Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

 

Shaxsning o`z-o`zi bilan yuzaga keladigan konfliktlarning oldini olish va bartaraf qilish 

Ijtimoiy  sanktsiyalar  –  normalarning  shaxs  xulqida  namoyon  bo`lishini  nazorat  qiluvchi 

jazo  va  raqobatlantirish  mexanizmlari  bo`lib,  ularning  borligi  tufayli  biz  har  bir  alohida 

vaziyatlarda  ijtimoiy  xulq  normalarini  buzmaslikka,  jamoatchilikning  salbiy  fikri  ob`ektiga 

aylanib  qolmaslikka  harakat  qilamiz.  Masalan,  yuqoridagi  misolda,  agar  jamoat  transportida 

katta  muysafid  kishiga  o`rin  bo`shatishni  norma  deb  qabul  qilmagan  o`smirga  nisbatan 

ko`pchilikning ayblov ko`zi bilan qarashi, yoki og`zaki tanbeh berishi, juda kam hollarda o`zini 

 

10 

bebosh  tutayotgan  o`smirning  qo`lidan  tutib,  nima  qilish  kerakligini  zrgatib,  “ko`zini  moshday 

qilib ochib qo`yish” ijtimoiy sanktsiyaning hayotdagi bir ko`rinishidir. 

Har  bir  alohida  shaxs  jamiyat  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  qabul  qilingan  ijtimoiy 

normalar  va  sanktsiyalarni  u  yoki  bu  ijtimoiy  rollarni  bajarishi  mobaynida  xulqida  namoyon 

etadi. Rol – shaxsga nisbatan shunday tushunchaki, uning konkret hayotiy vaziyatlardagi xuquq 

va burchlaridan iborat harakatlari majmuini bildiradi. Masalan, talaba rolini oladigan bo`lsak, uni 

bajarish  –  u  yoki  bu  oliy  o`quv  yurtida  taxsil  olish,  uning  moddiy  bazasidan  foydalanish, 

kutubxonaiga  a`zo  bo`lish,  stipendiya  olib,  ma`muriyatning  ijtimoiy  himoyasida  bo`lish  kabi 

qator  huquqlar  bilan  birgalikda  o`sha  oliygoh  ichki  tartib  –  intizomi  normalariga  so`zsiz 

bo`ysunish,  darslarga  o`z  vaqtida  kelish,  reyting  baholov  talablari  doirasida  kundalik 

o`zlashtirish  normalarini  bajarish,  muzokaraotda  bo`lish,  dekanatning  bergan  jamoatchilik 

topshiriqlarini  ham  bajarish  kabi  qator  burchlarni  ham  o`z  ichiga  oladi.  Bu  rol  uning  uyga 

borgach  bajaradigan  “farzandlik”  roli  (ota  va  ona,  yaqin  qarindoshlar  oldida)  talab  va 

imtiyozlaridan  farq  qiladi.  Ya`ni,  konkret  shaxsning  o`ziga  xosligi  va  qaytarilmasligi  u 

bajaradigan  turli-tuman  ijtimoiy  rollarning  xarakteridan  kelib  chiqadi.  Shunga  ko`ra,  kimdir 

“tartibli,  ba`mani,  fozil,  ahloqli  va  odobli”  deyilsa,  kimdir  –  be`mani,  bebosh,  o`zgaruvchan, 

ikkiyuzlamachi (ya`ni, bir sharoitda juda qobil, boshqa erda – betartib) degan hayotiy mavqega 

ega bo`lib qoladi.