Nýsan 016 Sayý: 568 Fiyat: tl türk mýtolojýSÝnde
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
SEVGÝ DÜNYASI 32 Türk Mitolojisinden Sayfalar Kuþlara Atfedilen Önem ve Verilen Deðer Nelda Ýnan Geçen ay, Türk Mitolojisinden Sayfalar ana baþlýðý altýnda aðýrlýklý olarak kuþlarý iþlemiþtik. Aslýnda kuþlar tüm mitolojilerde önemli yer tutan deðerli varlýklardýr. Çünkü onlar çaðlar boyunca gücün, özgür- lüðün, sevginin ve bilgeliðin sembolü olmuþlar, doðaüstü veya kutsal güçlerle yeryüzünü yani insanlarýn olduðu dünyayý birbirine baðlamýþlardýr. Örneðin Avrasya mitolojinde kuþ, kâinatýn birbirinden ayrý iki konumu arasýnda aracý rolünü oynardý. SEVGÝ DÜNYASI 33 uþlar hem mitolojilerde, hem destanlarda, hem masallarda hem de dinlerde yer almýþtýr. Yaratýlýþ mitlerinde ana rolü oynamýþlar, Tanrýlardan gelen mesajlarý insanlara iletmiþlerdir. Örneðin eski Mýsýr mitlerinde yeryüzü sularýn üzerinde yük- seldiðinde, ortaya çýkan ilk ilahýn bir kuþ þeklinde belirdiði söylenir. Mýsýrlýlar bu kuþu uzun bacaklý bir kuþ olarak resmet- miþler ve onun, evreni yarattýðýna sonra da tanrý ve tanrýçalarý ve insanlarý yarattýðýna inanmýþlardý. Kuþlar insan ruhunun ölüm- den sonraki serüveni ile de iliþkilendiril- miþlerdir. Bazen de insanlarý kandýrabilen, kötülükler yapabilen varlýklar olarak da gösterilmiþlerdir. Ýnsanlarýn ölü bedenlerin beslenen kuþlar daha çok savaþ, ölüm, ta- lihsizlik sembolleri olarak görülmüþlerdir. Kuzey ülkeleri mitolojilerinde Tanrý Odin iki bilge karga tarafýndan eþlik edilirdi. Bunlar yeryüzünde olan biteni ona aktarýr- lardý. Yunan Mitolojisinde ise kargalarýn tüyleri ilk önceleri beyazdý ama Tanrý Apollo onlarý sýrlarý ele verdikleri için cezalandýrdýðýndan, siyaha dönmüþtü. Ülkelerin diðer yaratýlýþ mitlerinde koz- mik bir yumurtadan çýkan evrenin yaratý- lýþý resmedilir. Endonezya, Polinezya ve Kuzey Avrupa Ülkeleri olan Finlandiya ve Estonya'nýn böyle hikâyeleri vardýr. Kuþlar bazý mitlerde ilkel denizin dibine dalarak buradan çamur çýkarýrlar ve bundan yeryüzünü yaratýrlar. Sibirya'ya ait mitlerde bu tarz kuþlara yer verilir. Keza Amerikan Kýzýlderililerin mitlerinde de ayný þekilde iþlenmiþtir. Türk Mitolojisinin ana unsurlarýndan birisi de insan ruhlarýnýn bazý durumlarda kuþ bedenlerine girebilmesidir. Þaman rahipleri ve kâhinlerinin de trans hali esnasýnda kuþ bedenine girdikleri söy- lencesi vardýr. Ayný þey Kelt mitolojisinde de mevcuttur. Burada da hem tanrýlar hem de doðaüstü güce sahip olan varlýklar kendilerini kuþ formuna dönüþtürme gücüne sahiplerdir. O dönemin insanlarý yeryüzünde mevcut her cismin ve her maddenin kendine has bir kuvvetin taþýyýcýsý olduðuna inanýrdý. Bu kuvvetler ayrý görünseler de, aralarýnda türleri bakýmýndan benzerlikler bulunurdu. Bu duruma göre bir cisim birden fazla görünüþ altýnda tezahür edebilirdi. Ve bir insan yüzden fazla hayvan veya bitkinin þekline bürünebilirdi. Her þekil deðiþtirmede o cismin asýl mahiyeti deðiþmez, ayný kalýrdý. Türk söylence ve masallarýnda "beden deðiþtirme" genelde üstün bir güç (Tanrý, sihirbaz, cadý, evliya vb.) tarafýndan, ya yapýlan bir iyiliðe karþýlýk ödül olarak ya da yapýlmýþ bir kötülüðe karþý ceza þek- linde gerçekleþtirilir. Mitolojiler üzerinde çeþitli çalýþmalarý bulunan J. P. Roux, þekil deðiþtirmenin Türklerin kutsiyet anlayýþýnýn gereði olduðunu vurgulamýþtýr. Diðer bir araþtýrmacý Baldick ise, Türk inanýþlarýnýn, insanlarýn hastalarý tedavi edebilmeleri ve önemli ruhlarla buluþabilmeleri için evrenin deðiþik bölgelerine seyahat etmelerini saðlayacak dönüþüm mantýðýna sahip olduðunu vurgulamýþtýr. Efsane ve masallarda çoðunlukla, "geyik bedenine/donuna girmek" ve "turna bede- nine/donuna girmek" þeklindeki bir dönü- þümden söz edilir. Bu konuyla ilgili olarak, Kaygusuz Abdal'ýn, þeyhi Abdal Musa'ya K
SEVGÝ DÜNYASI 34 nasýl mürit olduðunu anlatan yaygýn bir hikâye güzel bir örnektir. Rivayete göre, Gaybi Beð (yani Kaygusuz Abdal) aslýnda Alanya beyinin oðludur. Adamlarýyla bir- likte ava çýktýðýnda önüne bir ahu (geyik) çýkar, Gaybi geyiðe ok atar, geyik koltuðu- na saplanan okla kaçar, Gaybi de ardýna düþer. Daðlar, vadiler geçerler nihayet bir sahraya inerler. Yaralý geyik bir dergâhýn kapýsýndan içeri girer, Gaybi de arkasýndan içeri girerek derviþlere geyiði sorar. Dergâhýn mürþidi Abdal Musa Gaybi'ye: "O oku görünce tanýr mýsýn?" diye sorar. Gaybi: "Tanýrým sultaným!" diye yanýt verince, Abdal Musa: "Bak þimdi, gör okunu" der ve koltuðunun altýna saplanan oku çýkartýp Gaybi'nin önüne koyar. Meðer geyik þekline giren Abdal Musa imiþ. Piþmanlýk duyup kendisinden özür dileyen ve dergâhýna alýnmasýný isteyen Gaybi'ye Abdal Musa þöyle der: "Dergâhýmýzda, iti- zar ehline lutf- u ihsân kapýsý her zaman açýktýr. Biz geçtik suçundan, bir daha böyle etmeyesin, her gördüðün cana ok atmayasýn." Anadolu Alevilerine ait söylencelerde Hacý Bektaþ Veli'nin þahin ve güvercin kýlýðýna, Pir Sultan Abdal'ýn güvercin kýlýðýna, Ahmet Yesevi'nin turna kýlýðýna, Sarý Ýsmail'in doðan kýlýðýna, Baba Resül'ün geyik ve güvercin kýlýðýna girdik- leri söylenir. Bu dönüþümler, dinlerine gönül vermiþ, ermiþ görevlilerin mucizeleri olarak nitelendirilmekte, örneðin güvercin kýlýðýna giren Baba Resül'ün bu mucizeyi görenlerin Müslüman olmasýna yol açtýðý söylenegelmiþtir. Barýþ zamanlarýnda güvercin olan Hacý Bektaþ Veli'nin ise savaþmaya þahin biçiminde gitmesi bu baðlamda doðal gözükmektedir. Toltek, Maya ve Aztek mitlerinde ise bu kez kuþlarýn insan bedenlerine girdiklerini gözlemleriz. Tüm bu örnekler, canýn ve ruhun kuþ kýlýðýnda olduðuna dair eski mitolojik görüþlerden kaynaklanmaktadýr. Avrupa ve bazý Asya mitlerinde de kartal, baykuþ ve karga gibi kuþlarýn, insanlara ilham vermek amacýyla insan bedenine girdikleri anlatýlýr. Kuþlar arasýnda kartalýn önemli bir rolü vardýr. Bunlar kuþlarýn kralý diye tabir edilir. Gücün ve cesaretin sem- bolü olan Kartal, Roma Tanrýsý Jüpiter'in sembolü olarak da görülmüþtür. Ayný sem- bolü kullanan krallar böylece kendilerinin de ayný kutsal ve kahramanlýða ait özellik- ler barýndýrdýklarýna inanmýþlardýr. . Yýlanlarla savaþan kartallar ve ejderhalar ise ýþýk ile karanlýk arasýndaki mücadeleyi temsil eder. Kýzýlderililerin inanýþlarýnda kartal, bir kuþa dönüþmüþ olan kültürel bir kahraman, bir avcý veya bir fýrtýna olabilir. Sýra baykuþlara geldiðinde bu kuþlarýn da oldukça farklý ve önemli bir yeri vardýr mitolojilerde. Ancak bunlarýn rolü ne iyi ne de kötüdür. Baykuþlar geceleri avlandýklarý için bilgeliðin, sabrýn ve öðrenmenin, sýr- larýn ve karanlýðýn sembolü olarak göste- rilmiþlerdir. Çin mitolojisinde gelecek olan talihsizliðin, Afrika mitlerinde ise ölümün sembolü olarak görülmüþlerdir. Yarasalar da týpký baykuþlar gibi hem iyiyi hem de kötüyü sembolize etmiþlerdir. Çin masal- larýnda bu açýkça görülmekte, yarasalarýn þans getirdiði ifade edilmektedir. Örneðin mutluluðu sembolize eden yarasa: Varlýk, Saðlýk, Uzun ömür, Erdemlilik ve Doðal Ölümü anlatýr. Ama diðer kültürlerin bazýlarýnda sýkça cadýlýk, kötü ruhlar ve þeytanla iliþkilendirilir. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|