18
və bunu bilmədiyindən nəzərə almayan sinif müəlliminин işində səmərililk necə
olar?
3. Pedaqoji proseslə cəmiyyət arasında qarşılıqlı asыlılığın olduğunu bilən
müəllimin, tələbənin və şagirdin fəaliyyəti ilə bu asыlılığın olduğunu bilməyən
müəllimin, tələbənin və şagirdin fəaliyyəti arasında nə kimi fərq ola bilər?
19
İKİNCİ BÖLMƏ
İBTİDAİ TƏHSİLİN ƏMƏLİ MƏSƏLƏLƏRİ
FƏSİL 3.
İBTİDAİ TƏHSİLİN BAŞLICA XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ BUNU BİLMƏYİN
TƏLƏBƏ ÜÇÜN ƏHƏMİYYƏTİ
1.İbtidai təhsilin əsas istiqamətləri və bunu bilməyin praktik əhəmiyyəti.
Özünü gələcək sinif müəllimliyinə hazırlayan tələbə dərs deyəcəyi I-IV
siniflərdə həyata keçirilən ibtidai təhsilin mahiyətindən məlumatlı olmalıdır.
Bilməlidir ki, həmin siniflərdə təhsilin məzmunu dövlət sənədi olan tədris planı ilə
müəyyənləşdirilir. Tədris planında sadalan fənlər və nəzərdə tutulan iş formalarının
mahiyyəti altı cəhətdən səciyyələndirilir: təhsilin ümumiliyi, təhsilin vahidliyi,
təhsilin əmək istiqamətli olması, təhsilin məzmununda politexnik əlamətlərin
olması, təhsilin milli dəyərlərdən qidalanması, təhsildə fərdi qabiliyyətlərin nəzərə
alınması.
İbtidai təhsilin ümumiliyi. Azərbaycan Respublikasında ibtidai təhsil də, əsas
təhsil (natamam orta təhsil) də, ЫX- XЫ sinifləri əhatə edən təhsil də ümumidir.
Tələbə bilməlidir ki, ölkəmizdə milliyyətindən, dilindən, mənşəyindən, sosial
vəziyyətindən, yaşayış yerindən asыlı olmayaraq bütün məktəbyaşlı oğlan və
qızları əhatə edən təhsil ümumi təhsil adlanır. Bu o deməkdir ki, öyrənilən
bilikləriн, bacarıq və vərdişlərin, habelə davranışla əlaqədar olan mənəvi
keyfiyyətlərin hamısı həmin uşaqların malına çevrilir. Ümumi təhsil imkan verir
ki, uşaqların hamısı gələcək peşəsindən asılı olmayaraq normal inkişaf etsin,
cəmiyyətdə bərabər mövqe tuta bilsin, bir sahədən digər sahəyə sərbəst keçə bilsin.
İbtidai təhsilin vahidliyi. Gələcəkdə I-IV siniflərdə fəaliyyət göstərəcək indiki
tələbə unutmamalıdır ki, ibtidai təhsilin vahidliyi onun ümumiliyindən ayrılmazdır.
Təhsilin vahidliyi o deməkdir ki, milliyətindən, dilindən, dinindən, mənşəyindən,
sosial vəziyyətindən, yaşadığı kənddən, qəsəbədən, şəhərdən asılı olmayaraq
ölkədə məktəbyaşlı oğlan və qızların hamısına insan fəaliyyətinin bütün sahələri
20
üçün zəruri sayılan eyni biliklər, bacarıq və vərdişlər, habelə mənəvi keyfiyyətlər
aşılanır.
İbtidai təhsilin əmək istiqamətli olması. Aşağı siniflərdə təhsilin əmək
istiqamətli olması iki cəhətdən təmin edilir: İlkin əmək vərdişlərinin aşılanması
və əmək tərbiyəsi yolu ilə. I-IV sinif şagirdləri müxtəlif materiallar üzərində
ilkin müstəqil işləmək bacarıqlarına yiyələnirlər.
İlkin əmək hazırlığı ilə yanaşı, I-IV sinif şagirdlərində həm əmək
adamlarına hörmət, həm də insan əməyinə hörmət hissi formalaşdırılır.
Şagirdlər xalqımızın görkəmli əmək adamlarının fəaliyyətlərini öyrənirlər.
İbtidai təhsilin məzmununda politexnik əlamətlərin olması. İbtidai sinif
şagirdləri sosial-iqtisadi həyatın müxtəlif sahələrində aparılan quruculuq işləri
ilə tanış olur, orada istifadə olunan çeşidli maşınların, qurğuların adlarını
öyrənir, imkan düşdükcə onların işini müşahidə edirlər; fizikи, kimyəvi, bioloji
qanunların kənd təsərrüfatında, inşaatda tətbiqinə dair ilkin məlumatlar əldə
edirlər. Müxtəlif fəaliyyət sahəsində işlədilən ölçmə, nişanlama, hesablama,
qrafika və s. üzrə məlumatları da deyilənlərə əlavə etmək lazımdır.
İbtidai təhsilin milli dəyərlərdən qidalanması. Unutmaq olmaz ki, milli
mənlik şüurumuzun möhkəm bünövrəsi məhz ibtidai siniflərdə qoyulur.
Burada Azərbaycan dilinin, tarixinin, musiqisinin, təsviri və tətbiqi
incəsənətinin, ədəbiyyatının, elminin, şifahi xalq yaradıcılığının, adət və
ənənələrinin öyrənilməsinə üstünlük verilir; ümumbəşəri dəyərlər, digər
xalqların mədəniyyəti milli incilərimiz zəmиnində daha şüurlu mənimsənilir.
İbtidai təhsildə fərdi qabiliyyətlərin nəzərə alınması. , I-IV siniflərə aid olan
tədris planı şagirdlərə imkan verir ki, onlar öz qabiliyyətlərini istədikləri
sahədə: dildə, riyaziyyatda, musiqidə, təsviri incəsənətdə, tətbiqi incəsənətdə,
idmanda, ədəbi yarаdıcılıqda, texniki yarаdıcılıqda, və s. və i.a. sahələrdə
inkişaf etdirsinlər. Bundan əlavə, aşağı sinif şagirdləri üçün dərsdənkənar
müxtəlif fəaliyyət formaları da təşkil edilir. Sinif müəllimi şagirdlərin meyl və
maraqlarını nəzərə alaraq onların dərsdənkənar fəaliyyətlərinə istiqamət verə
bilir.
İbtidai təhsil fiziki və ya əqli cəhətdən qüsurlu uşaqları da əhatə edir.
21
Göründüyü kimi, sinif müəllimi olacaq indiki tələbə bilməlidir ki,
ölkəmizdə məktяbyaşlı uşaqlara ümumi, vahid, əmək istiqamətli, politexnik
сяъиййяli, milli dəyərlərdən qidalanan və fərdi qabiliyyətlərin inkişafına imkan
verən ibtidai təhsili həyata keçirməyə hazırlaşır.
İbtidai təhsilin nədən ibarət olduğunu, onun başlıca xüsusiyyətlərini
əvvəlcədən öyrənən tələbədə məsuliyyət xeyli artır, ölkəmizin, xalqımızın
gələcəyi üçün ibtidai təhsilin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu aydın dərk edir və
daha böyük əzmlə özünü hazırlayır. Sual olunur: İbtidai təhsil hansı məqsədə
xidmət etməlidir?
2.İbtidai təhsilin uzaq (strateji) məqsədi və bunu bilməyin əhəmiyyəti.
Tətbiqi pedaqogika fənninin tədrisində yaxın və uzaq məqsəd ilə ibtidai
təhsilin məqsədi arasında oxşarlığın olması təbiidir. Çünki bunların ikisi də
aşağı siniflərdə həyata keçirilən təhsillə bağlıdır. Lakin bu oxşarlıqla yanşı,
onların fərqini unutmaq da yolverilməzdir. Adını çəkdiyimiz fənnin ali
məktəbdə tədris edildiyi, ibtidai təhsilin əhatə etdiyi fənlərin isə I-IV siniflərdə
tədris edildiyi nəzərdə tutulur. Birincilər tələbələrə, ikincilər şagirdlərə aiddir.
Hər ikisi respublikamızda həyata keçirilən təhsillə bağlı olduğundan uzaq
məqsədləri eyni, həyata keçirilmə yolları isə fərqlidir. Bu cəhəti nəzərə almaqla
ibtidai təhsilin uzaq məqsədinin spesifik yollarla reallaşdırdığına aydınlıq
gətirilməlidir.
Sinif müəllimi yadda saxlayır ki, ibtidai təhsilin uzaq məqsədi-aşağı
siniflərdə tədris olunan fənlər üzrə biliklərin, bacarıq və vərdişlərin, habelə
mənəvi keyfiyyətlərin şagirdlərə aşılanması yolu ilə respublikamızın ərazi
bütövlüyünü, sərhədlərinинин toxunulmazlığını, dövlət müstəqiliyini qorumağa,
ölkəmizi inkişaf etmiş demokratik dövlətlər səviyyəsinə qaldırmağa qadir olan
fəal vətəнdaşlar yetişdirməyin bünövrəsini qoymaqdan ibarətdir.
Belə başa düşülən anlamda uzaq məqsəd də, bu məqsədə çatmağın yolları
da sinif müəllimi kimi fəaliyyət göstərən şəxsə aydın olur. Vətənimizin ərazi
bütövlüyünü, sərhədlərinin toxunulmazlığını, dövlət müstəqilliyini qorumaq,
ölkəmizi inkişaf etmiş demokratik dövlətlər səviyyəsinə qaldırmaq vəzifələrinin
öhdəsindən gələ biləcək vətəndaşların hazırlanmasının bünövrəsini qoymaq
Dostları ilə paylaş: |