Nizami adina əDƏBİyyat institutu
Yüklə 18,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı
S S a a l l i i d d ə ə Ş Ş ə ə r r i i f f o o v v a a 14 likdə və ya tarixşünaslıqda olsun 7 . «Etinasızlığın» praktik təcəssümü janr qarışıqlığı formasını alır: postmodern müəlliflər növlər daxili və növlərarası qarışıqlığa meylli- dirlər. Birincisi, biz postmodern romanlara digər epik janr elementlərinin təsirinə rastlaşırıq (demək olar ki, söhbət nəsr janrlarının təsiri haqqında gedir). İkincisi, söhbət postmodern romana başqa növlərin elementlərinin təsirin- dən gedir. Növlərarası janr qarışıqlığına sənədli nəsr (qey- ri-bədii) elementlərinin təsirini də aid etmək olar. Janr qarışıqlığı prosesi postmodern romanlarda fasilə- siz xarakter daşıyır və mövcud olan janr qarışıqlığının yeni formalarının yaranması müşahidə olunur. Müasir Azərbay- can postmodern romanında növdaxili janr qarışıqlığı mifo- loji roman (roman-mif və roman-antimif) roman-antiutopi- ya, roman-pritça, kiçik janr formalarının fraqmentlərindən ibarət roman və s. kimi janr konstruksiyaları yaradır. Janr qarışıqlığının anlamı janrın kommunikativ mahiy- yətinin araşdırmasını tələb edir. Kommunikativ situasiya- ların dəyişilməsi janr qarışıqlığı vasitəsilə janr sisteminin yeni kommunikativ vəziyyətlə uyğunlaşmasına şərait yara- dır. Janr, nisbi sabit forma kimi, bəzi hallarda kommunika- tiv tələbatları dəyişən sosial-idrak ahəngsizliyi kimi çıxış edir. Sosial-idrak ahəngsizliyi bədii əsərlərdə janr xüsusiy- yətlərinin bu və ya digər janrların formalaşmış təsəvvürlə- rinin uyğunsuzluğundan yaranır. Konsonansın (uyğun ol- 7 Hutcheon L. A Poeticsof Postmodernism. History, theory, fiction (Хатчеон Л. Поэтика постмодернизма. История, теория, худо- жественная литература) New-York-London: Routledge, 1992. c. 3. Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı 15 ma) nailiyyət əldə etməsi kommunikativ imkanların janrla- rın inkişafı və ya onun yeni janra dəyişməsi vasitəsi ilə hə- yata keçirilir. Bu kontekstdə janrlar kommunikativ tələbat- ların formasından asılı dinamik və tezdəyişən kimi çıxış edirlər. Bu janrın kommunikativ anlamıdır ki, K. Berken- kotter və T. Xukin kimi tərəfdarları olmuşdur. Postmodernizmin yayılması fonunda janrlara dair kommunikativ konsepsiyaların yayılması baş verir. Kom- munikativ konsepsiyalar postmodernizm ruhuna yaxınlığı ilə diqqəti cəlb edir. XX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq, xüsusilə də qərb nəzəriyyəsində, kommunikativ janr nəzə- riyyəsi geniş yayılmağa başlayır. K. Bxatya janrı kommu- nikativ hadisə kimi təqdim edir. T. Erikson janrı kommu- nikativ pattern (şablon) kimi müəyyən edir. Qeyd etmək lazımdır ki, janrın kommunikativ anlayışı M.M. Baxtin mövqeyi ilə uyğundur, hansı ki, janrı mətnin dayanıqlı növü kimi qəbul edir, vahid kommunikativ funk- siyalarda birləşir və oxşar kompozisiya və üslub əlamətlə- rinə malikdir. Kommunikativ funksiya kompozisiya və bə- dii üslub vasitəsi ilə həyata keçirilir. Bu kontekstdə üslubu «bədii metod, obrazın quruluşu, tərzindən kənarda göstəri- lən: hansı ki, məzmun obrazın dilində həyata keçirilərək, həmişə yeni səslənmə qazanan, kompozisiyanın aydın gö- rünən elementləri, əsasən də əhval-ruhiyyədə» başa düş- mək məqsədəuyğundur 8 . Kommunikativ funksiya janrının əsas funksiyalarından biri kimi seçilir. L.V. Çerneç, janrın xüsusiyyətlərini fərqləndirərkən, onun sırasına həmçinin 8 Палиевский П.В. Постановка проблемы стиля // Теория литера- туры: Основные проблемы в историческом освещении: Стиль. Произведение. Литературное развитие. М.,1965. С. 7-8; S S a a l l i i d d ə ə Ş Ş ə ə r r i i f f o o v v a a 16 kommunikativ funksiyasını aid edir, hansı ki, janr anlayışı və ədəbi ənənə əlaməti ilə bağlıdır, oxucunu müəyyən edilmiş təxəyyülə yönəldir 9 . Postmodern romanda fəal janr qarışığı «janr saflığı» problemini kəskinləşdirir. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir ədəbiyyatda «janr saflığı» kimi səciyyələndirilən irihəcmli nəsr nümunələri yoxdur. Müasir ədəbiyyatın xüsusiyyətlə- ri, çoxvəznli bədii şüur saflaşdırılmış kommunikativ şab- lonlar üçün, yəni «saf» janr konstruksiyaları üçün şərait yaratmır. Yarandığı vaxtdan roman sintetik janr kimi təqdim olunur. Roman janrının sonrakı inkişafı romanın tipoloji müxtəlifliyinin davamlı artımının genişlənməsi ilə xarakte- rizə edilir (ilk növbədə, başqa janrların qarışıqlığı hesabı- na). Qeyd etmək lazımdır ki, «saf» şəkildə roman mövcud deyil, müxtəlif janr elementlərinin daxil edilməsi ilə səciy- yələnir. Sintetizm ümumilikdə sənətə xasdır. Lakin roma- nın janr məzmununun universallığı və çox səviyyəli se- mantik nüvəsi onu daha həssas olan digər janrların ele- mentlərini qəbul edilməsini daha həssas edir. Müəllifin janrlar və onların əlamətlərinə müraciət et- məsi tamamilə əsassız fakt deyil: müəllif düşüncəsinin məzmunu və bədii idrakın metodu müəllifi bu və ya digər janrın istifadə edilməsinə təhrik edir. Yazıçı romanda öz təsvir problemini qoyur, bu problemləri açmaq üçün müx- təlif bədii üsullardan istifadə edir. Yeni bədii üsulların ax- tarışı janr qarışıqlığına gətirib çıxarır. Əksər hallarda isti- fadə edilən üsullar digər janrlarda öz əksini tapmışdır. 9 См.: Чернец Л.В. Литературные жанры. Проблемы типологии и поэтики. – М.,1982. Yüklə 18,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|