Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
17
(Odanın içini işarətlə) Mənim bu halımı bir düşün, canım, Düşün ki, varlığım, mənliyim nədir. Füzuli xanəsi bir viranədir. Sənin alışdığın saray dünyası, Bütün xanımların canlı xülyası. Mələklər soyundan bir mənliyin var, Gözəllər içində gözəlliyin var. Aman, bu gözəllik həqir olmasın, Bir fəqir əlində əsir olmasın. (21, s.77-78) Bu dialoq, bir tərəfdən, Füzulinin yüksək humaniz- mini, qadına olan ehtiramlı münasibətini, məhəbbətdə sadiqliyini göstərirsə, digər tərəfdən, Yaxşının zəngin daxili aləmindən, paklığından, hisslərinin ülviliyindən soraq verir. Məhz belə bir qadın zorla düşdüyü saray mühitini, oranın dəbdəbəli, təminatlı, lakin onun kimilər- dən ötrü cansıxıcı həyatını qürbət həyatına dəyişə bilərdi. Əsərin sonuna yaxın – 3-cü pərdənin 3-cü şəklində Füzuli ilə Yaxşı artıq evlənmiş, bir övladları dünyaya gəl- mişdir. Füzuli «Leyli və Məcnun» üzərində işləyir. Lakin müəllif şairin ilk sevgisi ilə bağlı dramatik xətti izləməkdə davam edir və məhəbbət süjetini simvolik bir sonluqla ta- mamlayır. Füzuli övqaf idarəsində olarkən Xankişi ilə Bəyoğlan Hicranın xəstəlikdən üzülmüş vəziyyətdə onu görmək üçün gəldiyini Yaxşıya xəbər verirlər. Yaxşı bu qəfil xəbərdən həyəcanlanırsa da, qətiyyən qısqanmır, Hicranı səmimiyyətlə qarşılamağa hazırlaşır, ona şəfqət
18
diləyir:
Yaxşı – Ölümlə bitməz ki, hər bir hastalık, Füzuliyə sağlıq, Hicrana sağlık. Söylədiyim bir söz yerini bulur, Mən kölə olurum, o, xanım olur. (21, s.90)
Yaxşının bu qəfil situasiyada səmimi davranışı onun nəcibliyini, kübarlığını, altruizmini əyani surətdə təsdiq- ləyir. Məhz belə bir qadın Füzuli eşqinə layiq ola bilərdi. Lakin təbii ki, müəllif Füzuli ilə Hicranı qovuşdura bilməzdi. «Leyli və Məcnun» kimi bir sənət incisi yaradan, «Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var» – deyən şair həqiqətən də məcnunanə aqibətlə üzləşir. Sevimli Hicranı son nəfəsində onu vəfasızlıqda ittiham edərək canını tapşırır. Füzulinin məhəbbət lirikasının ruhuna uyğun düşünülmüş bu final şairin eşqinin romantik məzmununu simvolik şəkildə əks etdirməklə yanaşı, dərin ictimai məna da kəsb edir. Bu yerdə rus ədəbi tənqidinin böyük klassiki V.Q.Belinskinin V.Şekspirin «Romeo və Cülyetta» faciəsi ilə bağlı aşağıdakı fikirlərini xatır- lamamaq olmur: «Şairanə, ehtiraslı məhəbbət bizim həyatımızın və gəncliyimizin çiçəyidir; bu məhəbbət az-az adamlarda olur və özü də həyatlarında yalnız bir dəfə olur. Doğrudur, bəziləri sonra da bir necə dəfə sevirlər, lakin bu cür yox, çünki alman şairinin dediyi kimi, həyatın mayı yalnız bir dəfə çiçək açır. Şekspir, tragediyasının sonunda nahaq yerə Romeo və Cülyettanı ölməyə məcbur etmir:
19
bunun nəticəsində onlar oxucuların xatirində məhəbbət qəhrəmanları kimi qalırlar; məhəbbət apofeozu olaraq qa- lırlar; əgər Şekspir onları diri saxlasaydı, onlar xoşbəxt ər-arvad olar, bir yerdə oturub əsnəyər və bəzən dalaşar- dılar, bunda isə heç bir şeriyyət yoxdur» (32, s.825). *
tərəfdən, onun estetik təsirini təmin etməyə çalışmış, digər tərəfdən isə, Füzuli eşqinin bəşəri mahiyyətini göstərərək, orta əsrlərin ortodoksal Şərq cəmiyyətinin zamanın fövqündə duran dahi şəxsiyyətləri anlamağa, qiymətlən- dirməyə, onların məhəbbətini yaşatmağa hazır və qadir olmadığını əks etdirmişdir. «Füzuli» pyesində dramatik süjetin əsasını məhəbbət xətti təşkil etsə də, A.Dağlı qəhrəmanının səciyyəsini əlavə – köməkçi xətlərlə də dolğunlaşdırır. Füzulinin özünə qarşı ideoloji müxalifətdə olan şəxslərlə qarşılaş- dırılması onun bir mütəfəkkir kimi qavranılması, dünya- görüşünün açıqlanması baxımından konkret dramaturji funksiya daşıyır. Pyesdə Əbu Mərvan, Dərviş, İbni Yaman Füzuliyə ideoloji müxalifətdədirlər. Əbu Mərvanla Dərvişin səh- nəyə ilk gəlişi ilə aralarında baş verən dialoq bu şəxslərin antitürk mövqeyini ortaya qoyur:
Dərviş – Biz türklər türkcədən nə məna gördük, Ərəbcə, farscayla arslana döndük.
* Sitat ın tərcüməsi Mehdi Hüseynindir.
20
Əbu Mərvan – (Hiddətli) Nə dil var, na yazı, Ah, şu türkün ağzı. Küffar, küffar. (21, s.22-23)
Şiəliyi yaymaq pərdəsi altında əslində öz şəxsi məna- felərini təmin edən bu şəxslər İbni-Yaman adlı həmfikir- ləriylə rastlaşıb, ondan köçgünlər içərisində Füzuli kimi məşhur bir şairin və mütəfəkkirin yaşadığını öyrənincə, bundan bərk təşvişə düşür, onu nüfuzdan salmağı qərara alırlar. Bu məqsədlə Təkcə və Göycəni öyrədib, Füzuliyə istehza etmək istəsələr də, nail ola bilmirlər. Dahi şairin müdrikliyi, təmkinli davranışı, söylədiyi şeir onları heyrətləndirərək susdurur. 3-cü pərdənin 1-ci şəklinin 3-cü səhnəsində Füzuli ilə Əbu Mərvan, Dərviş və İbni Yaman yenidən qarşılaşırlar. Bu səhnə Füzulinin insana, həyata, bütün bəşəriyyətə sev- giyə əsaslanan fəlsəfəsi ilə müxaliflərinin nifrətə, kin- küdurətə, milli ədavətə və məzhəb ayrı-seçkiliyinə söy- kənən dünyagörüşlərinin toqquşmasıdır. Təsadüfi deyildir ki, bunun arxasınca müəllif Osmanlı ordusunun – Sultan Süleyman Qanuninin Bağdada hücumunu, bunun nəticə- sində günahsız insanların, o cümlədən Atabəylinin ölümü- nü təsvir edir və bununla da Füzulinin mövqeyindən şiə- sünni ixtilafının mənasızlığını göstərir, bu zəmində insan qanı axıdılmasına qarşı çıxır. Pyesin sonunda A.Dağlı Füzulinin «ictimai dərdini» daha qabarıq göstərmək üçün məlum «Şikayətnamə» moti- Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|