76
|
MİRAS NOYABR NOVEMBER
ArAŞdIrmA REsEARCH
Mir Muhammad Karim Mirjafarzade, one of main representatives
of Islamic enlightenment movement in Azerbaijan in late 19th cen-
tury and early 20th century was born in the family of Haji Mirjafar
aga Seyid Muhammad oghlu who is from well-known Seyyid kin in
Baku in 1858. Al-Bakuvi’s mother Nargiz khatun was shaik Najaf’s
daughter.
Al-Bakuvi’s grandfather Aga Seyid Muhammad was akhund (a
spiritual rank in Moslem countries) of Icherisheher Mosque. But
tragedies of the time he lived caused violent murder of this great per-
son, who was courageous and patriotic religious figure. The Russian
army which tried to occupy Baku again after general Sisianov’s as-
sassination in Baku re-sieged Baku in fall of that year. According
to the telling of Al-Bakuvi’s daughter Aliyya khanum (Teze kha-
num) Baku khan, Husseingulu khan gave keys of the city fortress
to Agha seyid Muhammad and escaped. The akhund who was pun-
ished after the occupation because of rejection of the demand of the
Russians to open the fortress door was violently murdered with the
blows of the stick. His little son Mirjafar who witnessed that event
and screamed, was exposed to threat of the hiting, whereas could
survive with local population’s help. Adult Mirjafar took the bones
of his father to Mecca upon going on a pilgrimage and buried there.
Mirjafar agha was akhund as well like his farther and married with
Nargiz khatun from Khila (Amirjan) Village. Al-Bakuvi who got
primary education from his father and madrasah in Icherisheher got
high religious education in 1871-1881 by his father Mirjafar’s wish
in Baghdad and returned Baku after study of Arabic language, figh,
aprhorisms, tefsir, Islamic history sciences deeply. He took an exam
and was granted mollah ‘parish’ in 1894, akhund in 1895, func-
tioned in Gilak Mosque in Baku for eight years and Shah Mosque
in Icherisheher. Mir Muhammad Karim Mirjafar Al-Bakuvi was
appointed confessor of Baku region in 1904 and chairman of Shiah
assembly of Baku governorship till 1918. It shoud be noted that in
that period Baku governorship was one of the three governorships of
Northern Azerbaijan which was under Russian occupation. These
issues are included into his competences as such high-rank religious
figure: to get “akhund” rank; to chair a commission examining
religious figures wishing to become ‘parish’ mollah; to control the
XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda islami maarifçi-
lik hərəkatının əsas nümayəndələrindən biri olan Mir Məhəmməd
Kərim Mircəfərzadə 1858-ci ildə Bakıda məşhur seyid nəslindən
olan Hacı Mircəfər ağa Seyid Məhəmməd oğlunun ailəsində dünya-
ya gəlmişdi. əl-Bakuvinin anası isə Nərgiz xatun şeyx Nəcəf qızı
idi.
Əl-Bakuvinin babası Ağa Seyid Məhəmməd İçərişəhər məscidinin
axundu idi. Lakin yaşadığı dövrün faciələri mübariz və vətənpərvər
bir din xadimi olan bu böyük şəxsiyyətin vəhşicəsinə öldürülməsinə
səbəb olmuşdu. General Sisianovun Bakıda öldürülməsindən sonra
Bakını işğal etməyə çalışan rus ordusu həmin ilin payızında Bakını
yenidən mühasirəyə alır. əl-Bakuvinin qızı Əliyyə xanımın (Təzə
xanım da adlanır-Ə.F.) nəql etdiyinə görə Bakı xanı Hüseynqulu xan
şəhərin qala açarlarını axund Ağa Seyid Məhəmmədə verərək qaçır.
Rusların qala qapısını açmaq tələbini rədd etdiyinə görə işğaldan
sonra cəzalandırılan axund çubuq zərbələri altında vəhşicəsinə
öldürülmüş, onun hadisənin şahidi olan və fəryad edən azyaşlı oğlu
Mircəfər də döyülmək təhlükəsi ilə üzləşmiş, lakin yerli əhalinin
yardımı ilə qaçıb canını qurtarmışdı. Yetkinlik yaşına çatan Mircəfər
sonralar həccə gedərkən atasının sümüklərini Məkkəyə apararaq
orada dəfn etmişdi. Mircəfər ağa atasının yolunu davam etdirərək
axund olmuş, Xilə (Əmircan) kəndindən Nərgiz xatunla evlənmişdi.
İlk təhsilini atasından və İçərşəhərdəki mədrəsədə alan əl-Bakuvi
atası Mircəfərin arzusu ilə 1871-1881-ci illərdə Bağdadda ali dini
təhsil almış, ərəb dilini, fiqh, kəlam, təfsir, islam tarixi kimi elmləri
dərindən öyrəndikdən sonra Bakıya dönmüş, imtahan verərək 1894-
cü ildə prixod mollası adını, 1895-ci ildə axund adını almış, səkkiz il
Bakıda Gilək məscidində və İçərişəhərdəki Şah məscidində fəaliyyət
göstərmişdi. Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvi 1904-cü
ildə Bakı qəzasının qazısı və Bakı quberniyası Şiə Məclisinin sədri
vəzifələrinə seçilmiş , 1918-ci ilə kimi bu vəzifələrinə davam etmişdi.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdə Bakı quberniyası rus işğalı
altında olan Şimali Azərbaycanın üç quberniyasından biri idi. Bu cür
yüksək səviyyəli din xadimi kimi onun səlahiyyətlərinə bu məsələlər
daxil idi: axund rütbəsi almaq, prixod mollası olmaq istəyən din
xadimlərini imtahan edən komissiyaya sədrlik etmək; məscidlərin,
ziyarətgahların, vəqflərin, mədrəsələrin fəaliyyətinə nəzarət etmək;
kəbin kəsmək, talaq, miras və sair şəriətlə bağlı məsələlərlə məşğul
olmaq və xalqa izah etmək. əl-Bakuvi müsbət iş fəaliyyətinə və xalq
tərəfindən sevilməsinə görə Qafqaz canişinliyi onun Zaqafqaziya şiə
Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvinin həyatı və
maarifçilik fəaliyyətinə dair ictimaiyyəti fəaliyyəti
LifE AND PuBLiC ACtiVitY ON ENLiGHtENMENt WORk Of MiR MuHAMMAD kARiM MiRJAfAR AL-BAkuVi
Ali farhadov
fellow researcher of ANAs National Museum of History of Azerbaijan
əli fərhadov
AMEA Milli Azərbaycan tarixi Muzeyinin elmi işçisi
Dostları ilə paylaş: |