Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
6
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, A.Dağlı bədii-publi- sistik yaradıcılığa Şəkidə müəllim işlədiyi dövrdə başlamış, bəzi şeir və məqalələrini dərc etdirmişdir. S.Mümtaz adına Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində onun bir sıra şeirlərinin, «Vətən düşkünləri», «Qızıl bayraq dalğalanır», «Natəvan» pyeslərinin əski əlifba ilə avtoqrafları, həmçinin ədəbiyyatşünaslıq problemlərinə həsr olunmuş məqalələrinin həm avtoqrafları, həm də makina variantları mühafizə edilir. Bunlar əsasən Cəmil Ağayevin 1924-1940-cı illər arasındakı qələm təcrübələ- ridir. Bu əsərlərin bir qismi – şeirlər və ədəbi-tənqidi məqalələr A.Dağlının 2000-ci ildə Bakıda işıq üzü görmüş «Səslərəm səni» kitabında (tərtibçi: Maarif Teymur) yer almışdır. C.Ağayevin yaradıcılığının növbəti mərhələsi II Dünya müharibəsi illərinə təsadüf edir. Bu illərdə onun Azərbay- can milli legionunun mətbu orqanı olan «Azərbaycan» qəzetində Anar imzası ilə şeirləri dərc edilmişdir. Həmin şeirlərin bir neçəsi («Novruz», «Azəri türküsü», «Abbas Mirzə səslənirkən», «Azərbaycan», «Ay-yıldız əfsanəsi», «Yoxdur», «Gəl və gəlmə», «Yanğın», «Bir tarix silsi- ləsi», «Xainə»), həmçinin «Gülərin göz yaşları» poeması və «Qılınc» adlı kiçik həcmli mənzum dram Məmməd Cə- fərlinin «Azərbaycan legion ədəbiyyatı» (Bakı, 2005) kitabına daxil edilmişdir. Bu kitaba yazdığı ön sözdə M.Cəfərli legion mətbuatında Anar imzasıyla çıxış edən müəllifin Abay Dağlı (Cəmil Ağayev) olduğunu qətiyyətlə söyləməsə də (2, s.40), biz də bu ehtimalla şərikik. Xüsusilə, A.Dağlının 1951-ci ildə Ankarada Rəna gizli imzasıyla çap etdirdiyi «Onlar türklərdi» kitabına da A.Anar imzasıyla ön söz yazması bu ehtimalı artırır.
7
C.Ağayev II Dünya müharibəsi illərində qələmini qə- zəl janrında da sınamış, bu şeirlərdə daha çox vətən həs- rətini, qürbət həyatının ağrı-acılarını ifadə etmişdir. Həmin qəzəllərin bir qismini mühacir ədəbiyyatşünas M.H.Türkəqul toplayaraq, müəllifin razılığı ilə 1962-ci ildə İstanbulda «Mirzədən qəzəllər» adı altında kitabça şəklində çap etdirmişdir. Bu nəşrə yazdığı ön sözdə M.H.Türkəqul A.Dağlının klassik şeir şəkillərindən olan qəzələ müasirlik baxımından müraciətini yüksək qiymət- ləndirir: «Abay Mirzənin yazdıqları, şəkil baxımından, klassik qəzəllərə bənzəsə də, həm dil, həm də mövzu baxımından tamamilə yenidir. O, kəndi qəzəllərində bir sıra əski kəlimə və tərkibləri qətiyyən kullanmıyor. Cə- sarətlə deyə biliriz ki, fikir yığcamlığı, ifadə aydınlığı və sadə sözlərlə zəngin Türkcəmizin gözəl bir örnəyini vermişdir. Qəzəllərindəki konu yeniliyi də ayrıca bir önəm daşımaqdadır» (30, s.5). C.Ağayevin bədii yaradıcılıq istedadı mühacirət illə- rində özünü daha qabarıq büruzə verir. Qələmini daha çox dram janrında sınayan sənətkar, Abay Dağlı imzasıyla biri digərinin ardınca «Əsir ruhlar» (1957), «Bir Mayıs gecəsi» (1960), «Füzuli» (1961, 1968), «Okullular» (1963), «Sakarya» (1965), «Atatürk» (1966), «Atamızın gəncliyi» (1967), «Sakarya çetəsi» (1969), «Malazgirtdən Sakaryaya» (1971), «Sakaryada 22-ci gün» (1971), «Atamızın gəncliyi» (1973), «Ata anıları» (1974), «Al- bay» (1975), «Dədə Qorqud» (1977) və s. pyeslərini yazıb çap etdirir. Məhz bu pyeslər, həmçinin «Onlar türklərdi» (1951) memuar romanı Abay Dağlıya Azərbaycan müha- cirət ədəbiyyatı tarixində seçkin bir yer təmin etmişdir. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, hələlik mühacirət ədəbiyyatımızda dramaturq kimi tanınan yeganə müəllif
8
Abay Dağlıdır. Məhəmmədsadıq Aranın da dram əsərləri yazması barədə məlumatlar olsa da, indiyədək həmin əsərlər əldə edilməmişdir. 1991-ci ilin aprelində Bakıda keçirilmiş «Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı» beynəlxalq elmi simpoziumunda Ankaradakı Azərbaycan Kültür Dərnəyinin üyəsi Lətif Yücel «Ədəbiyyatçı, şair-yazar Mirzə Abay Dağlı» mövzusunda məruzəsi ilə ədəbi-elmi ictimaiyyətimizə mühacir soydaşımızın yaradıcılığı barədə müəyyən bil- gilər verdi. Buna qədər A.Dağlı adlı mühacir yazarın var- lığı barədə Azərbaycanda barmaqla sayılacaq qədər az adamın məlumatı vardı. Lakin L.Yücelin məruzəsinin «Azərbaycan» (Ankara) dərgisində çap olunmuş xülasə- sində A.Dağlının təvəllüd tarixi yanlış olaraq 1922-ci il göstərilmişdir (13, s.72). Digər mühacir sənətkarlar kimi, A.Dağlının da ədəbi irsinin Vətənində nəşri və tədqiqi üçün münbit şərait yalnız müstəqillik illərində yaranmışdır. Bakıda yazıçının 3 kitabı («Onlar türklərdi» (10), «Dədə Qorqud» (3) və «Səslərəm səni» (4) çap olunmuş, dövri mətbuatda barə- sində tanıtma xarakterli publisistik yazılar dərc edilmişdir. Bunların içərisində R.Abutalıbovun «...Ağrı ilə Altaylar arasında bir ruh» (1) məqaləsini fərqləndirmək olar. R.Abutalıbov S.Mümtaz adına Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində Abay Dağlının fondunun yaradılma- sına da öz töhfəsini vermişdir. Filologiya elmləri doktoru, professor Vaqif Sultanlı «Azərbaycan mühacirət ədəbiy- yatı» dərs vəsaitində (12, s.52-56) və «Səslərəm səni» kitabına yazdığı «Taleyin qəriblik yükü» adlı ön sözdə (4, s.3-6) Abay Dağlının həyat və yaradıcılığından olduqca müxtəsər bəhs etmişdir. Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|