O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
Yüklə 59,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
Y u q o rid a g i m is o lla rd a n k o 'r in i b t u r i b d i k i , m u l o h a z a yu ritish h a m , x u l o s a c h iq a r ish h a m v o q e l i k n i b a v o s ita biiish n in g asosiy shakli sifatida n a m o y o n b o ‘lgan. Oldingi ikki h u k m g a a so s la n ib u c h in c h i h u k m c h iq a r ila d i. M a z k u r xulosani b ev o s ita tekshirib k o ‘rishga h e c h q a n d a y ehtiyoj qolmaydi. S h u s a b a b d a n xulosa c h iq a rish fikr o ‘rtasid ag i s h u n d a y b o g M a n is h d irk i, m a z k u r b o g ‘la n i s h n a t i j a s i d a b i r yoki u n d a n ortiq h u k m l a r d a n u c h in ch i h u k m keltirib chiqariladi. B u n d a yangi h u k m asosiy h u k m n i n g m o h i y a t i d a n keltirib chiqariladi. X ulo sa c h i q a r i s h uch tu rg a b o ‘linadi: induktiv, deduktiv va analogik. Induktiv x u lo s a c h iq a rish — bu x u l o s a c h iq a r i s h n i n g s h u n d a y m a n t i q iy usulidirki, b u n d a b i r n e c h a y a k k a yoki ayrim h u k m l a r d a n u m u m iy h u k m g a o ‘ti!adi, yoki ayrim fakt va h o d is a la rn i o ‘rganish a so sid a u m u m i y q o n u n va q o i d a l a r y a r a t i l a d i . M a s a l a n : „ T e m i r e l e k t r t o k i n i o ‘tk a z a d i ‘\ „ M i s e le k tr tokini o ‘t k a z a d i “ , „ K u m u s h d a h a m e le k tr tokin i o ‘t k a z u v c h a n lik xususiyati b o r “ va h okaz o. l n s o n y u q o r i d a g i h u k m l a r d a n y a n g i u m u m i y x u l o s a c h i q a r i b , d e m a k , „ M e t a l l a r n i n g h a m m a s i e l e k t r to k in i o ‘t k a z a d i “ , d e g a n yangi x u lo sa c h i q a r a d i . S h u n i n g d e k , „ T o s h k e n t d a v la t m a d a n iy a t instituti ta l a b a la r i qishki ses- siyaga p u x ta h o z irlik k o ‘rm o q d ala r. S h a h a r d a g i b o s h q a oliy o 'q u v yurti talaba la ri h a m qishki sessiyaga tayyorgarlikni k u c h a y ti r m o q d a la r “ . D e m a k , „ T o s h k e n t s h a h r i n i n g b a r c h a o liy o ' q u v y u r t i t a l a b a la r i q is h k i s e s s i y a g a q u n t b ila n ta y y o rla n m o q d a la r“ , degan yangi xulosa chiq arila d i. B unday m isollarni k o ‘p lab keltirish m u m k in . D ed u ktiv x u l o s a c h i q a r i s h d a — u m u m i y v a y a k k a x u lo sa la rd a n y a k k a yoki j u z ’iy x u lo sa keltirib chiqariladi. Misol u c h u n : „ H a r q a n d a y m etall — e l e m e n t “ . „V is m u t — m e t a l l “ . D e m a k , v ism u t — e l e m e n t . H a m m a p l a n e t a l a r m axsus s h a k ld a d ir. „ K a m o l o t “ y o s h l a r ijtim o iy harak ati a 'z o la ri shijoatli yoshlardir. T o s h k e n t d a v l a t p e d a g o g ik a www.ziyouz.com kutubxonasi u n iv e rs ite tin in g k o kp gina talabalari „ K a m o l o t “ga a ’zodirlar. D e m a k , u l a r h a m shijoatlidirlar. T a ’l i m j a r a y o n i d a o ‘q u v c h i l a r u m u m i y q o i d a va q o n u n l a r n i y a k k a yoki j u z 'i y h o lla rg a ta tb iq etish orqali h a m m a v a q t d e d u k t i v y o ‘l bilan fikr yuritadilar. M asa la n , C V quvchilar u m u m i y g r a m m a ti k q o i d a l a r n i bilganliklari sababli o ‘z b e k tili darslarida q aratq ich , t u s h u m kelishiklarini differensiatsiyalay oladilar. S huning u c h u n yozgan paytlarida g r a m m a t i k x a t o l a r g a a s lo y o i q o ‘y m a y d i l a r . Y o i n k i o ‘q u v c h iIa r „ k o ‘p b u r c h a k l a r ichki b u r c h a k l a r n i n g yigkin - disi 2 d ( n — 2) ga t e n g “ , degan u m u m i y q o id a n i, t e o re - m a n i o kz l a s h t i r i b o ig a n b o l s a l a r , u n i sira q i y n a lm a s d a n istalgan k o ‘p b u r c h a k k a tatbiq eta olishlari m u m k in . D e m a k , o ‘qish ja ra y o n id a kollej o ‘qituvchilari b ay o n q i l ib , i z o h l a b b e r g a n t e o r e m a , q o n u n v a q o i d a l a r n i , m u r a k k a b x o s s a l a r n i a y r im , j u z ’iy h o l l a r g a k o ‘c h i r is h p a y t i d a o ‘q u v c h i l a r h a m m a v a q t d e d u k s i y a u s u l i d a n fo y d a la n ib fikriay d ilar va m u lo h a z a y uritadilar. 0 ‘qitishning aksariyat m e t o d va shakllarida y u b o rila d ig a n inshaklsiyalar d e d u k t i v y o ‘i b i l a n a m a lg a o s h i r i l a d i . S h u n i n g u c h u n u m u m i y x u l o s a l a r d a n y angi y a k k a b i r x u l o s a k e ltirib c h i q a r i s h d a n i b o r a t m a n t i q i y t a f a k k u r s h a k l i m u h i m a h a m iy a tg a ega. A nalogik x u l o s a , bu x u lo sa c h i q a r i s h n i n g s h u n d a y shak lid irk i, b u n d a biz ikki p r e d m e t n in g b a ’zi b ir belgilari o ‘x sh ash lig ig a q a r a b , bu p r e d m e t la r n i n g b o s h q a belgilari h a m 0 ‘xshashligi t o ‘g ‘risida xulosa chiqaram iz. Analogiya deb, n a rsa v a h o d i s a l a r n i n g bir-biriga o ‘x sh a s h b o 'l g a n b a ’zi b e lg il a r ig a q a r a b g i n a xu lo sa y u r i t i s h d a n ib o r a t x u lo sa chiqarish shakliga aytamiz. Analogik usulda chiqarilgan xulosa c h i n , t a x m i n i y h a m d a y o lg ‘o n b o ‘lishi m u m k i n . F ik r y u r itis h n in g b u n d a y shakli k o 'p i n c h a yosh b olalarga xos xususiyatdir. D e m a k , j u z ’iy ikki y a k k a h u k m la rg a asoslanib j u z ’iy y o k i y a k k a h u k m k e ltirib c h i q a r a m i z . B o g kc h a y o sh id ag i b o l a m a n a b u n d a y m u l o h a z a yuritadi: „ A d a m la r d a r v o z a d a n i s m im n i aytib chaqirib keldilar. U la r sovg'a olib 284 www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 59,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|