Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

Kimyoviy xossalari. Kuchli oksidlovchilar bilan, o’zining elektronlarini berib qaytaruvchanlik xossasini namoyon qiladi.

S + O₂ = SO₂                  S + 3F₂ = SF₆

S + 6HNO₃ = H₂SO₄ + 6NO₂ + 2HOH

Qaytaruvchilar bilan oltingugurt  oksidlovchi bo’ladi:

Zn + S = ZnS                            3S + 6KOH = K₂SO₃ + 2K₂S + 3HOH

H₂ + S = H₂S                             Na₂SO₃ + S = Na₂S₂O₃

Oltingugurt azot bilan bir necha xil birikmalar hosil qiladi: S₄N₄, S₁₅N₂, S₁₆N₂. Oltingugurt  tetranitrid- sariq kristall modda,+178^oC da syuqlanadi. U qizdirilganda portlaydi:

                 S₄N₄= 4S+2N₂

U suyuq holatdagi  oltingugurt va ammiak ta’siridan hosil boladi:

             10S+16 NH₃=S₄N₄+6(NH₄)₂S

Oltingugurt  vodorodli birikmalari. Н₂S  va H₂S₂ erkin holda juda beqaror, tuzlari  ma’lum   MeS  va MeS₂.

H₂S-rangsiz, zaharli gaz, hidi yoqimsiz, palag’da tuxum hidi keladi.Qaynash harorati-60,3^оC, suyuql. harorati -85,5^оS. Yuqori haroratda parchalanadi:

 Н₂S = H₂ + S

Suvda yaxshi eriydi. 3 hajm suvda 1 hajm vodorod sulfid eriydi. Kuchsiz ikki  asosli kislota (K₁=6_*10^-8; K₂=10^-14).

Н₂S  H⁺ + HS^-

HS^-  H⁺ + S^2-

Sulfid kislotaning tuzlari sulfidlar deyiladi.Tarkibida Na⁺,K⁺,NH₄⁺ ionlari tutgan sulfidlar suvda eriydi. Og’ir metallarning sulfidlari suvda erimaydi.

Sulfid kislotaning tuzlari-sulfidlar suvda erimaydi. Ishqoriy metallar  tuzlari va ammoniy sulfid eriydi. Sulfidlarning xarakterli xossalaridan biri ularning rangli bo’lishidir. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari tuzlari rangsiz, og’ir metall tuzlari har xil rangga bo’yalgan. FeS, CoS, NiS, Ag₂S, PbS, Bi₂S₃ tuzlari qo’ng’ir-qora rangli, ZnS va СаS oq rangli, СdS, SnS, Аs₂S₃ sariq rangli, MnS teri rangli, Sb₂S₃ jigar rangli bo’ladi.

Bundan analitik kimyoda qo’llaniladi, ya’ni kationlar shu asosda bir-biridan ajratiladi. Issiqqa nisbatan sulfidlar beqaror, qizdirilganda ular erkin oltingugurt hosil qilib parchalanadi. CuS(qora rangli) suvda ham syultirilgan kislotalarda ham erimaydi. FeS(qora rangli) suvda erimaydi, lekin kislotalarda eriydi. HgS(qora) –konsentrlangan nitrat kislotada ham erimaydi. Ko’p sulfidlar konsentrlangan xlorid kislotada eriydi. РbS, ZnS, CuS bo’lsa nitrat kislotada  eriydi. НgS zar suvida erishi aniqlangan. Sulfidlar orasida o’zgaruvchan tarkibli birikmalar ham uchraydi. Masalan, FeS_1,01 dan boshlab FeS_1,14 gacha.

Na₂S,CaS va BaS  teridan tuklarni yo’qotish uchun ishlatiladi.ZnS – lyuminofor bo’yoqlar olishda ishlatiladi.

Sulfidlar oson gidrolizga uchraydi.Bunda nordon tuzlar hosil bo’ladi:

NaOH + H₂S = NaHS + HOH

NaHS + NaOH = Na₂S + HOH

Alyuminiy va xrom(III) sulfidlari suvda oson qaytmas gidrolizga uchraydi:

Аl₂S₃ + 6HOH = 2Al(OH)₃ + 3H₂S

Cr₂S₃ + 6HOH = 2Cr(ОН)₃ + 3Н₂S

Hamma sulfidlar , shuningdek  H₂S-kuchli qaytaruvchi:

H₂S + Сl₂ = 2HCl + S               2H₂S + O₂ = 2H₂O + 2S

2KMnO₄ + 5H₂S + 3H₂SO₄ = 2MnSO₄ + 5S + K₂SO₄ + 8H₂O

Quruq H₂S yonganda oltingugurt (IV) va suv  hosil bo’ladi:

2H₂S + 3O₂ = 2H₂O + 2SО₂

4NiS + 7O₂ = 2Ni₂O₃ + 4SO₂

Juda kuchli oksidlovchilar ishtirokida sulfidlar sulfatlargacha oksidlanadi:

NiS + 2O₂ = NiSO₄

3CuS + 14HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 3H₂SO₄ + 8NO + 4H₂O

CuS + 4H₂O - 8e   Cu²⁺ + SO₄^{2 -}+ 8H⁺

NO₃^- + 4H⁺ + 3e^-  NO + 2H₂O

Kislotali muhitda KMnO₄, K₂Cr₂O₇, HNO₃ sulfidlarni S^2- yoki SO₄^2- gacha oksidlaydi:

2KMnO₄ + 5Na₂S + 8H₂SO₄ = 2MnSO₄ + 5S + K₂SO₄ + 5Na₂SO₄ + 5H2O

3PbS + 8HNO₃ = 3PbSO₄ + 4H₂O + 8NO

CoS + H₂O₂ + 2CH₃COOH = Co(CH₃COO)₂ + S + 2H2O

Tuzlarga H₂S yoki uning tuzlarini ta’sir ettirish orqali sulfidlar olinadi:

CuSO₄ + H₂S = CuS + H₂SO₄

FeCl₂+(NH₄)₂S = FeS+ 2NH₄Cl

Na₂SO₄ + 4C = Na₂S + 4CO

Persulfidlar. Bular H₂S₂ kislotaning  tuzlari, umumiy formulasi (Н₂S)_n, bu yerda n=2,3,4,…9.  Me₂S_n. n=2 dan 23 gacha bo’lishi mumkin.

Ishqoriy va ishqoriy yer metallarining persulfidlari, ammoniyli tuzlari, piritlar katta ahamiyatga ega. Persulfidlar –  ham oksidlovchilar  va ham qaytaruvchilardir..

(NH₄)₂S₂  III valentli surma va mishyakni Y valentli birikmalargacha  oksidlaydi va ularning  tuzlarini  hosil qiladi:

SnS + (NH₄)₂S₂ = (NH₄)₂ SnS₃

Persulfidlar  disproportsiyalanish reaksiyasiga kirishadi:

FеS₂ = FeS + S

Ular ishqorlar ta’sirida ham oksidlovchi va ham qaytaruvchi bo’la oladi:

   3Na₂S₂ + 6NaOH = Na₂SO₃ + 5Na₂S + 3H₂O

Ishqoriy metallarning persulfidlari sulfidlarni, gidroksidlarni va karbonatlarini qizdirib olinadi:

Na₂S + S = Na₂S₂

  (NH₄)₂S + nS = (NH₄)₂ S_n