50
əsarətdə belə məhv olmur. Necə ki, totalitar sovet rejimi
Azərbaycanda türk milli ruhunu məhv edə bilməmişdir.
Ən müqəddəs ideallar, ən təmiz ruhlar əsir edilə bilər,
lakin məhv edilə bilməz. Bu gün bütün türklüyü təskin
edən hürr bir qala Türkiyə dövlətidir. Lakin «Ağrı və
Altaylar arasındakı türk ruhu»nun da əsarətdən qurtu-
lacağı gün mütləq gələcək.
Günümüzün reallıqları Abay Dağlının bu nikbinliyini
artıq təsdiq etmişdir.
51
MĠLLĠ-MƏNƏVĠ DƏYƏRLƏR PROBLEMĠ
Bütün dövrlər və cəmiyyətlər üçün aktual olan milli-
mənəvi dəyərlər problemi hər bir xalqın bədii ədəbiy-
yatının əzəli və əbədi mövzularındandır. Bu problem si-
yasi mühacirətimizin 70 il ərzində yaxın və uzaq xarici
ölkələrdə yürütdüyü «Azərbaycan davası»nın da əsas
hədəflərindən olmuşdur. Mühacir yazarlarımız da bu möv-
zuya biganə qalmamış, müxtəlif janrlarda yazdıqları
əsərlərdə mənəvi-əxlaqi problemləri bədii tədqiqatın
predmetinə çevirmişlər. Bu baxımdan, A.Dağlının, möv-
zusu Türkiyə məktəblilərinin həyatından alınmış üç
pərdəli «Okullular» (1963) pyesi diqqəti cəlb edir.
Müəllif bu pyesində müəllim-şagird-valideyn üçlüyünün
qarşılıqlı münasibətlərindəki bəzi ziddiyyətli məqamları
təsvir etməklə, gənclərin təlim-tərbiyəsi, onların cəmiyyət
üçün layiqli vətəndaş kimi yetişdirilməsi ilə bağlı bir sıra
mühüm məsələlərə toxunmuşdur. A.Dağlının özünün pe-
daqoji sahədə uzunmüddətli iş təcrübəsinin olması, tədris
prosesinə, məktəbli gənclərin həyatına, dünyagörüşünə,
maraq və zövq dairəsinə bələdliyi əsərdə təsvir olunan
hadisələrin canlı və inandırıcı alınmasına kömək etmişdir.
«Məktəb məktəb olmalıdır, şagird də şagird»- pyesin
dramatik konfliktinin əsasını bu prinsip təşkil edir. Əsərdə
təsvir olunan hadisələrin cərəyan etdiyi litseyin müdiri,
müəlliməsi, kitabxana məmuru məhz bu prinsiplə fəaliyyət
göstərir, öz peşə borclarını yerinə yetirmək üçün
əllərindən gələni əsirgəmirlər. Bu şəxslərin yeganə
məqsədi gənclərə daha çox bilik vermək, onlara vətən,
52
millət sevgisi aşılamaq, asudə vaxtlarını səmərəli təşkil
etməklə zərərli vərdişlərdən çəkindirməkdir. Lakin bu işdə
onlar bəzi çətinliklərlə qarşılaşırlar. Belə ki, Türkiyə
cəmiyyətinin çoxçalarlı sosial spektri litseyin şagird
kontingentinin tərkibində də əks olunur. Burada təhsil
alan şagirdlər müxtəlif zümrələri, demək, eyni zamanda,
müxtəlif maraq və dünyagörüşləri təmsil edən valideyn-
lərin övladlarıdır. Məhz bu məqam müəllim-şagird-vali-
deyn üçlüyünün qarşılıqlı münasibətlərində bəzi ziddiy-
yətlər yaradır, məktəbin öz funksiyasını lazımınca yerinə
yetirməsinə mane olur.
Müəllif bəzi şagirdlərin ailə tərbiyəsindən irəli gələn
qüsurlarını tədris prosesinə ziyanlı təsir göstərən amil
kimi Yılmazın, Yavuzun, Gülsərənin və onun atasının
simasında canlandırır. Zəngin bir ailənin qızı olan Gülsə-
rəni məktəb, təhsil qətiyyən maraqlandırmır; onu məşğul
edən yalnız var-dövlət, dəbdə olan geyimlər və yüngül
əyləncələrdir. Bu məktəbli qızın çantasından kitab-dəftər
əvəzinə son dəbli fransız ayaqqabısı, amerikan saqqızı
çıxır. Kitabxanada məktəb yoldaşı Yılmazla açıq-saçıq
rəsmli jurnallara baxmaqdan çəkinməyən Gülsərən onunla
birgə gecə klubuna getmək cəsarətini də göstərir. Nə
qədər acınacaqlı olsa da, Gülsərənin bu nalayiq davra-
nışları onun atası tərəfindən təqdir edilir. Qızının geyi-
minə haqlı irad tutmuş müəlliməyə bu zəngin valideynin
söylədikləri onun vulqar təbiətini bütün çılpaqlığı ilə açır:
Zəngin Ata – (Bayan Öyrətmənə). Sus dedim sana.
Erkək konuşurkən arvad qarışmaz. Amma sana da sözüm
var. Bənim qızımın qiyafət işinə qarışan müəllim arvad
53
sənsin ha?.. Onun nədən kəndi modasiylə məktəbə gəlmə-
sinə müsaidə etmiyorsun?.. Biliyorum, biliyorum. Son
modalar için sizin paranız kafi gəlməz. Bizim qızımızın
yeni modalarını çəkəmiyorsun bu səbəblə iştə... Qızımın
kəndiniz gibi olmasını istiyorsunuz...(17, s.39).
Qızının dərsdən sonra əlavə məşğələlərə saxlanıl-
masını özü üçün təhqir sayan bu atanın litsey müdirinə
dediyi sözlər onun əsl əxlaqını, hansı «qeyrət»in sahibi
olduğunu göstərir:
Zəngin Ata – ...Evimdə müsafirlərim var. Qızım
Amerikadan gəlmiş ingilislə dans edəcək. Hazırlıq lazım.
Evdə dərzi bəkliyor, bərbər bəkliyor. Qızım nədən gec
qaldı bu qədər?
Digər zəngin bir valideynin məktəbli oğlu Yavuz
yoxsul ailədən olan Gülsərin «körpə kafasına bir çox kötü
şeylər dolduraraq» bunları sevgi adlandırır. Bu iki gənc
xoşbəxtliyi maddiyyatda və məşhurluqda, şan-şöhrətdə
görürlər:
Yavuz – Dünkü filmi xatırlıyormusun. Fəqir bir dəli-
qanlı birdən-birə zəngin və məşhur oldu. Böyük bir
bankayı soydu. Sevgilisiylə bərabər dış məmləkətlərə
qaçdı. Dünya sosyetesinə qarışdı. Bir daha yurduna
dönmədi. Vətənə də qəhr olsun dedi, millətə də.
Gülsər – Sən də banka mı soyacaqsın?
Yavuz – Xayır. Banka-falan düşünmüyorum. Bizim
bankamız evimizin içindədir. Artıq qərar verdim. Babamın
kassasını soyacağım.
Gülsər – Sonra nə olacaq?
Yavuz – Nə ola bilir? Səni mümkün olduğu dərəcədə
Dostları ilə paylaş: |