Nsan özü üçün nə varsa hava, su, maddi nemətlər, sənaye üçün xammal və
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühazir ə 8 Litosferin ekoloji xüsusiyy ətl əri v ə mühafiz əsi
texnologiya bütün sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının ekoloji strategiyası hesab olunur. Müasir sənayedə tullantılar o qədər çoxdur ki, çoxlu sayda təmizləyici qurğuların inşasına böyük ehtiyac var. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, təmizləyici qurğuların inşası çox vəsait tələb edir, hətta istehsalın dəyərini üstələyir. Ona görə də tullantıları parçalamaq yox, onlardan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmək nəzərdə tutulur. Tullantılardan tam istifadə edilməsi qapalı texnoloji proseslər yaratmağı tələb edir. Yəni bir tullantı başqa istehsal üçün xammal olur, xırda müəssisələr iri istehsal komplekslərində birləşir. Belə hallarda ətraf mühitin çikrləndirilməsi azalır, təbii sərvətlərdən istifadənin də səmərəsi yüksəlir. Tullantısız texnologiyanın inkişafının əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: tullantıların utilləşdirilməsi, xammal və minerallardan kompleks istifadə edilməsi, qapalı siklli istehsalın təşkil edilməsi, çirkab suların atılması, zərərli maddələrin atmosferə buraxılması və s. Hazırkı dövrdə ekoloji istehsalın əsas vəzifələri gücləndirilərək insan fəaliyyətinin zərərli nəticələrini neytrallaşdırmalı, sağlamlıq zonaları və
ekoloji təmiz
olan süni
ekosistemlər yaratmağa istiqamətləndirilməlidir.
Daim hərəkətdə olan hava yerdən qalxan qaz, tüstü, toz halındakı tulantıların yüngül hissəsini uzun müddət özündə saxlayıb onları dünyanın müxtəlif rayonlarında tədricən çökdürür. nsanların sağlamlığına, torpağa, su mənbələrinə, heyvanat aləminə, bitki örtüyünə mənfi təsir edir. Belə proses kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını azaldır, metal quraşdırıcılarda korroziyanı ş iddətləndirməklə, maşınların, avadanlıqların, elektrik ötürücü dirəklərin ömrünü xeyli qısaldır. Havaya qalxan tullantıarın miqdarını azaltmaq və onların tərkibini zərərsizəşdirmək əsasən iki yolla həyata keçirilə bilər: Behruz Melikov Behruz Melikov
1. Tükənməyən enerji sərvətlərinin – külək, günəş, yeraltı istiliyin, su enerjisinin geniş istifadəsi, onsuz da məhdudlaşmaqda olan üzvi yanacağın (neft, qaz, daş kömür, torf, yanar şist, antrasit və s.) enerji balansında xeyi azaldılması.
müəssisələrində, məişətdə istifadə edilən yanacağın tərkibindəki zəhərli maddələrin çıxarılması və xeyi azadılması. Son zamanlar hava mühitini təmizləmək və ona nəzarət etmək üçün müasir elektron sistemlərindən, havanı asılı vəziyyətdə olan (toz) hissəciklərdən təmizləmək üçün, elektrofiltrlərdən istifadə edilir. Toz hissəciklərini udma qabiliyyətlərinə görə toz tutan qurğular tozçökdürən kameralara, inersiyalı tozayıranlara, yağlı və çoxqatlı filtrlərə, elektrofiltrlərə ayrılırlar. Elektrofiltrlər havada toz qarışıqlarının təmizlənməsində ən səmərəli qurğular olmaqla, tüstülü qazlarda sıxlığı çox olan yüksək toz və kül qatışıqlarının təmizlənməsində geniş istifadə edilir. Onların təmizləmə dərəcəsi 90-95% olmaqla, başqa növ toztutan qurğulardan çox üstündürlər. Ətraf hava mühitinin tərkibinə nəzarət sistemində ən mühüm yerli-hava hövzəsində qazların toplanması və azalmasını xəbər verən qaz indikatorları və müasir elektron qaz-analizatorları istilik kimyəvi və fotokalorimetrik üsulla işləyən və hava mühitində müxtəlif qazların miqdarını təyin edən cihazlardır. Beləliklə, istilik kimyəvi analizatorlar katalizatorun köməyi ilə havanın oksigenində təyin olunan komponentdə kimyəvi reaksiyasının istilik effektini qiymətləndirir. Günəş şüaları yer səthinn heç yerlərində şaquli düşmədiyi üçün vahid sahəyə düşən radiasiyanın miqdarı coğrafi enlikdən asılıdır (məsələn, qütblərdə ekvatora nisbətən soyuq olar). Nəticəsi də qütblərdə və ekvatorda havanın xüsusiyyətləri fərqlidir. Lakin Yer səthindən temperaturun üfüqi paylanmasının enlikdən asılı olması tam vacib deyil, çünki hava kütləsi daim hərəkətdə olur və onun soyuq kütləsi cənuba, isti hissəsi isə ş imala hərəkət edir. Beləliklə, atmosferdə temperaturun üfüqi məsafəsi, şaquli məsafədən çoxdur, onda şaquli qradyent də adətən üfüqi qradiyentdən artıqdır. Bu halda ki, şaquli qradiyent daha çoxdur və nisbətən sabitdir və şaquli istiqamətdə hava mübadiləsi demək olar ki, nisbətən zəifdir. Behruz Melikov Behruz Melikov
Mühazirə 8 Litosferin ekoloji xüsusiyyətləri və mühafizəsi Yer kürəsinin və onu təşkil edən qitələrin, dənizlərin, heyvanat və bitkilərin inkişaf tarixi mürəkkəb ekosistemlərdən ibarət olub, müəyyən mərhələləri keçmişdir. Yer kürəsinin hər hansı bir sahəsinin məruz qaldığı dəyişikliklər və onun inkişafı burada baş verən geoloji proseslərlə sıx əlaqədardır. Odur ki, Yer kürəsinin ə razisinin geoloji inkişaf tarixini şərh etmək üçün Yer qabığının ayrı-ayrı hissələrində baş vermiş geoloji prosesləri aydınlaşdırmaq lazım gəlir. Tarixi geologiyaya dair tədqiqatlar Yerin və eləcə də litosferin genetik inkişafına dair qiymətli məlumatlar verir. Həmin sənədlər keçmiş geoloji dövrlərdə əmələ gəlmiş suxurlar, minerallar, heyvan və bitki qalıqlarından və s. ibarətdir. Bu sənədləri «oxumaq» və onların əsasında tarixi ardıcıllıq yaratmaq üçün geoloqlar aktualizm deyilən metoddan istifadə edirlər. Bu proses yer üzərində hazırda baş verən proseslərin və onların nəticəsində əmələ gələn məhsulların öyrənilməsinə əsasən müqayisəli mülahizələr yürütmək metodudur. Məs. müasir dənizlərdə, göllərdə arası kəsilmədən müxtəlif çöküntülər-lillər, qumlar və s. toplanırsa, deməli biz hazırda bu çöküntülər əmələ gəlmiş süxurları tapdığımız yerlərdə vaxtilə dəniz,göl və ya başqa su hövzəsi olduğunu söyləyə bilərik. Ümumi tarix yaratmaq üçün isə ə vvəlcə həmin sahələrin müəyyən inkişaf mərhələsində necə olduqlarını bilmək və onları tutuşdurmaqla ümumi fiziki-coğrafi şəraiti bərpa etmək lazımdır. ndi yer qabığını təşkil edən süxurların daha doğrusu, onların əmələ gəldikləri təbəqələrin yaşı müəyyən edilmiş və ümumdünya geoloji yaş (geoxronoloji) cədvəli düzəldilmişdir. Lakin bu cədvəl mütləq yaş cədvəli yox, nisbi yaş cədvəlidir, yəni burada qatların, lay və təbəqələrin yaşları, biri-digərinə nisbətən, yəni nisbi olaraq müəyyən edilir. Dördüncü dövr yer tarixinin son dövrüdür. O, təqribən 1,8 milyon il bundan qabaq başlayıb, müasir geoloji əsri də əhatə edir. Kür-Araz ovalığında dördüncü dövr dəniz çöküntüləri ovaligin şərq hissəsində geniş yayılmışdır. Behruz Melikov Behruz Melikov Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|