33
Nerəliydin diyorlar,
Niyə gəldin diyorlar,
Niyə yaktın, niyə yıktın diyorlar.
Öldürdün diyorlar silahsızları,
Götürdün diyorlar qadın, qızları.
Yanan köylərini göstəriyorlar,
Bizlərə hər yerdə suç arıyorlar.
(23, s.11)
Bu döyüşçülər qəddar və amansız olduqları qədər də,
qorxaq və satqındırlar. Öz canlarını qurtarmaq üçün törət-
dikləri bütün cinayətlərin məsuliyyətini türklərə əsir düş-
müş zabitlərinin boynuna qoymağa hazırdırlar.
Özgə torpağına göz dikmiş yunan əsgərindən fərqli
olaraq, türk əsgəri öz doğma vətənini qoruyur, öz azadlığı
uğrunda döyüşür. Odur ki, mütləq qalib gələcək və layiq
olduğu xoşbəxt həyatı qazanacaqdır. Qazi paşa da aydın-
larla söhbətində türk xalqının, Türkiyə dövlətinin tərəq-
qisinə, gələcək rifah və səadətinə olan inamını ifadə edir:
İnşallah, dostlarım, bizimdir zəfər,
Vətən qalib olur, millət müzəffər.
Sineyi - millətdən gəlir səsimiz,
Həm köksümüz sıcaq, həm nəfəsimiz.
Dənizdən-dənizə bu savaş bitər,
Bu qanlı macəra nəhayət yetər.
Zəfər marşı dinlər bu dağlar-daşlar,
Və ən böyük işlər o zaman başlar.
34
Vətəndə hər kəsi irşad eyləriz,
Öyün, güvən, çalış söyləriz.
(23, s.65)
«Malazgirtdən Sakaryaya» (1971) pyesini (2 pərdə,
5 şəkil) isə A.Dağlı Malazgirt zəfərinin 900, Sakarya
zəfərinin isə 50-ci ildönümü münasibətilə məktəb və
gənclər teatrları üçün qələmə almışdır. Birinci şəkildə
məktəblilərin ifasında Malazgirt döyüşünü əks etdirən
«Alp Aslan» adlı bir pyesin məşqlərini təsvir etməklə
qədim türk tarixinə ekskurs edən müəllif gənclərdən biri-
nin dili ilə şanlı tarixi keçmişin bugünkü və gələcək
zəfərlər üçün ilham və fəxarət mənbəyi olduğunu qeyd
edir: «Biz Malazgirtdən Sakaryaya gəldik. Tarixdə hər
yeni zəfərimiz əski zəfərlərdən ilham almışdır. Tariximiz
iştə bunun üçün önəmlidir» (24, s.10). Gənc bir oğlanla
bir qızın dialoqunda isə imanlı türk gəncliyinin vətən
sevgisi təsirli bir dillə ifadə olunur:
1.Gənc – Bilirmisən, bəncə vətən iman ilə bərabərdir.
Vətənini sevməyən Allahını da sevməz.
1.Qız – Ah, sən vətəni düşündükcə nə qədər böyüyür-
sən. Bən də səni düşündükcə könlümdə o qədər böyüklük
görürəm. Söylə, bana böylə-böylə sözlər söylə. Sanki eşit-
dikcə həyatım artıyor. Könlümdə güllər açıyor. Fikrimdə
günəşlər doğuyor. Şu sözlərin sayəsində bən də erkək
oluyorum. Həm könlüm əsvabımdan erkəkdir. Yarın qov-
ğaya çıx. Əlbəttə, hər kəsin önündə bulunacaqsın. Bən də,
əlbəttə, sənə hər kəsdən yaxın bulunuyorum (24, s.20).
35
Bu dialoq vasitəsilə çağdaş türk gəncliyinə xilab edən
dramaturq, vətəni sevməyin imandan olduğu barədə islam
dininin hökmünü xatırlatmaqla yanaşı, vətənin müdafiə-
sinin hər bir türk kişisi ilə bərabər, hər bir türk qızı və
qadını üçün də müqəddəs vəzifə olduğunu nəzərə çatdırır
və pyesin sonrakı şəkillərində bu fikir inkişaf etdirilir.
Hələ birinci pərdənin ilk şəklində əsərə daxil etdiyi
Yaslı Mücahidin monoloqu ilə A.Dağlı ikinci şəkildən
başlayaraq hadisələri Sakarya cəbhəsinə köçürür. Anadolu
istiqlal savaşının qazilərindən olan bu mücahidin o şanlı
hərb günləri barədə xatirələri səhnədə əks olunur. Doğru-
dur, müəllif pyesdə güclü, yaddaqalan obrazlar yaratmağa
müvəffəq olmur; hadisələrin inkişafı lazımi dramatizmdən
məhrumdur. Lakin xalqın azadlıq və istiqlal arzuları,
vətən naminə, milli ideya naminə birliyi əsgər və zabit-
lərin, onlara qoşulan kəndli qız və qadınların, ziyalıların
timsalında əksini tapır. Döyüşçülərdən birinin söylədiyi
«...Qarşımızda qanlı bir düşmən vardır. Aramızdakı bütün
darğınlıqlar unudulmalıdır. Biz böylə bir gündə birləş-
məsək, yeniliriz. Zatən bu düşüncə şimdi bütün Anado-
lumuzda hakimdir» sözləri istiqlal savaşına qalxmış türk
xalqının ümumi əhvali-ruhiyyəsinin ifadəsi kimi səslənir.
Gənc aşığın «...qazilərin qanı mübarək, yarası nişan,
sakatlığı isə şanlı bir xatirə olur» sözləri isə türk
gəncliyini vətən uğrunda son nəfəsə qədər vuruşmağa
səsləyir.
A.Dağlının Anadolu istiqlal savaşını əks etdirən pyes-
lərindən biri də 3 pərdə, 8 şəkildən ibarət «Ata anıları»dır
(1974). Bu pyesdə hadisələr müxtəlif məkanlarda
36
(Çankaya köşkü, Padşah sarayı, Ankara yolu, Sakarya
kıyıları, Dumlupınar) cərəyan etsə də, əsas dramatik
hərəkətlər sultan hökumətinin təslimçi mövqeyi və bunun
nəticəsi olaraq Mustafa Kamala qarşı hazırlanan sui-qəsd
planı ilə bağlıdır. Bu motivlər isə bizə yuxarıda təhlilini
verdiyimiz «Sakaryada 22-ci gün» pyesindən artıq yaxşı
tanışdır. Müəllif həmin pyesdən nəinki bu motivləri, hətta
bütöv monoloqları belə təkrar etmişdir. Məsələn,
«Sakaryada 22-ci gün» pyesində Qazi Paşanın:
İnşallah dostlarım, bizimdir zəfər
Vətən qalib olur, millət müzəffər…
(səh.65)
- misralarıyla başlayan monoloqu «Ata anıları» pyesinin
53-cü (115) səhifəsində cüzi əlavəylə onun dilindən təkrar
olunur. Yaxud, «Sakaryada 22-ci gün» pyesində Qazi
Paşanın (Atatürkün) ona qarşı sui-qəsd cəhdi ilə bağlı
söylədiyi misralar (s.47-48) yenə də cüzi dəyişikliklə (Ata
anıları»nda təkrar olunur (s. 64 (126).
Görünür, A.Dağlının Atatürk və Anadolu istiqlal sa-
vaşı mövzusuna dönə-dönə müraciət etməsi və müxtəlif
vaxtlarda bu mövzuda xeyli dram əsəri yazması bir sıra
hallarda belə təkrarlara səbəb olmuş, nəticədə bəzi pyes-
lərin bədiilik baxımından qüsurlu alınmasına, onların
ümumiləşdirmə gücünün zəifləməsinə gətirib çıxarmışdır.
Yekunda belə bir məqamı da qeyd etməliyik ki,
istiqlal savaşı dönəmində Türkiyədə baş verənlərlə xalq
hərəkatı dövründə və dövlət müstəqilliyinin ilk illərində
Dostları ilə paylaş: |