Nobel mükafatina layiq göRÜLMÜŞ GÖRKƏmli kimyaçilar a. N. Hümbətova
Yüklə 215,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İstifadə edilmiş ədəbiyyat
- A.N. Humbatova Химики достойные которые заслужили Нобелский премии
Kimya məktəbdə
73 (plutonium və.s.) kimyası sahəsindəki mühüm kəşflərinə görə Nobel mükafatı almışdır. İngilis kristalloqrafı, Yohannesburqda (Cənubi Afrika Respublikası) (1926) anadan olmuş, Kluq Aaron Yohannesburq və Keyptaun Universitetlərində oxumuşdur. 1962- ci ildən Kembric Universiteti nəzdindəki Tibbi Tədqiqatlar şurasının malekulyar biologiya Laboratoriyasında elmi işçi, 1986- cı ildən həmin laboratoriyanın direktoru vəzifəsində çalışır. 1982- ci ildə kristalların elektron mikroskopiyası və bioloji mühüm nukleoprotein komplekslərinin quruluşunun kəşfi sahəsindəki mühüm işlərinə görə alim Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Saskatunda (Kanada) (1915) anadan olmuş, amerika kimyaçısı, Taube Henri 1937- ci ildə Riçandakı Saskaçevan Universitetini bitirmiş, sonra isə ABŞ- şa gedərək Berlindəki Kaliforniya Universitetində oxumuşdur.1946- 1962- ci illərdə Çikaqo Universitetində, 1952- ci ildə isə professor işləmişdir. Elektron köçürülməsi ilə baş verən reaksiyaların, xüsusən bəzi metal komplekslərində həmin hadisə ilə əlaqədar reaksiya mexanizminin öyrənilməsi sahəsində mühüm işlərinə görə alim 1983- cü ildə Nobel mükafatı almışdır. Amerika bioüzvi- kimyaçısı, Fort- Uertdə (1921) (Texas ştatı) anadan olmuş, Merrifild Robert Bryus 1943- cü ildə Los- Ancelesdəki Kaliforniya Universitetini bitirmişdir. Həmin ildə Nyu- Yorkdakı Rokfeller Universitetində elmi- pedaqoji fəaliyyət göstərir. 1966- cı ildə professor elmi adını almışdır.1984- cü ildə bərk fəzalı kimyəvi sintez metodunu işləyib hazırladığına görə alim Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 1918- ci ildə Nyu- Yorkda doğulmuş, amerika fiziki- kimyaçısı, Karl Cerom 1938- ci ildə Harvard Universitetini bitirmişdir. 1943- cü ildə Miçiqan Universitetində fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır.1947- ci ildə Vaşinqtonda ABŞ Hərbi- dəniz Donanmasının Tədqiqat laboratoriyasında işləyir. 1985- ci ildə kristalların quruluşunun birbaşa əyani metodlarının işlənib hazırlanmasında görkəmli nailiyyətlərinə görə Q.Xaupmanla birlikdə Nobel mükafatı almışdır. Amerika kristaloqrafı, 1917- ci ildə Nyu- Yorkda anadan olmuş, Xaupman Herbert Aaron Kolumbiya Universitetində oxumuşdur. 1955- ci ildə Merilend Universitetində fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. 1972- ci ildən Buffola Tibbi Mərkəzinin iş rəhbəri və vitse- prezidenti vəzifəsində çalışır. Kristalların quruluşunun birbaşa təyini metodlarının hazırlanmasında görkəmli nailiyyətlər qazandıqlarına görə 1985- ci ildə alim C.Karlla birlikdə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. San-Xosedə (1932) (Kaliforniya ştatı) doğulmuş, amerika kimyaçısı, Xerşbax Dadli Robert 1954- cü ildə Stanford və Harvard Universitetini bitirmişdir. 1958- ci ildə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. 1963- cü ildə 1(49)2015
74 Harvard Universitetində professor vəzifəsində fəaliyyət göstərmişdir. Elementar kimyəvi proseslərin dinamikasının öyrənilməsi sahəsində mühüm tədqiqat işlərinə görə alim 1986- cı ildə Y.Li və C.Polyani ilə birlikdə Nobel mükafatı almışdır. Amerika kimyaçısı, Li Yan (1936) Sinçjuda (Tayvan) anadan olmuş, Kaliforniya Universitetini bitirmişdir. 1965- ci ildə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi, 1974- cü ildə professor elmi adı almışdır. Kaliforniya Universitetində elmi- pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir.1986- cı ildə D.Xerşbax və C.Polyani ilə birlikdə elementar kimyəvi proseslərin dinamikasının tədqiqi sahəsində həyata keçirdikləri mühüm işlərə görə Nobel mükafatı almışdır. Kanada kimyaçısı, Berlində (1929) doğulmuş, Polyani Con Çarlz professor Maykl Polyaninin oğludur. 1949- cu ildə Mançester Universitetini bitirmişdir. 1952- ci ildə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. 1956- cı ildən Toronti Universitetində, 1962- ci ildən isə professor kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1986- cı ildə D.Xerşbax və Y.Li ilə birlikdə elementar kimyəvi proseslərin öyrənilməsi sahəsində mühüm tədqiqat işlərinə görə Nobel mükafatı almışdır. Pusonda (Koreya Respublikası) (1904- 1989) anadan olmuş, amerika kimyaçısı, Pedersen Çarlz 1927- ci ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunu bitirmişdir. 1927- 1929- cu illərdə Uilmiştondakı (Delaver ştatı) “Düpon” firmasında kimyaçı- tədqiqatçı kimi fəaliyyət göstərmişdir.”Sahib- qonaq” tipli malekulyar komplekslərin kimyasının inkişafında mühüm xidmətlərinə görə alim 1987- ci ildə D.Kram və J.Lenlə birlikdə Nobel mükafatı almışdır. Çesterdə (Vermont ştatı) (1919) anadan olmuş,amerika üzvi kimyaçısı, Kram Donald Ceyms 1941- ci ildə Floridadakı Rollins kollecini, 1942- ci ildə Nebraska ştatı və Harvard Universitetini bitirmişdir. 1947- ci ildə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. Elə həmin ildə, yəni 1947- ci ildə Los- Ancelesdəki Kaliforniya Universitetində, 1956- cı ildən isə professor kimi elmi- pedaqoji fəaliyyət göstərir. 1987- ci ildə alim, makroheterotsiklik birləşmələrin öyrənilməsi sahəsində mühüm işlərinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Fransız kimyaçısı, Rosemdə (Aşağı Reyn departamenti) (1939) anadan olmuş, Len Jan- Mari Pyer 1960- cı ildə Strasburq Universitetini bitirmişdir. 1963- 1979- cu illərdə Strasburq Universitetində elmi fəaliyyət göstərmişdir. 1970- ci ildə professor elmi adı almışdır. 1987- ci ildə alim, C.Pedersenlə birlikdə, “Sahib- qonaq” tipli malekulyar komplekslər əmələ gətirən makroheterotsiklik birləşmələrin kimyasının inkişafında görkəmli xidmətlərinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Alman biokimyaçısı və biofiziki, Münhendə (1943) doğulmuş, Dayzenhofer Yohan 1971- ci ildə Münhen Texniki Universitetini bitirmişdir. 1988- ci ildə Dallasdakı Texas Universitetinin Tibb İnstitutunda fəaliyyət göstərir. Fotosintetik reaksiya mərkəzinin üçölçülü quruluşunu təyin etdiklərinə görə 1988- ci ildə alim R.Xuber və X.Mixellə birlikdə Nobel mükafatı almışdır.
Kimya məktəbdə
75 Münhendə (1973) anadan olmuş, alman biokimyaçısı, Xuber Robert 1960- cı ildə Münhen Texniki Universitetini bitirmişdir. Martinsriddəki M.Plank adına Cəmiyyətin Biologiya İnstitutunda işləyir. 1978- ci ildə həmin İnstitutda direktor vəzifəsində çalışır. 1988- ci ildə Y.Dayzenhofer və X.Mixellə birlikdə fotosintetik reaksiya mərkəzinin üçölçülü quruluşunu müəyyən etdiklərinə görə alim Nobel mükafatı almışdır. Çikaqoda (1947) anadan olmuş, amerika kimyaçısı, Çek Tomas Kaliforniya Universitetini bitirmişdir. 1975- ci ildə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. 1980- cı ildə Kolorad Universitetində professor vəzifəsində elmi- pedaqoji fəaliyyət göstərir. 1989- cu ildə ribonuklein turşularının fermentetiv aktivliyini kəşf etdiklərinə görə S.Oltmenlə birlikdə alim Nobel mükafatı almışdır. Amerika kimyaçısı, Monrealda (1939) anadan olmuş, Oltmen Sidni Massaçosets Texnologiya İnstitutunu bitirmişdir. Kolorad Universitetində fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. 1971- ci ildə Yels Universitetində professor vəzifəsində elmi- pedaqoji fəaliyyət göstərir. Ribonuklein turşularının aktivliyini kəşf etdiklərinə görə 1989- cu ildə T.Çeklə birlikdə alim Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Kori E.D. (1930) İngilis üzvi kimyaçısı, üzvi sintezin nəzəriyyə və metodologiyasını inkişaf etdirdiyinə görə alim 1990- cı ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. İsveçrə kimyaçısı Ernest Riçard. R.v(1933) nüvə- maqnit rezonansı (NMR) spektroskopiyasının metodologiyasını inkişaf etdirdiyinə görə 1991- ci ildə Nobel mükafatı almışdır. Kimyəvi sistemlərdə elektronların köçürülməsi (keçilməsi) sahəsində fundamental işlərinə görə, Kanada kimyaçısı (1923) Markus Rudolf A. 1992- ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 1993- cü ildə polimer nüvə eaksiyalarını (PNR) kəşf etdiyinə görə Amerika kimyaçısı Mallis Kari B. (1944) İngilis kimyaçısı Maykl Smitlə birlikdə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. Oliqonukleotidlərin sintezi və tədqiqi sahəsindəki mühüm işlərinə görə 1993- cü ildə İngilis kimyaçısı Smit Maykl (1932), Amerika kimyaçısı Kari Mallislə birlikdə Nobel mükafatı almışdır. Amerika kimyaçısı Olax Corc A. (1927) karbokation kimyası sahəsindəki mühüm işlərinə görə 1994- cü ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Atmosfer kimyası, xüsusən ozonun əmələ gəlməsi və dekompozisiyası sahəsində həyata keçirdikləri mühüm tədqiqat işlərinə görə 1995- ci ildə eyni vaxtda Niderland kimyaçısı Kritzen Pol.C. (1933), almaniyanın Meyns Plank Kimya İnstitutunun əməkdaşı, Amerika kimyaçısı, Kembricdəki Massaçusets Texnologiya İnstitutunun professoru, Malina Mario C. (1943) və Amerika 1(49)2015
76 kimyaçısı, İrvinqdəki Kaliforniya Universiteti Kimya departamentinin əməkdaşı Roland Servud.F. (1927) Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Təmiz karbonun (adi karbon və almazdan fərqli olraq) yeni- üçüncü quruluşunu kəşf etdiklərinə görə 1996- cı ildə Amerika kimyaçısı Kerd Robert F. (1929), İngilis kimyaçısı Kroto Harold (1933) və Amerika kimyaçısı Smelli Riçard E. (1936) Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. Həmin quruluşda atomların sferik formaya malik olduğu müəyyən edilmiş və onlar filleronlar adlandırılmışdır. Los- Anjelesdəki Kaliforniya Universitetinin professoru, Amerika üzvi kimyaçısı Bayer Pol Con (1918), Skoy Cens.S. (1918) Danimarka alimi, Danimarkanın Aarxus Universitetinin professoru, İngilis bioloji- üzvi kimyaçısı Uolker Con E. (1941) Kembricdəki Bioloji tədqiqatlar Şurasının malekulyar- biologiya laboratoriyasının elmi işçisi, adenazin trifosfat (ATF) turşusunun sintezinə imkan verən enzimatik mexanizmin mahiyyətini izah, habelə Natk + ATP ion- daşıyıcı enzimini ilk dəfə kəşf etdiklərinə görə 1997- ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. 1923- cü ildə anadan olmuş, amerika fiziki- kimyaçısı, Koxn Uolter Santa Bararadakı Kaliforniya Universitetinin professoru olmuşdur. 1998- ci ildə alim funksional sıxlıq nəzəriyyəsini inkişaf etdirdiyinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. İngilis nəzəri kimyaçısı, 1925- ci ildə anadan olmuş, Popl Con A.Evanstondakı Şimal- Qərb Universitetinin professoru olmuşdur. Kvant kimyasında tətbiq olunan müasir hesablama metodunu işləyib hazırladığına və inkişaf etdirdiyinə görə alimə 1998- ci ildə Nobel mükafatı verilmişdir. 1935- ci ildə anadan olmuş, Amerika kimyaçısı, Kaliforniya Ştatındakı Texnologiya İnstitutunun professoru, Zevaye Əhməd X. zülallarda malekuldaxili siqnalların mövcudluğunu və onların hüceyrədə toplanması və yerdəyişməsinin bioloji idarə olunması qanunauyğunluğunu kəşf etdiyinə görə, 1999- cu ildə Nobel mükafatı almışdır. 1927- ci ildə anadan olmuş, Amerika kimyaçısı, Modlarmid Alan, 1936- cı ildə anadan olmuş, Amerika kimyaçısı, Heerker Alan və 1936- cı ildə anadan olmuş, Yapon kimyaçısı, Şirakava Hidek polimer malekulların nəql olunma müxtəlifliyinin xüsusiyyətlərini müəyyən etdiklərinə görə, hər üç alim 2000- ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Amerika kimyaçısı Houles S.Vilyam (1917) və Yapon alimi Noyori Rioji (1938) Xiral quruluşlu üzvi maddələrin katalitik hidrogenləşdirilməsi, Amerika kimyaçısı Barri Şoples (1948) Xiral quruluşa malik digər maddələrin katalitik oksidləşdirilməsi sahəsində həyata keçirdikləri mühüm tədqiqat işlərinə görə 2001- ci ildə hər üç alimə Nobel mükafatı verilmişdir. 2002- ci ildə Amerika kimyaçısı Con Feni və Yaponiya kimyaçısı Koiti
Kimya məktəbdə
77 Tanaka bioloji üzvi makromalekulların quruluşunun öyrənilməsi sahəsində həyata keçirdikləri qiymətli tədqiqat işlərinə görə, İsveçrə kimyaçısı Kurt Vitrix isə bioloji makromalekulların məhlulda üçölçülü quruluşlarınıtəyin etmək üçün YMR- spektroskopiya metodunu tətbiq etdiyinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. 2003- cü ildə Raderik Makkinon, Piter Eqr ion kanallarının quruluşunu və mexanizmini öyrəndiyinə görə Nobel mükafatı verilmişdir. Laron Çexanober, Avram Qerşko, Urvin Rouz zülalların ikiqat deqorodasiyasını öyrəndiklərinə görə 2004- cü ildə hər üç alimə Nobel mükafatı verilmişdir. Riçard Şrok, Uv Şoven və Robert Qrabbs üzvi sintezdə metatezis üsulunun inkişafına verdikləri tövhəyə görə 2005-ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. Rodjer Kornberq eukariot transkripsiyalarının malekulyar əsaslı işinə görə 2006- cı ildə Nobel mükafatı verilmişdir. 2007- ci ildə Qerxard Ertl bərk cismin səthində kimyəvi prosesləri öyrəndiyinə görə Nobel mükafatı almışdır. Osamu Simomura, Martin Çalfi, Rodjer Tısen 2008- ci ildə yaşıl fluoresesent zülalın kəşf olunmasına və inkişaf etdirilməsinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. Venkatraman Ramakrişnan, Tomas Steyç, Ada Yonat 2009- cu ildə ribosomların funksiya və quruluşlarının tədqiqinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. Riçard Xek, Eyiti Neqisi, Akura Sudzuki 2010- cu ildə üzvi sintezdə palladium katalizatorların tətbiqinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər. 2011- ci ildə Dan Şextman kvazikristalların kəşfinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 2012- ci ildə Robert Lefkoviç və Brayan Kovilka G- zülallara qoşulmuş reseptorların tədqiqinə görə Nobel mükafatı ilə təltif olunmuşdular.
1. Ə.Xəlilov, Ə.Əzizov. Kimyanın tarixinə dair materiallar. Bakı Universitetinin nəşriyyatı. Bakı- 1999. 2. B.M.
Tютюнник. Лауреаты Нобелевской премии по химии. 1901- 1017- год. Биографический указатель. Тамбов. 1989. 3. В. Чолаков. Нобелевские премии; ученые и
Москва, издательство мир, 1986. 4. Ə. Xəlilov. Əsrin böyük kəşfləri. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı : 1982.
1(49)2015
78 A.N. Humbatova Химики достойные которые заслужили Нобелский премии
В статье, интеллектуальных способностей студента, с учетом интереса, чтобы научить его основам химических науки, независимого и творческого мышления, и привлечь их к сознательному выбору профессии данного метода.
A.N. Humbatova The chemists which to respect the Nobel premium ANNOTATION In the article, the students intellectual capabilities, taking into account the inclination and interest, to teach him the basics of science and identity as a form of society to develop an effective, common culture and patriotic citizen, and bring them to the conscious choice of profession given method.
Açar sözlər: təlimin məqsədləri, yaradıcı təfəkkür, yeniyetmələrin elmi dünyagörüşü, şagird şəxsiyyətinin formalaşdırılması, fəndaxılı inteqrasiya, təhsilin forma və metodları
подростков,формирование личности учащегося,внутрипредметная интеграция, формы и методы образования Key words: the aims of teachinq, creative mind, adolescents scientific outlook, formative student, intradisciplinary, forms and methods of education Yüklə 215,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|