Нуряддин казымов
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.İbtidai təhsilin tərbiyədən ayrılmaz olması və bunu bilməyin müəllim üçün əhəmiyyəti.
- 4.İbtidai təhsilin təlimdən ayrılmaz olması və bunu bilməyin müəllim üçün əhəmiyyəti.
- 5. İbtidai təhsilin psixoloji qüvvələrdən ayrılmaz olması və bunu anlаmağın tələbə üçün əhəmiyyəti.
22 ibtidai təhsilin uzaq (strateji) məqsədidir. I-IV siniflər üçün nəzərdə tutulmuş fənlərin yüksək səviyyədə tədrisi, habelə dərsdənkənar təşkil edilən rəngarəng tədbirlər həmin uzaq (strateji) məqsədə doğru aparan real yollardır. Öz fəaliyyətinin məqsədini, onun ölkəmiz üçün, xalqımız və dövlətimiz üçün siyasi və ideoloji əhəmiyyətini dərk edən, bu məqsədi həyata keçirməyin pedaqoji yollarını aydın təsəvvür edən sinif müəlliminin uğur qazanacağına şübhə yeri qalmır. 3.İbtidai təhsilin tərbiyədən ayrılmaz olması və bunu bilməyin müəllim üçün əhəmiyyəti. Təhsilin tərbiyədən ayrılmaz olması üç cəhətdən açılır: biri digərində иштирак edir, bir-birinə dayaq olur və ayrılıqda həyata keçirilmə просесində reallaşır. Birinci cəhətə diqqət yetirdikdə məlum olur ki, təhsilin mahiyyətində tərbiyə imkanları var. Bu cəhətdən tələbə ibtidai təhsil alnayışını xatırlamalı olur; ibtidai təhsil-sosial-iqtisadi həyatın tərkib hissəsi olub, ibtidai məktəbdə dörd il ərzində öyrənilən, tərbiyə və psixoloji inkişaf imkanları olan, təlimin bir halda zəruri şərti, digər halda gedişi, üçüncü halda nəticəsi kimi özünü göstərən biliklərin, bacarıq və vərdişlərin, habelə mənəvi keyfiyyətlərin məcmusudur. Bu anlamdan məlum olur ki, ibtidai təhsilin məzmununa təsadüfi biliklər daxil edilmir; biliklər götür-qoy edilir, məhz strateji məqsədə xidmət edən milli və ümumbəşəri dəyərlər seçilir, tərbiyə imkanları olan bilklər, bacarıq və vərdişlər dərsliklərə daxil edilir. Bu bilik və bacarıqlar şagirdlərdə istənilən keyfiyyətləri mexaniki şəkildə formalaşdırmır. Burada müəllimin əvəzedilməz rolu meydana çıxır. Məhz müəllim dərsliklərdə вя дярслярдя olan tərbiyə imkanlarını tədris zamanı reallaşdırır. Məsələn, aşağı sinif dərsliklərindən birinə “Zəhmət, Ağıl, Bəxt” adlı nağıl daxil edilmişdir. Nağılın məzmununda şagirdlərə ağıl və əməklə əlaqədar olan mənəvi keyfiyyətlərin aşılanması nəzərdə tutulur. Həmin nağıl əsasında yaradılacaq tərbiyəliliyin səviyyəsi isə müəllimin səriştəliлиk səviyyəsindən asыlı olur. İbtidai təhsilin tərbiyədən ayrılmaz olmsının ikinci cəhяti onların işdə bir- birinə dayağ olmasıdır. Sinif müəllimi bilməlidir ki, onun dərs zamanı şagirdlərə aşıladığı mənəvi dəyərlər və dərsdənkənar təşkil etdiyi müxtəlif forma və məzmunlu tədbirlərdə formalaşdıрдыğı mənəvi keyfiyyətlər başqa- 23 başqa məqsədlərə deyil, eyni məqsədə xidmət edir, biri digərinə dayağ olur, birи digərini tamamlayır. Məsələn, IV sinfin dərsliyində “Oğullar” adlı şeиr parçası vardır. Şeиr peşələrə həsr edilmişdir. Şeиr dərsdə müəllimin rəhbərliyi ilə təhlil edilir , ayrı-ayrı söz və ifadələrin mahiyyəti açılır. Böyük tənəffüsdə şeиr səhnələşdirilir, peşələrə dair atanın və altı oğlun fikirlərini yeddi şagird əzbər deyir və nəticə çıxarırlar ki, peşənin pisi yoxdur; bütün peşələr cəmiyyət üçün faydalıdır. İbtidai təhsilin tərbiyədən ayrılmaz olduğunu sübut edən üçüncü cəhət dərsin imkanları ilə əlaqədardır. I-IV siniflərdə təşkil edilən dərslərin təhlili göstərir ki, onların olduqca geniş tərbiyəvi imkanları vardır. Məsələn, şagirdlərin dərsə davamiyyətində, dərsdə müəllimin sualına şagirdlərin cavabında, danışan şagirdə digərlərinin münasibətində, müəllimin şərhini şagirdlərin dinləmək dərəcəsində, ev tapşırıqlarının icra vəziyyətində, şagirdlərin dərs zamanı oturuş tərzlərində, onların gigiyena qaydalarına əməl etmək vəziyyətində və s. cəhətlərdə nümunəvi hallara da, nöqsanlı hallara da rast gəlirik. Bu cür hallarda tərbiyəvi imkanların olduğunu bilən və onlardan məqsədyönlü şəkildə istifadə edən müəllimlərlə yanaşı, həmin imkanlardan xəbərsiz olan və ya xəbəri olub ona məna verməyən müəllimlərimiz də var. Birinci qrup müəllimlərin şagirdlərində həm təhsillilik səviyyəsi, həm də tərbiyəlilik səviyyəsi ikinci qrup müəllimlərin şagirdlərindəki təhsillilik və tərbiyəlilik səviyyəsindən üstün olur. Odur ki, sinif müəllimliyinə hazırlaşan tələbə hər bir dərsin geniş tərbiyəvi imkanlarının nədən ibarət olduğunu bilməli və öz gələcək fəaliyyəti zamanı həmin imkanların reallığa çevrilməsinə çalışmalı олур. Yadda saxlamalıdır ki, dərsin tərbiyəvi imkanlarının olduğunu bilib nəzərə alan müəllimlərin şagirdlərində təhsillilik və tərbiyəlilik səviyyəsi yüksəlirsə, həmin imkanlardan istifadə etməyən müəllimlərin şagidlərində təhsillilik və tərbiyəlilik səviyyəsi o qədər də artmır. 4.İbtidai təhsilin təlimdən ayrılmaz olması və bunu bilməyin müəllim üçün əhəmiyyəti. İbtidai məktəb təcrübəsinin təhlili göstərir ki, üç amilə görə təhsil təlimdən ayrılmazdır. Təhsilin mahiyyətinə dair yuxarıda göstərdiyimiz anlamdan göründüyü kimi, birinci göstərici təhsilin məzmununun təlim üçün ilkin zəruri 24 şərt olmasıdır. Bu şərtin nədən ibarət olduğunu tələbə bilməlidir. Bilməlidir ki, məsələn, ali məktəbdə və ya ibtidai məktəbdə təlim işinə başlamaq üçün ilkin zəruri şərt müvafiq tədris planının, tədris planı əsasında tədris proqramlarının və tədris proqramlarına uyğun dərsliklərin tərtib olunmasıdır. Təhsilin məzmununu təşkil edən həmin dövlət sənədləri, yəni tədris planı, tədris proqramları və dərslikələr hazırlandıqdan sonra təlim işinə başlamaq мцмкцн olur. Başqa sözlə, təhsilin məzmunu təlimin təşkili üçün vacib şərtdir. İbtidai təhsilin təlimdən ayrılmaz olduğunun ikinci göstəricisi təhsilin hərəkətə gəlməsidir. Ali məktəbdə müəllim hazırlığı üçün və ya ibtidai məktəbдя тящсил üçün tərtib edilmiş tədris planları, tədris proqramları və dərslikər həyata keçirildikdə, yəni hərəkətə gətirildikdə təlim başlayır. Başqa sözlə deyilsə, təhsil təlim vasitəsi ilə həyata keçirilir; yəni təlimə təhsilin həyata keçirilməsi prosesi kimi də baxmaq olur. Təhsilin təlimdən ayrılmazlığını sübut edən üçüncü göstərici təlimin sonu ilə bağlıdır. Tələbə bilməlidir ki, dörd il ərzində bakalavr pilləsi üzrə müəllimlik ixtisasına dair müxtəlif fənlərdən təlim keçən şəxs ali pedaqoji təhsilli mütəxəsсis olur; yaxud, ibtidai məktəbin tədris planı üzrə bütün fənlərdən təlimi başa vuran şəxs ibtidai təhsilli şəxs hesab edilir. Göründüyü kimi, təhsil bütün hallarda bir-birini əvəz edən, bir-birini davam etdirən üç mərhələdən ibarət olur: ilk mərhələdə təlimin zəruri şərti olan təhsilin məzmunu hazırlanır; ikinci mərhələdə təhsilin məzmunu təlim formasında reallaşır və, nəhayət, təlim vasitəsi ilə həyata keçirilən təhsil, gətirdiyimiz misallardan birində tələbələrin, digərində isə şagirdlərin malına çevrilir. Təhsilin təlimdən ayrılmaz olduğunu bilməyиn tələbə üçün iki cəhətdən əhəmiyyəti vardır. O, həm aldığı ali pedaqoji təhsilin inkişaf dinamikasını dərindən başa düşmək imkanı qazanır; həm də öz gələcək pedaqoji fəaliyyətində ibtidai təhsilin hərəkət dinamikasına aldığı ali təhsil baxımından yanaşa bilir. 5. İbtidai təhsilin psixoloji qüvvələrdən ayrılmaz olması və bunu anlаmağın tələbə üçün əhəmiyyəti. Təhsil psixoloji qüvvələrdən də ayrılmazdır. Psixoloji qüvvələrdən kənarda, onlarsız təhsil həyata keçirmək mümkün deyil. Psixoloji qüvvələr deyəndə bir qədər əvvəl qeyd edildiyi kimi, duyğular, qavrayış, təsəvvür, təxəyyül, təfəkkür, diqqət, iradə, hafizə, maraq, motiv və s. nəzərdə tutulur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|