda 
“Philips” firsami ovozni yozish va o‘qish uchun ishlab chiqqan edi.
Optikaviy disk - (1) asoslari odatda polikor-bonatdan yasalgan bo‘lib, uning ustiga 
ma’lumot-larni saqlash uchun mahsus qoplama - (3) bilan qoplangan. Bu 
ma’lumotlarni yozish va o‘qish 
uchun 
lazer 
nurlaridan 
foydalaniladi - (9). Lazer nurlari 
- (6) mahsus qoplamali qatlamga 
- (3) yuboriladi va undan qaytadi. 
Qaytgan nurlarni singal tariqasida 
fotodetektor - (8) qayd qiladi va 
uni modulyatsiya qilish uchun 
modulyatorga uzatatadi.
Optikaviy disklar xotirasiga 
ma’luot 
xajmi 
bilan 
va 
ma’lumotlaning yozilish farmati 
biln farq qiladi va quydagi tiplari mavjud:
• 
CD, bir qatlamli CD disklar xotirasida 700-750 Mb ma’lumot saqlash 
mumkin. 
• 
DVD, bir qatlamli DVD disklar xotirasiga 7 dan 8.5 Gb ma’lumot saqlash 
mumkin. 
• 
va Bly-ray, bir qatlamli Bly-ray disklar xotirasiga 25 dan 300 Gb gacha 
ma’lumot saqlash mumkin. 
Magnitli-optikaviy disklar (MOD) - magnitli disklardagi va optikaviy 
disklardagi xusisiyatlar jamlagan diklarga aytiladi. Bunday disklarda o‘qish vaqtida 
optikaviy sistemadagidek disklarni o‘qidi, yozganda esa birdaniga optikaviy sistema 
va magnitlik sistemani qo‘llaydi.
1980 yilarda jahon bozorlarida birinchi 
MOD paydo buldi. Uning xotirasiga 256
Mb ma’lumot yozsa bo‘ladigan edi. 
Shuning uchun usha vaqtda ishlab 
chiqaruvchilar MODlarni Operatsion 
sistema bilan bog‘lab qattiq diskdek 
ishlatishar edi. 1990 yillarda Jahon bozorida MOD ishlab chiqaruvchi Sony, Fujitsu, 
Hitachi Maxell, Mitsubishi, Nikon, Sanyo firmalari etakchilik qiladigan edi. 

---

23 
MODnig ishlash printsipi. MOD odatda ferromagnetiklarjan tayyorlanadi, 
masalan, Tbx(FeyCo1-y)1-x (x - 
0.2 atrof-ida, y esa 0.9 atrofida) 
bo‘ladi. 
Birinchi 
MODnig 
o‘lchamlari 130 mm (5,25 dyuym), 
keyingisi esa 90 mm (3,5 dyuym) 
bo‘lgan. 
Bunday 
disklarga 
ma’lumot 
yozish 
quidagicha 
bo‘lgan: 
• Diskning ma’lumot yozish kerak 
bo‘lgan bo‘lagi lazer yordamida 
Kyuri nuqtasigacha qizdirilgan. 
Qo‘llanilayotgan material uchun bu 150 gradus selsini tashkil 
qiladi.
• Shu vaqtda diskning boshqa tarafidan magnit kallakisi 
(golovkasi) elektromagnit impulsini yuboradi va usha joyning 
magnit xususiyatini o‘zgartiradi. Bu o‘zgarish o‘sha yerda 
o‘zining tamg‘asini 
qoldiradi. Bu 
esa optikaviy 
disklardagidayek pitlarga ekvivalent.
Fleshlar 
va 
xotira 
kartalari. 
Bugungi 
kunda 
ma’lumotlarni bir kompyuterdan ikkinchisiga o‘tkazish, saqlash, bir qurilmadan 
ikkinchi qurilmaga olib o‘tish kabi, va ma’lumotlarni chuntakda o‘zi bilan olib 
yurish uchun qulay bo‘lgan qurilma - bu USB fleshlar hisoblanadi.
Fleshlar: 
• 
o‘zining o‘lchamlarining kichikligi bilan;
• 
ma’lumotlarni yozib olish yoki o‘qish uchun magnitli disklar yoki SD-DVD 
disklar kabi mahsus qurilma (diskovod) talab qilmasligi; 
• 
2, 4 Gb va 32 Gb undan katta xotiraga ega bo‘lganligi;
• 
ishlatilishi oddiy bo‘lganligi sababli bugungi kunda eng ko‘p tarqalgan va 
qo‘llaniladigan qurilma hisoblanadi.

---

24 
Xotira kartalari - ma’lumotlarni elektrona ko‘rinishida saqlashda kompakt elektron 
qurilma hisoblanadi va bugungi kunda juda ko‘p qo‘llaniladigan qurilma 
hisoblaniladi. Xotira kartalari foto-video kameralarda va mobil telefonlarda keng 
qo‘llaniladi.
Xotira kartalari xotira xajmi bugungi kunda 2, 4 Gb dan 128 Gb gacha va 
undan yuqori xotiraga ega bo‘lganligi, adaptor yordamida elektron ko‘rinishdagi 
ma’lumotlarni kompyuterga tushirish imkoniyati bo‘lganligi sababli juda ko‘p 
ishlatiladi ommabop qurilma.