Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti

1.3. Tarbiya fanining respublikamiz ta’lim tizimiga joriy etilishi va tarbiya fani Konsepsiyasining ahamiyati
Bugungi globallashuv jarayonlari, fan-texnika taraqqiyoti, innovasion jamiyatga bo’lgan ehtiyoj yoshlar uchun ko’plab imkoniyatlar yaratmoqda. Ular oldiga tezkor qarorlar qabul qilish, innovasion tafakkurni shakllantirish, intellektual moxiyatni oshirish bilan birga milliy va umum insoniy tshadriyatlarga sodiq bo’lishdek xayotiy talablarni qo’ymoqda shu bois, O’zbekiston Respublikasida "tarbiya" fani kontsepsiyasi mazkur fanni davlatning ta'lim-tarbiya soxasidagi siyosatini amalga oshirishda mavjud bo’lgan dolzarb muammolarni xal etishga yo’naltiriladi. Kontsepsiya yosh avlod tarbiyasidagi ishlarni yangi bosqichga olib chiqishga qaratilgan ustuvor vazifalar, asosiy maqsad va yo’nalishlarni belgilab beradi. shuningdek, Kontsessiyada belgilangan yo’nalishlar mamlakat yoshlarini ma'nan va jismonan barkamol qilib tarbiyalash, iqtidori va hosiyatini ro’yobga chiqarish, ularni davlat va jamiyatning rivojiga keng jalb etish, tashabbuslarini yetarli darajada qo’llab-quvvatlash maqsadida, iqtisodiy imkoniyatlar va tashkiliy mexanizmlarni yanada kengaytirishga xizmat qiladi. 2. Mazkur kontsepsiya O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi, O’zbekiston Respublikasining "ta'lim to’g’riqida"gi, "yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida"gi qonunlari, xalqaro umume'tirof etilgan xujjatlari, xususan "bola xuquqlari to’g’risida"gi, "bola xuquqlarining kafolatlari to’g’risida"gi konventsiyalar, Birlashgan Millatlar Tashkilotining "Yoshlar-2030" strategiyasi xamda O’zbekiston Respublikasining ta'lim to’g’risidagi qonun xujjatlariga asoslanadi. 3.Kontsepsiyada belgilangan vazifalar O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi talablari, uzluksiz ma'naviy tarbiya kontsepsiyasi, milliy va jaxondagi ilg’or tajribalar, mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy o’zgarishlar bilan uyg’un ravishda amalga oshiriladi. 4. Kontsepsiya umumiy o’rta ta'lim tizimida o’quvchilarning yoshiga mos ma'naviy rivojlanishini ta'minlash va faol fuqarolik kompetentsiyalarini shakllantirish maqsadida umumiy o’rta ta'lim maktablarida uqitilayotgan "Milliy istiklol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar" turkumiga kiruvchi fanlar "Odobnoma", "Vatan tuyg’usi", "Milliy istiqlol g’oyasi va ma'naviyat asoslari", "Ma'naviyat asoslari", "dunyo dinlari tarixi" fanlarini birlashtirgan yagona tarbiya fanining QHMMB: 09/20/422/1033-son 07.07.2020 y. 2 asosiy yo’nalishlarini belgilab beradi. Shu maksadda, Xitoy Xalk Respublikasi, Singapur, Yaponiya, Koreya Respublikasi, Avstraliya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Frantsiya va Rossiya Federasiyasi kabi davlatlarning tajribalari o’rganildi, amaldagi fanlarning o’quv dasturlari xar tomonlama siyosiy taxlil qilindi. 5 kontsepsiya asosida yaratilgan dastur amaldagi sog’lom avlod asoslari, Salomatlik, yo’l hararakati qoidalari, hayot xavfsizligi asoslari, Salomatlik darslari, xuquqiy tarbiya, ekologik tarbiya, Media madaniyati, iqtisod va soliq saboqlari kabi bir qancha fakultativ o’quv kurslari dasturlarini birlashtiradi. 6. Kontsepsiya umumiy o’rta ta'limning davlat ta'lim standartlarida belgilangan talablarning (keyingi o’rinlarda - malaka talablari) negizi hisoblanadi. Kontsepsiya "tarbiya" fanini o’rganish bosqichlari, o’quv fani bo’yicha ta'lim mazmuni va malaka talablarining tuzilishini belgilaydi.
Kontsepsiyaning dolzarbligi va zarurati 7. Bugungi kunda rivojlangan davlatlarda yoshlar bilan ishlashning yangichi modelini yaratishda Innovation mexanizm va texnologiyalarni q!egaligingizni tasdiqlang qo'shimcha imkoniyatlar uchun 8, shiddat bilan o’zgarayotgan dunyoda o’quvchi-yoshlarini muvaffakiyatli ijtimoy hayotga Tailandda ishtirok etish, majmuaviy, huquqiy ong va xuquqiy madaniyat, teran dunyo qarash, sog'lom e'tiqodiylik, ma'rifat, diniy va milliy bag’rikenglik, ma'naviyat, fuqaroviy, madaniyatlararo, ijtimoiy sifatida fazilatlarni shakllantirish kunidagi asosiy narsalarga e'tibor qaratiladi. Shu bois yoshlar tarbiyasiga bevosita ta'lim ko’rsatadigan "Milliy istiqlol g'oyasi: asosiy tushuncha va paketlar" turkumiga kiruvchi fanni o'qitish issiqligiga yangicha marshrutni takozo yordamda. Undan, yoshlar tarbiyasida dunyoda yuz bergan murakkab geosiyosiy va mafkuraviy jarayonlarga to’g’ri baho bera olish, ijtimoiy muammolarni hal etishda to’g’ri qaror qobul qilish, Tailand o’z o’rnini topish bilan bog’lik va yanadi sizga kerak emas toifalardan obunani bekor qilishingiz mumkin o’rgatish, buning natijasi oila-jamiyat o’rtasidagi munosabatlarning o'zilib tizimining oldini olish, loqaydlik, asabuzarlik, "ommaviy madaniyat"ning turi ko’rinishlardan saqlash imkoniyati yaratlandi. Bu, o’rnida, O'zbekiston Respublikasini siyesiy, ijodiy, iqtisodiy va madaniy-ma'naviy rivojlantirishning muhim omili bo’lgan yoshlar tarbiyasi shahsan O'zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbuskorligida davlat siyosati darajasiga ko’tarilishini inobatga olib, ushbu huquqlar O'zbekiston Respublikasining ommaviy axborot vositalari to'g'risidagi hamda mualliflik va turdosh huquqlar to'g'risidagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda himoyalangan. QHMB:09/20/422/1033-son 07.07.2020 y. J 3-bob. Tushunchalarni joriy etishning asos va to'qima 9. Konsepsiyada belgilangan vazifalar ijrosini taminlashdagi bazaviy to'qima tsuyidagilar ishtirok etadi: milliy va umuminsoniy kadrlarning ustuvorligi; ongli vatanparvarlik ruh.ikkinchi darajali ro'yxatdan o'tish; sotsadagi zamonavi y Ilhom-tadkikotl arga as o sl an ish ; ochiklik va shaffoflik; tarbiya sotsasiga oid masalalarni hal etish-kuvatlash va ragbatlantirish; tarbiya sohasiga doir qo'shimcha yordamni kengaytirishga xizmat qilmoqda davlat organlari, nodavlat nishonlari, xususu sektorlari faoliyatning muvofirqligi va mutanosibliga. 10. Hukukiy asoslari: konsepsiyasini amalga oshirishga erishish orkali shahs tarbiyosida milliy me'yoriy-huquqiy bazani mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlarga islomlarga qarshi kurashish; vazirliklar va idorlar, muassasalar, davlat hamda nodavlat korxona va tashkilotlari, fukarolik jamiyatlari institutlari, shuningdek, O'zbekiston respublikalari fukarolari "tarbiya" fani kontseptsiyasining amalga oshirish tizimini tashkil etadi. 1 1. Tashkiliy-boshkaruv asoslari: konsepsiyasini amalga oshirishga doir kompleks chora-tadbirlar rejasida ishtirok etgan go'zallik va g'oyalarning k!egaligingizni tasdiqlang qo'shimcha imkoniyatlar uchun; Toshkent davlat pedagogika universiteti.rganish va ularni omm шаш shishshirish, ragbatlantirishni tashkil etish; "T arbia" fani kontseptsiyasining samaradorligini monitoring qilish. | 2. Ilmiy-uslubiy asoslari : shahsning izhtimoiylashuvi va tarbiyasiga oid ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilishini; "tarbiya" fani mаlaka talabalar, !Quva dosturlari va utsuv rejzllarini shakllantirish; "tarbia" fani darsliklarini yaratishda samarali tarbia texnolog iyalarini zhori etish ; "tarbiya" fani }shuv-metodolog majmuasini yaratish va amaliyotga y!davlat ta'lim standartlari talablari asosida !quvchilar tomonidan ma'qullandi-iste'mol, bilim, k}nikma va magiaka hamda vakolatlarning t} shaxslar }ishtirok etishga kirishish;} idishlarda mustaqil va erkin fikrlashni hamdalarning ijodi shchobiliatini rivojlantirish;!kuvchilarla ilmiy lunetsarash va global tafakkur yuritish vakolatini shakllantirish; KHMB: 09/20/422/1033-son 07.07.2020 y. 4 umid fanni kitobning prinsipial yangi metodologiyalari asosida ta'lim-tarbiyaning uzviyligi va o'zluxiz ligini ta'minlash, 13. Fanning tarkibi, mazmuni, o’quv-uslub ta'minoti: umumiy unga ta'lim muassasasida tarbiya fanini kitob iste'dodidagi boshliqlar da illlab chikilishi zarur : boshlang'ich sinf (A2), t}kkizinchi sinf (A2+1, birinchi sinf (B1) bitiruvchisiga kuyiladigan minimaji malaka talabalar, kompetentsiyalar) baxolash tarbiybi va Quva dostonlari. Har bir boshliq ma'naviy-ahloqiy, tafakkur, xuquqiy, fuqaroviy, iqtisodiy, jismoniy, ekolog, estetik tarbiya turini o’z ichiga olinishi lozim; Markaziy bir kurashda oq’uvchilarni milliy va umuminsoniy kadriyalarni xurmat qilish Ruhoniyda tarbiyalash; o’quvchilar tarbiyisida doiring maktab bilan o’zaro Samaradorligini mustaqil, ota-onalarga, boshqa millat va madaniyat vakillariga bo’lgan xurmatni umuminsoniy tamoyildan kelib chiqib shakllantirib qullab-quvvatlash; bola xuquqlarini ximoya qilish va ularning Qonuniy manfaatlarini ta'minlash; o'zluksiz ta'lim tizimiga "Milliy tiklanish - milliy yuksalish sari" mavzusiga bag'ishlangan turkumlarni singdirish; jismoniy, ruxiy, ma'naviy-ohangdor daryolar chizish mos keladigan O'zbekiston Respublikasi oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo'shma Majlisi to'g'risida axborot avlodga kelajakda asosiy qadriyat ekanini bartaraf etish bilan bir qatorda, bir dunyo dinida zo’ravonlik, terrorizm va ekstremizm g'oyalari maqsadga muvofiq ish; shahs faoliyatida ijtimoiy-ma'naviy institutlar bilan hamkorligini kuchaytirish; ma'naviyat-axloqiy jixatdan muammosi bor yoki tarkibida bo’shliqlar maqbarasi bo’lgan yoki notinch oila farishtalari, jinoyatchilikka moyil bo’lgan yoshlar bilan individual tarzda ishlash tizimini takomillashtirish. 4-bob. Darslarni institut rahbariyati va "ijtimoiy fanlar" kafedrasining tajribali professor-o'qituvchilar olib borishdi. O'quv-uslubiy majmuaning yangi avlodini ishlab chiqish tamoyili ularning mazmuni va sifatiga quyiladigan talabalar: o’quvchilarda ta'anch vakolatlari ularni shakllantirish; "Milliy tiklanish-milliy yuksalish sari" prinsiplari mazmun va mohiyatini o’quvchining ongu tafakkuriga singdirish; o’quvchilarni qo'llab-quvvatlayotgan ijobiy narsalarga tayorlash; QHMB: 09/20/422/1033-son 07.07.2020 y. 5 faol fuqarolik pozitsini mustaqil qilish; ommaviylashtirish, majburiyat, huquqiy ong va xuquqiy madaniyat, teran anglaash, sog'lom e'tiqodiylik, teran ma'rifat, bag’rikenglik kabi o'zgarishlar shaklini shakllantirish va ularni belgiladiydi. Tarbiya fani o’quvchilarga faol fuqarolik pozitsiani shakllantirish, ularning imperator tomonlama ijtimoiy moslashuviga ko’makashish, hamkorlikni qilish vaqtini mazmunli tashil etish, Milliy, manaviy va umuminsoniy qadriyatlarni xurmat qilish, intelektual va ijodiy saloxiyatini ro’yobga chiqarishga xizmat qiladi. 15. Shu bilan birga, yoshlar o’rtasida uchrayotgan salbiyiy xolatlarning asl sabablarini aniqlash va oldilarini olish, xuquqbuzarlik va jinoyatchilikni keskin kamaytirishga qaratilgan quidagi oldini olish ishlari natijadorligini oshirishga Zamin yaratadi. O’quvchilarda milliy g’urur va iftihor, moddi va ma’naviy me’rosni asrab-avaylashga qaratilgan insonlparvarlik his tuyg’usini tarkib topish; davlat talim standartlari talablari asosida o’quvchilar tomonidan bilim va ko’nikmalarini oshish; o’quvchilarda mustaqil va erkin fikrlasni hamda ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish; yangi avlod o’quv-metodik mazmunlarini yaratish va amalyotga joriy etish; umumtalim fanlaring o’qitish metodologiyalarini takomillashtirish asosida talim- Tarbiya samaradorligini oshirish va amalga oshirish. 16. O’quv-metodik majmuani ishlab chiqarish prinsiplari: mazkur fan bo’yicha o'quvchilarga sifatli bilim berish, Darslikka qo’yiladigan didaktik talablar: o’quvchilar tomonidan o’quv materiyalri o'zlashtirilishini ta'min etish; matnlar ahborot berishga emas, balkim Ukuv fani mazmun-mohiytining o’quvchilar tarafidan anglab va hayotga tatbik kilish maksadlariga xizmat kilishi; qizikarli, kunda va xamma uchun qulay va taqakalastirilgan Bo’lishi Ilmiy dunyo qarashni shakllantirish, vatanparvarlikva millatlararo totuvlik talablariga javob berish, aniq asoslangan materiallardan tarkib topishi; ta’limning Kundalik hayot va amaliyot o’rtasidagi bog’liqligini ta’minlashga, olinan bilimlarini amaliyotda qo’llay olish iqtidori shakllantirilishiga, boshka o’quv fanlarini bilan uzviy bog’liqlarini ta’minlashga yo’naltirilgan bo’lishi; rasmlar ko’rinishidagi illyustratsiyalar: haritalar, diagrammalar, fotosuratlar, infografikalardan iborat mediamahsulotlar bilan bezatiladigan ishchovchilar psixofiziolog rivojlanish darajasiga mos yangi tushunchalarna tamalar va shu kabi ko’rinishda ifodalangan bo’lishi lozim.