Niyazi berkes tüRKİYE'de çAĞDAŞLAŞMA

---

NİYAZİ BERKES

 

TÜRKİYE'DE ÇAĞDAŞLAŞMA

 

YAYINA HAZIRLAYAN

 

AHMET KUYAŞ

 

..::İX::.. 

---

Türkiye'de Çağdaşlaşma / Niyazi Berkes

 

Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş 

Kitap Editörü: Ayşe Erdem 

Düzelti: Korkut Tankuter

 

Kapak ve Sayfa Tasarımı

 

Nahide Dikel Baskı:  

Şefik Matbaası

 

YKY'de 1. Baskı: İstanbul, Ekim 2002

 

4. Baskı: İstanbul, Ocak 2003

 

ISBN 975-08-0434-1

 

© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 1996

 

Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.

 

Yapı Kredi Kültür Merkezi

 

İstiklal Caddesi No. 285 Beyoğlu 34433 İstanbul

 

Telefon: [phone] (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23

 

Bilgi hattı: 0 212 473 0 444

 

http://www.yapikrediyayinlari.com

 

e-posta: [e-mail]

 

İnternet satış adresi: http://www.estore.com.tr/bulvar/yky

 

www.teleweb.com.tr

 

---

İÇİNDEKİLER

 

YAYINA HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ - 7 

ÖNSÖZ -13 

1.KESİM: İLK ADIMLAR 

I. GİRİŞ -17 

1. Çağdaşlaşma kavramı -17 

2. Osmanlı devlet ve toplum kuruluşunun özellikleri - 24 

3. Saltanat, hilâfet, gelenek – 28 

4. Batı Avrupa ve Osmanlı Devleti - 35 

II. İLK AŞAMA -41  

1. 1700 yılları-41 

2. İlk reform belgeleri -45 

3. İbrahim Müteferrika- 50 

4. Basımcılık- 55 

5. Askerlik - 63 

III. İÇ VE DIŞ ENGELLER-73 

IV. İKİNCİ AŞAMA: NİZAM-I CEDİT-91 

1. Yeni reform projeleri-91 

2. Uygulamalar -96 

3. Mali sorun -101 

4. Nizam-ı Cedit'in sonuçları-108 

5. Nizam-ı Cedit'in karşılaştığı dış engeller - 120 

---

 

V. ÜÇ GİRİŞİM-133 

1.Şeriat yasası -133 

2.İttifak Senedi-137 

3. Halifelik- 145 

4. Uluslaşma akımları -147 

II. KESİM: MUTLAKİYETTEN MEŞRUTİYETE 

VI. GÂVUR PADİŞAH - 169 

1. II. Mahmut'un aydın mutlakıyetçi devleti-169 

2. II. Mahmut rejiminin portresi -171 

3. Yeni eğitim kurumları - 179 4. Mühendishane, Tıbbiye ve 

Harp Okulu -184 

5. Başlık ve giyim değişmeleri -194 

6. Batı uygarlığı üzerine yeni görüşler -199 7. Çelişkiler ve 

sorunlar -203 

VII. TANZİMAT -213 1. Fermanların hukuksal nitelikleri-213 

2. Hükümet-218 

3. Kanunlaştırma çalışmaları -220 

4. Hıristiyan halkların kalkınması- 227 

5. Eğitim-229 

6. Tanzimat'ın başarısızlıkları- 244 

VIII. DİL ÇAĞDAŞLAŞMASI VE SİYASAL ANLAMLARI - 

253 

1. Dil ve anlam sorunları - 253 

2. Osmanlıca ve medrese dili - 255 

3. Osmanlıca ve bürokrasi - 258 

4. Dil, yazı ve basım: Şinasi ve Münif Paşa -260 

5. Kavram ve anlam sorunu -266 

IX. TANZİMAT'A TEPKİLER -271 

1. İlk siyasal örgüt-271 

2. İkinci siyasal örgüt, "Genç" akımı -275 

3. "Yeni" Osmanlılar -282

---

4. Namık Kemal - 287 5. Yeni Osmanlılar ideolojisinin sonuçları -296 

X. KANUN-I ESÂSÎ- 309 

1. Bunalım -309 

2. İlk hazırlıklar -313 

3. Kavram karmaşası içinde doğan anayasa -319 

4. Anayasalı mutlakıyet rejimi-328 5. II. Abdülhamit Meclis'i 

dağıtıyor - 335 

XI. TANRI GÖLGESİNDE ANAYASA- 341 

1. İslâm dünyası ve halifelik -341 2. Abdülhamit rejiminin portresi - 

343 

3. Düşün akımları - 350 4. Ekonomik ve toplumsal değişmeler-364 

5. Dil ve basın -368 

6. Manevî uygarlık - maddî uygarlık-370 

7. Edebiyatta isyan -375 

8. Batıcılık -381 

XII. MEŞRUTİYET -389 

1. Gizli örgütlenmeler - 389 

2. Osmanlılık, İslâmlık, Türklük - 393 

3. "İttihat" ile "Terakki"- 401 4. Milliyetler sorunu: Birleşme (ittihat) 

ya da uzlaşma (itilaf) - 405 

5. Üç düşün akımı -410 6. Baş sorun: geriliğin nedenleri -412 

7. Batı sorunu -415 8. Kültür ve anlam sorunu - 418 

XIII. BÜYÜK TARTIŞMA - 429 , 1. Devlet sorunu- 429 

2. Ulusçuluk sorunu - 435 

3. Dinde reform sorunu - 439 

4. Aile sorunu - 444 

5. Din ve eğitim sorunu- 450 

6. Ulusal ekonomi sorunu - 461

---

III. KESİM: CUMHURİYET 

XIV. ULUSAL BAĞIMSIZLIK SAVAŞI - 475 

1. Büyük Savaş sonrasında durum -475 

2. "Ulusal" bir devlet kurulması sorunu - 480 

3. "Teşkilât-ı Esâsiye" Kanunu - 494 

4. Meclis'teki muhalefet cephesi-501 

5. Saltanat - hilâfet davası- 504 

6. Son perde - 509 

XV. CUMHURİYET DEVRİMLERİ -521 

1. Devrimcilik niteliği -521 

2. Devrimci hukuk -527 

3. Eğitim ve din - 532 

4. Din sorunu (1) - 536 

5. Din sorunu (2)-541 

6. Devrimlerin korunması sorunu -547 

KAYNAKÇA - 555 

DİZİN- 577

---

YAYINA HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ

 

Sonunda Niyazi Berkes'le tanıştım. 1980'lerin ortasında, bir yaz akşamıydı. 

Sevgili Jale Baysal'ın evinde oturmuş, birkaç saat boyunca birçok şeyden, ama en 

çok tarihten konuşmuştuk. Kendi neslinden olan diğer davetlilerin yanında, iki 

genç tarihçiydik; Cemal Kafadar ve ben. Üstelik ikimiz de en son çalışıp emekliye 

ayrıldığı üniversitedendik, yani McGill'liydik. Orada daha çok uslu uslu oturup 

dinledik. Kendisi hakkında Ruşen Sezer'den dinleyerek öğrendiğimiz sayısız şeyi, 

biyografik ayrıntıları, anekdotları, hattâ başka bazı biyografilere Berkes sayesinde 

yapılabilecek ekleri bile bildiğimizi açığa vurmadık, içimden, "o adam bu adam iş 

te" deyip duruyordum ama. Bir de, yanılmıyorsam, anlattığı birkaç şey vesilesiy 

le, Cemalle anlamlı anlamlı bakıştığımız oldu. Daha çok öğrencilik yaptık yani; 

ama ilk fırsatta taşı gediğine koyup, doktora yapmak için McGill Üniversitesi'ne 

gitmeyi, kendisi orada olduğu için seçtiğimizi ima edebildik sanırım. Kanada'da 

hiç Türk öğrenci yetiştirememiş olmasının yaşamındaki en büyük mutsuzluklar 

dan biri olduğunu da Ruşen'den dinlemişliğimiz, bu yağcılığımızda en büyük et 

kendi. Yağcılığımız, doruk noktasına, kendisine epeyce bir süre "hocam" deyip 

durduktan sonra, yeri geldiğinde Cemal'in, Berkes'in ders almış olmasına karşın, 

doğru dürüst hiçbir şey öğrenmediğini ileri sürdüğü bir hocasına "hocam" demeyi 

reddetmiş olduğunu da bildiğimizi ima eden bir şeyler söylemesiyle ulaştı. 

Berkes 

o akşam mutlu oldu mu, bilmiyorum; ama bizim için bu afacanlığın bir tür züğürt 

tesellisi olduğu kesindi. Çünkü, her ne kadar Montreal'e kendisi için gitmiş olsak 

da, Berkes'ten ders alamamıştık. Biz gelmeden emekliye ayrılmış,  İngiltere'ye 

yerleşmişti. .

 

Beni okyanus ötesine gitmeye teşvik eden şey, üniversitenin son yılında, bi-

tirme ödevi hazırlarken tanıştığım bu kitaptır. Gerçi tarih okumaya, Berkes'in ya-

zılarıyla tanışmadan önce karar vermiştim. Ama daha sonraki ilgi alanımın ne

 

7

 

---