110
TəsirlənmiĢ zərrəciklərin rəqsləri ilə yaranan
ultrasəs dalğalarının yayılması onlar arasındakı elastik
qüvvələrin olması ilə enerjinin köçürülməsi müĢayət
olunur. 1 san ərzində 1sm
2
sahədən yayılmanın istiqamə-
tinə perpendikulyar köçürülən enerjinin miqdarına
utrasəsin intensivliyi deyilir. Ultrasəs zərrəcikləri rəqslə-
rinin intensivliyi adətən böyük olmur (dalğanın enerjisi
100Vt/sm
2
-dən böyük deyildir) və elastik deformasiyanın
həddindən kənara çıxmır, gərginlik və deformasiya xətti
asıllıqlı olur.
Ultrasəsin intensivliyi keçdikcə z dalğa
müqavimətinin hesabına azalır. Bu müqavimətin
qiymətini adətən xarakterik impedens adlandırırlar ki,
mühitin
sıxlığından, dalğanın paylanma
c
sürətindən asılı
olub
z=
c
ifadəsi ilə təyin edilir.
Dalğavari müqavimətin ölçüsü:
m
s
Pa
m
m
с
H
z
m
с
H
kq
с
m
m
kq
z
/
;
2
2
3
Ultrasəsin J intensivliyi elastikdəyiĢmənin amplitu-
du və rəqs tezliyinin kvadratı ilə mütənasibdir:
2
2
2
2
f
zU
J
burada U - mühitin zərəciyinin elastik dəyiĢməsinin
amplitudu; f - rəqslərin tezliyidir.
Axırıcı ifadədən göründüyü kimi, mühit nə
qədər böyük akustik müqavimətə malikdirsə, onda
verilmiĢ tezlikli və amplitudlu təsirlənmə almaqdan
112
artması ilə USN-in aparılması bu cür poladlarda çox
zaman çətindir və yaxud mümkün deyildir. Ultrasəsin
sönməsilə əlaqədar intensivliyin enməsi materialda
gedilən məsafədən asılı olaraq eksponensial qanunla
dəyiĢir:
ax
x
е
J
J
2
'
0
burada J
(x)
- Ģüalanma mənbəyindən
x
məsafədə
ultrasəsin intensivliyi, səpələnmənin intensivliyi J
0
;
-
sönmə əmsalıdır.
Sönmə əmsalı nə qədər böyük olarsa, ultrasəs bir
o qədər zəifləyər, buna görə də onun nüfuzetmə
dərinliyi kiçik olacaqdır. Nə qədər ki, dalğa amplitudu
ultrasəs intensivliyinin kvadrat kökü ilə mütənasibdir,
sönmənin
amplituda təsiri
х
o
x
е
U
U
düsturu ilə ifadə olunacaqdır.
Bəzən zəifləməni qiymətləndirmək üçün J intensiv-
liyi və U amplitudu mütləq vahidlərlə təyin etməyə
ehtiyac yoxdur. Cox zaman o kəmiyyətlərin nisbi
qiymətlərini bəzi sabit səviyyədə (Jo;Uo) təyin etməklə
kifayətlənirlər. Bu halda kəmiyyətlərin nisbi ifadəsini
J/Jo = U/Uo kimi xüsusi vahidlə - desibel ilə
göstərirlər.
Desibel N ədədi
Uo
U
N
Jo
J
N
lg
20
;
lg
10
düsturları ilə təyin olunur.
USN praktikasında, nə zaman ki, dalğanın amplitud
ilə qarĢılıqlı münasibəti nəzarət edilir, adətən N-i təyin
etmək üçün ikinci düsturdan istifadə olunur. Desi-
bel Ģkalası çox münasibdir, nə qədər ki ampli-
tudlar 1...3 qədər yəni 10, 100, 1000 dəfə fərqlənə
113
bilərlər. Ölçü vahidlərində bu böyütmələr uyğun olaraq
20, 40, 60 dB təĢkil edir. Yəni kəmiyyətlər eyni
sıradandır. Bundan əlavə bu kəmiyyətləri loqarifmanın
əsas xüsusiyyətlərinə ğörə toplamaq və çıxmaq olar.
Məsələn, əgər ultrasəsin sönməsi (zəyifləməsi) keçilən
yolun müəyyən hissələrində desibellə məlumdusa, onda
sönmənin nəticəsi kimi, hər bir sahədəki sönməni
toplamaqla təyin edilir.
Nisbi kəmiyyətlərin U/Uo desibellə və əksinə
yenidən hesablanması üçün cədvəl 5.2-dən istifadə
etmək olar.
Cədvəl 5.2.
dB
Nisbi
vahidlər
dB
Nisbi
vahidlər
dB
Nisbi
vahidlər
60
1000
4
1,58
-5
0,56
50
316
3
1,41
-6
0,5
40
100
2
1,26
-10
0,316
30
31,6
1
1,12
-20
0,1
20
10
0
1
-30
0,0316
10
3,16
-1
0,89
-40
0,01
6
2
-2
0,79
-50
0,00316
5
1,78
-4
0,63
-60
0,001
Dostları ilə paylaş: