Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 9 ~ DNT isə radioaktiv fosforla nişanlanmışdır. Faqla yoluxmuş bakterial hüceyrələrdə əmələ gəlmiş yeni T 2 faq hissəciklərində radioaktiv fosfor müəyyən edilmişdir. Bu təcrübə göstərmişdir ki, yoluxma DNT molekulunun köməyi ilə getmişdir. Sonralar müəyyən olunmuşdur ki, bakteriofaq bakteriya hüceyrəsinə birləşir, lizosim fermenti ilə bakteriyanın qlafını parçalayır və özündə olan DNT-ni bakteriya hüceyrəsinin daxilinə keçirir. Bu yolla bakteriya yoluxur. Bakteriyanin daxilində olan faqın DNT-si yeni virus hissəcikləri sintez etmək qabiliyyətinə malik olur, sonra bakteriya hüceyrəsi məhv olur və yüzlərlə yeni əmələ gəlmiş faq hissəcikləri xaric olur. Transduksiya Irsi informasiyanın ötürülməsində DNT-nin rolunu sübut edən hadisələrdən biri də transduksiya hadisəsidir. Bir bakteriyadan (donordan) mötədil bakteriofaqlar vasitəsilə müəyyən irsi materialın (fraqmentin) digər bakteriyaya keçirilməsi hadisəsinə transduksiya deyilir. Bu maraqlı genetik mexanizm 1952-ci ildə Sinder və Lederberqin təcrübələrində aşkara çıxarılmışdır. Salmonella typhimurium adlanan bakteriyalarda 2 cür ştamm məlumdur: 22 A və 2 A. 22A ştammından olan bakteriyalarda mutant gen (T-) triptofanın sintez edilməsinin qarşısını alır. Buna görə də bu ştammın çoxalması üçün qida mühitinə triptofan əlavə edilməlidir. 2A ştammı isə inkişafı üçün mühitə triptofan əlavə olunmasını tələb etmir, o özü triptofanı sintez etmək qabiliyyətinə malikdir. Təcrübəni aparmaq üçün alimlər U – şəkilli boru götürüb onun ayrı-ayrı qollarında 2A və 22A ştammları yetişdirmişlər. U-ya bənzər borunun sağ və sol qolları arasında elə filtr qoyulmuşdur ki, oradan qeyd etdiyimiz ştamlardan olan bakteriyalar keçib, bir-birilə rekombinasiya oluna bilməz. Lakin bu dediyimiz boruda inkubasiya getdikdən sonra hər iki qoldan bakteriyalar götürülüb ayrıca müəyyən mühitdə əkilir. 22A ştammı mühitinə triptofan əlavə edilmədiyi halda bir neçə koloniya əmələ gətirdiyi müşahidə edilmişdir. Bu necə ola bilərdi? Bakteriyalar bir ştammdan o birinə keçə bilməzdilər, çünki aralarındakı filtr buna mane ola bilərdi. Ola bilsin ki, 22A bakteriyasındakı mutant gen əksinə yenidən mutasiya etmişdir: T - →T + . Bu da mümkün deyildi, çünki 22A ştammı mutasiyaya çox davamlıdır. O halda bircə yol qalır. Deməli, filtrdən süzülə bilən faqlar bir ştammdan digərinə genetik fraqmenti keçirə bilər. ~ 10 ~ Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki. 2A ştammının hüceyrəsində lizis əmələ gətirən faq onun DNT-ləri ilə rekombinasiya əmələ gətirərək, sahibin müəyyən genlərini (həmçinin triptofan sintez edən geni) özü ilə filtrdən keçirərək 22A hüceyrəsinə ötürə bilmişdir. Bunun nəticəsində faq vasitəsilə donordan xromosom fraqmentini almış resipientin genotipində irsi dəyişkənlik – rekombinasiyalar baş vermişdir. Bəzi hallarda mötədil bakteriofaq resipient hüceyrəsinin xromosomuna birləşərək ona heç bir ziyan gətirmir, onun xromosomunda müəyyən allelləri əvəz edir. Bəzi hallarda sərbəst qalır və hüceyrə bölünən zaman qız hüceyrələrindən birinə keçir. Bəzi hallarda profaq bakteriya xromosomunun müxtəlif yerlərinə daxil olur və bununla sahibin xromosomunun müxtəlif lokuslarını resipientə keçirə bilir. Lakin çox hallarda transduksiya məhdud transduksiya adlanır. Faq lyamda λ profaq halına keşçdikdə bakteriya xromosomunda eyni lokusda yerləşir. Məs., faq bakteriya xromosomunda qalaktazanın qıcqırmasını təmin edən Gal lokusunu resipientə keçirir. Təcrübələrin çoxunda faq prototrof-bakteriyanın xromosomundan auksotrof bakteriya hüceyrəsinə müəyyən uyğun gen gətirir, başqa sözlə, tam transduksiya baş vermiş olur. Bəzən prototrofda transduksiya vasitəsilə baş verən koloniya normal koloniyalardan 10 dəfə kiçik olur. Belə transduksiya abortiv transduksiya adlanır. Başqa sözlə, faq zərrəciyi özü ilə gətirdiyi transduksiya materialı ilə bərabər sahibin xromosomuna keçmir və episom halında qalır və tezliklə autoreproduksiya qabiliyyətini, deməli minimal mühitdə həyatiliyini itirmiş olur. Faqın bakteriyaya gətirdiyi genetik materialın bakteriya xromosomuna daxil olması krossinqover mexanizmi tipində gedir, başqa sözlə, mübadilə gedir və həmin homoloq resipientin xromosomundan ayrılır və öz yerini faqla gətirilən homoloqa verir. Hələ Lederberq vaxtilə qeyd etmişdir ki, transduksiya hadisəsi gələcəkdə böyük praktiki əhəmiyyət kəsb edə bilər, daha doğrusu, insanların irsi xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilə bilər. 1971-ci ildə Merill, Qirer və Petriçiani Gal + + E.coli hüceyrəsində λ faqını yetişdirdikdən sonra Gal geni olan DNT-ni insan hüceyrələri kulturasına transduksiya yolu ilə keçirmişlər. Deməli faq λ Gal + geni olan DNT-ni insan hüceyrələrinin DNT-sinə daxil edir. Sonralar, hətta, uzaq növlərdən də məs., bakteriyalardan ali bitkilərə, onurğalı heyvanlara transduksiya yolu ilə DNT keçirmək təcrübələri aparmışlar. Bu qayda üzrə yeni bir genetik elm sahəsi – mühəndislik genetikası meydana çıxmışdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|