Nobel mükafatina layiq göRÜLMÜŞ GÖRKƏmli kimyaçilar a. N. Hümbətova

---

Kimya məktəbdə 

 

57 

 

NOBEL MÜKAFATINA LAYIQ GÖRÜLMÜŞ GÖRKƏMLI 

KIMYAÇILAR 

 

A.N. Hümbətova 

kimya müəllimi 

XIX əsrin sonunda A.Nobel Avropanın məşhur ixtiraçısı və sənayeçisi kimi 

böyük  nifuza,  maddi  sərvətə  və  kapitala  malik  idi.  Məşhur  İsveç  mühəndis- 

kimyaçısı,  ixtiraçısı  və  sənayeçısı  Alfred  Bernhurd  Nobelin  adı  elm  və  texnika 

aləmində  130  ildən  artıqdır  ki,  məlumdur.  Son  yüz  ildən  artıq  bir  dövrdə  o, 

dünyada  ən  böyük  mükafatın-  Beynəlxalq  Nobel  mükafatının  təsisçisi  kimi 

tanınır.  O,  1879-  cu  ildə  Bakıda  yaradılmış  “Nobel  qardaşları  şirkətinin” 

təsisçilərindən və payçılarından biri idi. A.Nobel 1896- cı ildə vəfat edib. 1901-ci 

ildən  bu  ali  mükafat  hər  il  dekabrın  10-  da  A.  Nobelın  vəfatı  günü  təntənəli 

şəraitdə iddiaçılara təqdim edilir. 2001- ci ilin dekabrında ilk Nobel mükafatının 

verılməsinin 100 illiyi  tamam oldu.  Son  yüz ildə dünyanın  700- dən  artıq alimi, 

ədəbiyyatçısı  və  sülh  uğrunda  mübarizi  bu  yüksək  mükafata  layiq  görülmüşdür. 

138  nəfər  kimyaçı  alim  Nobel  mükafatı  almışdır.  Stokholmdakı  elmi-  tədqiqat 

institutlarından biri A. Nobelın adını daşıyır. 

Rəcəb  Əliyev,  Əyyub  Əzizov  “Kimya  təliminin  prinsipləri,  üsulları  və 

priyomları”kitabında  (Bakı-  2002-  il)  qeyd  eymişdilər  ki,  müəllim  kimyanın 

tədrisi  prosesində  didaktik  prinsipləri  həyata  keçirməklə,  eləcə  də  ümumi  və 

xüsusi metodik prinsiplərə istinad etməklə, yuxarıda qeyd edilmiş məqsədə, yəni, 

şagirdlərə  tam,  konkret,  kifayət  qədər  dərin,  dəqiq,  aydın,  sistemli,  möhkəm  və 

həqiqi bilik  vermək məqsədinə nail ola bilər.  Bunlarla  yanaşı,  şagirdlərin kimya 

fənninə marağını artırmaq, həvəsləndirmək üçün yüksək mükafata layiq görülmüş 

kimyaçılar haqqında məlumat vermək məqsədəuyğundur. 

Rotterdamda (1852- 1911) anadan olmuş, Hollandiya kimyaçısı Vant- Hoff 

Yakob Hendrik 1871- ci ildə Delftdəki Politexnik Məktəbi bitirmişdir. Leyden və 

Bonn  Universitetlərində  (F.Kekulenin  yanında),  Paris  Ali  Tibb  məktəbində  (Ş. 

Vürtsün  yanında),  Utrex  Universitetində  təhsilini  təkmilləşdirmişdir.  Fəlsəfə 

doktoru  alimlik  dərəcəsini  1874-  ildə  almışdır.  1878-  ildə  professor  elmi  adını 

almışdır.  1896-  1911-  ci  illərdə  Berlin  Universitetlərində  professor  vəzifəsində 

fəaliyyət  göstərmişdir.  1901-  ildə,  kimyəvi  dinamikanın  qanunlarının  kəşfinin 

böyük  elmi  əhəmiyyəti  ilə  əlaqədar  olaraq,  alim  Nobel  mükafatına  layiq 

görülmüşdür.  Nobel  mükafatına  layiq  görülən  ilk  kimyaçı  alim  Vant-  Hoff 

olmuşdur. 

Fişer  Emil  German  (1852-  1919),  Eyskirxendə  anadan  olmuş,  alman  üzvi 

kimyaçısıdır.  1871-  1872-  illərdə  Bonn  Universitetində  professor  F.  Kekulenin 

---

1(49)2015 

 

 

58 

yanında təhsil almışdır. 1874- ildə Strasburq Universitetini bitirərək, professor A. 

Bayerin  rəhbərliyi  ilə  elmi-  tədqiqat  işi  aparmağa  başlamışdır.  1879-  ildə 

professor  elmi  adı  almışdır.  1902-  ci  ildə  alimə  şəkərlə  və  purin  qrupları  ilə 

əlaqədar  olan  və  mühüm  elmi  əhəmiyyət  kəsb  edən  klassik  işlərinə  görə  Nobel 

mükafatı verilmişdir. 

Arrenius  Svante  Avqust  (1859-  1927).  İsveç  fiziki-  kimyaçısı,  Upsal 

yaxınlığındakı Veyk adlı malikanədə doğulmuşdur.1878- ildə Upsal Universitetini 

bitirmişdir.  1891-  ci  ildən  Stokholm  Universitetində  çalışmışdır.  1895-  ci  ildə 

həmin Universitetin professoru, 1897- ci ildən isə rektor olmuşdur. Stokholmdakı 

Nobel  İnstitutunun  direktoru  vəzifəsində  isə  1905-  1927-  ci  illərdə  işləmişdir. 

1903- cü ildə alimə elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsinin kimyanın inkişafındakı 

roluna görə Nobel mükafatı verilmişdir. 

İngilis  kimyaçısı  və  fiziki,  (1852-  1916)  Ramzay  Uilyam  (Qlazqoda 

doğulmuşdur),  1870-  ci  ilə  qədər  Qlazqo  Universitetində,  1871-  ildə  isə 

Heydelberq  və  Tübingen  Universitetlərində  təhsil  almışdır.1872-  ildə  fəlsəfə 

doktoru  alimlik  dərəcəsi  adını  almışdır.  1872-  1880-  cı  illərdə  Qlazqo 

Universitetində  elmi-  pedaqoji  fəaliyyət  göstərmişdir.  Ramzay  Uilyam, 

atmosferdə  müxtəlif  təsirsiz  qazları  kəşf  etdiyinə  və  kimyəvi  elementlərin  dövri 

sistemində onların yerini müəyyən etdiyinə görə 1904- cü ildə Nobel mükafatına 

layiq görülmüşdür. 

Alman üzvi- kimyaçısı Bayer Adolf İohan (1835- 1917) Berlində doğulmuş, 

Heydelberq  Universitetində  R.Bunzinin,  Berlin  Universitetində  F.Kekulenin 

yanında  təhsil  almışdır.  1858-  ci  ildə  fəlsəfə  doktoru  alimlik  dərəcəsi  adını 

almışdır. 1905- ci ildə A.Bayerə Üzvi boyaqlar və hidroaromatik birləşmələr üzrə 

həyata  keçirdiyi  kompleks  tədqiqatlarla  üzvi  kimyanın,  kimya  sənayesinin 

inkişafındakıxidmətlərinə görə Nobel mükafatı verilmişdir. 

Fransız kimyaçısı, Muassan Anri (1852- 1907), Parisdə doğulmuşdur. 1891- 

ci ildə Paris EA- nın üzvü, Paris Təbiət Tarixi Muzeyində və Ali farmakologiya 

məktəbində  oxumuş,  Sorbonnada  təhsilini  davam  etmişdir.  1887-  ci  ildə  Anri 

Muassan professor adı almışdır. Flüor elementinin sintezini müvəffəqiyyətlə başa 

çatdırmaq məqsədilə geniş həcmli tədqiqatlar həyata keçirdiyinə, laboratoriya və 

sənaye praktikasında tətbiq olunan elektrik peçi ixtira etdiyinə görə alim 1906- cı 

ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 

Alman  kimyaçısı  Buxner  Eduard  (1860-  1917),  Münhendə  doğulmuş, 

Universitet  bitirmişdir.  1888-  ci  ildə  fəlsəfə  doktoru  alimlik  dərəcəsi  adını 

almışdır. 1893- cü ildə Kilsk, 1896- cı ildə Tübingen Universitetlərinin, 1896- cı 

ildə Berlin Ali Kənd Təsərrüfatı Məktəbinin, 1909- cu ildə Breslau, 1911- ci ildə 

Vürsburq  Universitetlərinin  professoru  olmuşdur.  Biologiya-  kimya  sahəsində 

qiymətli tədqiqat işlərinə və toxuma xarici fermentasiyanı kəşf etdiyinə görə alim 

1907- ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 

---