Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
13
edərdi. Bu prinsiplə yanaşdıqda, prof. Vaqif Sultanlının «əsərdə Füzulidən savayı, bütün digər obrazların epizodik fonda düşünülməsi, bir tərəfdən, onun daxili dünyasının təfərrüatı ilə aşkarlanmasına, qarşı tərəfdən isə, mühitin fövqündə durduğunu, uca və ali ideallarla yaşadığını gös- tərmək məramına xidmət etmişdir» (12, s.55) – fikri ilə də razılaşmaq qeyri-mümkündür. Zənnimizcə, səhnədə şəxsiyyətin böyüklüyü, sənətkarın daxili aləminin zəngin- liyi, məqsədlərinin aliliyi və ülviliyi – onu əhatə edən, yaxud ona qarşı duran obrazların epizodik fonda təsviri yolu ilə deyil, güclü xarakterlərlə toqquşmasında, gərgin dramatik vəziyyətlərdə müdrik, inamlı və inadlı davranış- larında əksini tapmalıdır. S.Vurğunun məşhur «Vaqif» pyesi bu tələblərə cavab verən dram əsərinin bariz nümu- nəsidir. Əsərin əsas obrazını – qəhrəmanını güclü göstər- mək naminə onun ətrafındakıları süni surətdə kiçiltmək və epizodikləşdirmək böyük və həqiqi sənətin yolu deyildir. Bununla belə, Ə.N.Tərlanın və V.Sultanlının qeyd olunan fikirlərini məqbul saymamaqla yanaşı, birincinin belə bir mülahizəsinə şərik oluruq ki, hər hansı bir şəxsiyyəti tanıtmaq üçün onun ən səciyyəvi cəhətini layiqincə əks etdirmək yetərlidir. A.Dağlı da Füzulinin «örnək şəxsiyyət olaraq» obrazını yaratmaqdan ötrü, ona həsr etdiyi pyesinin süjetini məhəbbət motivi əsasında qurmuşdur. Əsərdə təsvir olunan hadisələr İraqda – Bağdad yaxın- lığındakı Azərbaycan icmasında cərəyan edir. Pyesin elə ilk şəklindən müəllif Füzulinin eşq dərdini, hicranını nəzərə çarpdırır. Şairin monoloqundan onun öz soydaşı olan Hicran adlı bir qızı sevdiyi, fəqət hazırda ondan ayrı
14
düşdüyü bəlli olur:
(21, s.13)
Şairin hicran dərdi onun Vətən həsrəti, qürbət ağrıları ilə birləşərək üzüntüsünü daha da artırır: Burası bizləri yaradan deyil, Bir doğum yeridir, bir Vətən deyil. Bizim dağlarımız, ovamız vardır, Bir Ana yurdumuz, yuvamız vardır. Tarixdən-tarixə adı yüksəlmiş, Dədəmiz, babamız oradan gəlmiş. Bağlanıb qalmışıq bu qürbət eldə, Ayrıdır görüş də, inanc da, dil də. Qürbət sevinc deyil, üzüntü verdi; Şimdi qəlbimizdə bir Vətən dərdi. (21, s.17)
15
A.Dağlı pyesdə köçgün azərbaycanlıların qürbət eldə də milli adət-ənənələrini, məişət tərzini qoruyub saxladıq- larını konkret səhnələrdə canlandırır. Qızlarla oğlanların bulaq başında görüşmələri, bir-birinə könül vermələri, həmçinin toy mərasiminin təsvir edildiyi səhnələr bu ba- xımdan səciyyəvidir. Ümumiyyətlə, əsər boyu türk elat həyatının liberalizmi, nisbi demokratizmi İraqın – Bağ- dadın yerli ərəb əhalisinin mühafizəkar, ortodoksal həyat tərzinə qarşı qoyulur. Yaxşı adlı qadının söylədiyi:
(21, s.42) misraları da məhz bu vəziyyəti əks etdirir. Füzuli İraqın azərbaycanlı icması içərisində böyük hörmət və nüfuz sahibidir. Onu sadə köçgünlər də, onların başçısı Atabəyli də sevir, ehtiram göstərir. Məclislərdə, toy-düyündə şairin qəzəlləri oxunur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, əsər boyu Füzulidən ayrı-ayrı beytlərin, bəzən isə bütöv lirik örnəklərin səslənməsi pyesin bədii təsir qüvvəsini bir qədər də artırır. Füzulinin köçgün soydaşları Bəyoğlan və Xankişi ilə tanışlıq səhnəsində isə müəllif onun bir şair kimi məşhurluğunu, həmvətənlərinin qürur və fəxarət duyduğu bir şəxsiyyət olduğunu nəzərə çarpdırır:
Bəyoğlan – (Füzuliyə) Səsiniz hər yerə yayılıb, gedər,
16
Sizinlə hər könül iftixar edər. Şeriniz ruhların bir dərmanıdır, Bizim qəlbimizin tərcümanıdır. Xanəndələr oxur, hər kəs əzbərlər. (21, s.15)
«Şeiri ruhlara dərman» olan Füzulinin özü isə «eşq sərgiştəsi»dir. İlk sevgisini unuda bilməyən şair bir gün çeşmə başında əslən Təbrizdən olan Yaxşı adlı bir qadını görür. Sevimli Hicranına bənzəyən bu gözəl türk xanımı şairin qəlbində məhəbbət həyəcanları oyadır. Yaxşı da əvvəllər məşhur bir şair kimi tanıdığı Füzuliyə könül verir. Tənhalıqdan usanan şair nəhayət Yaxşıyla evlən- məyi qərara alır. Eyni zamanda ilk məhəbbətinə sadiq bir aşiq kimi Hicranı da unuda bilmir, onun bir gün qayı- dacağı təqdirdə aqibətinin necə olacağını düşünür və bu əndişəsini Yaxşıyla bölüşür:
Füzuli – Mənim nə mövqeyim, nə bir yerim var, Yalnız uzaqlarda bir sevgilim var. Bəlkə bu yerlərin yolunu bulur, O bir gün gəlirsə?
Yaxşı – Gəlsin, nə olur. Sizinlə birlikdə səadət bulur. Mən kölə olurum, o xanım olur.
Füzuli – (Bir az daha təsirlənərək) Yox, böylə söyləmə, mehriban xanım. Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|