O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi



Yüklə 59,47 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/145
tarix17.09.2017
ölçüsü59,47 Kb.
#403
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   145

ularga  t a ’sir  qiluvchi  obyektiv  va  subyektiv  om illar  ham  
m a z k u r  sohaning  ta d q i q o t   predmetiga  kiradi.
B oshqam v  psixologiyasi — jam iy atd a  faoliyat  ko'rsa- 
tayotgan  shaxslar,  g u r u h la r   va jam o a la r  o'rtasidagi  ishlab 
chiqarish  bilan  bogMiq  b o l g a n   nazorat,  baholash,  m u - 
nosabat  q o n u n iy atla rin i,  rahbar  faoliyati  va  xarakterini, 
qobiliyati  xususiyatlarini  tadqiq  qiladi.
Fan  p six o lo g iy a si —   ilm iy  t a d q i q o t   o 't k a z i s h n i n g  
samaradorligini  osh irish   u c h u n   psixologik t a ’sir omillarini 
o ‘rganadi.  Fan  psixologiyasi fanga oid boshqa sohalar bilan 
uzviy bog ‘liq b o llib,  ishlab  chiqarishda,  ilmiy  m arkazlarda 
ijtimoiy va individual  xususiyatlarga ega b o 'lg an   psixologik 
qonuniyatlarni  ta d q iq   qiladi,  insonning  ijtimoiy  qobili- 
yatlari,  aqliy  im k oniyatlari  ham da  ulardan  u n u m li  foyda- 
lanish  omillarini  ku zatib ,  tckshirib  boradi.  Kashfiyotiarni 
am alga  oshirilish  negizlarini,  mcxanizmlari,  sha rt-sh a ro - 
itlari v a u n d a  inson o m ilin in g o 'rn i kabi holatlami  o'rganadi.
K o m p yu terla sh tirish   psixologiyasi —  k o m p y u te r n in g  
ishlab chiqarishdagi  o 'r n i ,   psixik aks ettirishga t a ’siri,  shaxs 
tuzilishining o ‘zgarishini  o ‘rganuvchi sohadir.  M azkur soha 
k o m p y u te r  va  inson  o ‘rtasidagi  uzviy  m un osab atni  ham  
tadqiq qiladi,  natijada  „texnika —  inson  — texnika“  o ‘zaro 
t a ’siri  m exanizm ini  o ‘rganadi  va  tekshiradi  h a m d a   zarur 
jabhalarning o ‘zaro t a ’sirini  aniqlaydi.  Kompyuterlashtirish 
i n s o n   p six o lo g iy asid a   m u ay y a n   o ‘z g a ris h la rn i  yuzaga 
keltiradi,  sermahsul tex nik a yaratish tizimini tezlashtirishga 
m u h im   psixologik  asos  yaratadi.  K om pyuterlashtirishning 
bosh  m uam m osi  —  u n in g   insonga  t a ’sir  o 'tkazish   mexa- 
nizm larini  tadqiq  qilishdir.
Parapsixologiya  —  hozirgi  z am on   fanining  che gara - 
sidan  tashqaridagi,  tu sh un tirish   qiyin  b o ‘lgan  psixik  hodi- 
salarni  o ‘rganadi.  Ekstrosensorika — o Lta  sezuvchanlik, 
telepatiya — fikrni  m asofaga uzatish,  kelajak haqid a basho- 
rat qilish va  h o kazo .  Parapsixologiyaga  qiziqish  q a d im da n 
m avjud  b o ‘lib,  u n g a   ixlos  to  hozirgi  ku n g acha  kamaygani 
y o ‘q,  goho  uni  p six o tro n ik a  deb  atashadi.  X irom antiya — 
inson  kelajagi  va  u n i n g   taqdiri  haqida  o ld in d a n   bashorat 
qilishdan  iborat  n o ilm iy  soha.  Spiritizm  — o 'lg an  o d a m la r
www.ziyouz.com kutubxonasi


a rv o h la ri,  ruhlari  bilan  a l o q a   o ‘rnatish  m u m k i n ,  u l a r  
ham isha  barhayot  va  biz  bilan   m u loqotga  m u h to j  d e g a n  
g 'o yan i  ilgari  suruvchi  parapsixologiya  sohalaridandir.
In so n   p sixikasining  ilm iy   tad q iq o t  m etod lari
0 ‘zimiz va chct el  psixologiyasi  fanida  inson  psixikasini 
t a d q i q   q ilish   m c t o d l a r i n i n g   t u r l i c h a   k la s s ifik a ts iy a s i 
(tasnifl)  berilgan.  U m u m iy   psixologiya  sohasiga  oid  turli 
ilmiy  asosga  qurilgan  nazariyalar  mavjud  b o l i b ,   u la r n in g  
h a r  qaysisi  m uayyan  t o ‘kislik  va  nuqsonlarga  ega.  Q u y id a  
biz  rus  psixologi  B .G .A nanev  tavsiya  qilgan  tavsifga  a s o s -  
langan  holda  m etodlur  xususiyatini  yoritamiz.
B .G .A nanev psixikani  o ‘rganish  m etodlarining ta s h k i-  
liy,  em pirik  (amaliy),  olingan  natijalarni  qayta  ishlash  yoki 
statistik  h a m d a   natijalarni  sharh/ash  deb  n o m lab,  u la rn i 
t o ‘rtta  katta turkuinga, gu ru h ga ajratgan.  M a zk ur m e t o d la r  
guruhi,  o ‘z  navbatida,  uning  m aq sad i  va vazifasiga  b i n o a n  
yana bir nechta toifa hamda turlarga bo lin a d i.  Endi a n a  sh u 
m etodlarning um um iy, xususiy va o ‘ziga xos xususiyatlariga 
h a m d a  qiyosiy tavsifiga to ‘xtalib o ‘tamiz.
T a d q iq o t  m etodlarining  b irin c h i  guruhi  tashkiliy  d e b  
n o m la n ib ,  u  o ‘z  ichiga  q iyoslash,  longityud  (uzluksiz), 
k o m p le k s   (k o 'p y o q la m a )   d e b   a ta lad ig a n   tu rla rn i  h a m  
q a m ra b  oladi.  Qiyoslash m e to d i  u m u m iy  psixologiya  (tu rli 
guru h larni  o 'z a ro   solishtirish),  sotsial  psixologiya  ( k a t t a  
yoki  kichik  guruhlar  h a m d a   u larn in g   h a r  xil  toifalarin i 
o ‘zaro   taqqoslash),  m ed itsin a  psixologiyasi  (sogMom  va 
b e m o r   kishilarning  psixik  xususiyatlarini  qiyoslash),  s p o r t  
psixologiyasi  (sportchilar  h o l a t i,  u larn in g   u q u v c h a n lig i 
va  ishchanligini o ‘zaro ch o g ‘ishtirish)  kabi  fanlarda u n u m l i  
foydalaniladi.
U m u m iy   psixologiya  fa n id a   qiyoslash  m eto d i  t u r l i  
y o shd a g i  o d a m l a r n i n g   bilish   j a r a y o n l a r i ,  sha xs  x u s u -  
siyatlari,  bilimlarini  o'zlash tirish   xususiyatlari,  aqliy  q o -  
biliyati,  salohiyati,  taraq q iy o ti  d in am ik a si,  shaxs  j i n s i y  
tafovutlari  va o ‘ziga xosligi,  individual-tipologik h o latla rin i 
o ‘rgan ish d a   tatbiq  etiladi.  L.S.Vigotskiy,  P .P .B Io n s k iy , 
A.A .Sm irnov,  B.G .Ananev,  D .B .E Ik o n in ,  P .Y .G a lp e r in
www.ziyouz.com kutubxonasi


singari  rus  psixolog  olim lari va  ularning shogirdlari  tadqi- 
qotlarida  qiyoslash  m e to d id a n   foydalanilgan.  Kcyingi  yil- 
larda  xalq  t a ’Iimi  va  oliy  ta’lim  tizim ida  h a m d a   ishlab 
chiqarishda XX asrning 70-yillaridan c'tiboran to hozirgacha 
„inson om ili“  m u am m o sin in g  m uhokam aga q o ‘yilishi, vaqt 
taqchilligi,  ish ch anlik  imkoniyati,  qobiliyati,  psixologik 
moslik  m asalalarining alohida ahamiyat  kasb etishi  m azkur 
m etodni  keng k o 'la m d a  q o lla s h  zaruratini taqozo etmoqda. 
B u nd a n   tashqari,  tajrib a d a   olingan  m iqdoriy  m a ’lum ot- 
larning  ishonchlilik  darajasini  oshirish  u c h u n   h a m   qiyos- 
lash  m eto d id a n   foydalaniladi.  Ayniqsa,  sinaluvchilardagi 
o ‘z g a rish la rn i  k o ' n d a l a n g   kesim  h o la td a   olib   q a ra s h , 
tadqiqot bosqichini  vaqtinch a to'xtatib,  alohida tahlil qilish 
ushbu  m etodga  b o rg a n   sari  d iq q at-e ’tibor  ortib  borayot- 
ganligidan  dalolat  b e ra d i.  Masalan,  tajribaning  birinchi 
bosqichini  turli  y o shdagi  va  jinsdagi  o d am larg a  t a ’sirini 
aniq lash   sh ula r  ju m la s id a n d ir.
U m u m iy   psixologiyada  qiyoslash  h a m d a   longityud 
(u zlu k siz )  m e to d i  k e n g   k o 'la m d a   q o 'lla n ila d i.  U sh bu  
m eto d n in g   boshqa  m e to d la rd a n   farqli  to m o n i  shundaki, 
lining  y ordam ida  b ir  yoki  bir  necha  sinaluvchilar  uzoq 
m u d ^ a t ,  h a tto   o ‘n  yillar  davom ida  ( A .T e rm e n n in g   50 
yillik  u z lu k siz   ta jr ib a s i  h o z irc h a   rek o rd   h iso b la n a d i) 
tek s h irila d i.  L o n g i ty u d   m e to d id a n   A Q S H li k   psixolog 
A .T erm cn ,  nem is  psixologi  V.Shtern,  fransuz  psixologlari 
R . Z a z z o   va  S h . B y u l e r ,   rus  p s ix o lo g la r i  N . A . M e n -  
c h in s k a y a ,  A .N . G v o z d e v ,   N .S .L ey tis,  V .S .M u x in a   va 
bo shq alar  k o 'p d a n   beri  unumli  foydalanib  keladilar.
M a z k u r   m e t o d   o r q a l i   h a r   xil  j i n s l i   e g i z a k l a r  
( H a s a n   —  H u s a n ,  F o t i m a  —  Z u h ra )  yoki  a ralash   jinsli 
( H a s a n   —  Z u h r a ,   F o t i m a   —  H u s a n )   q o ' s h a l o q l a r  
kuzatilgan.  S h u n in g   u c h u n   bir talay tadq iq otlarning  nomi 
„ o n a   kundaligi"  (N .A .M e n c h in ska ya ,  V .S .M uxina)  deb 
nom lanishi  bejiz  e m a s .  U zoq  m uddat  d a v om ida   muayyan 
b ir shaxsni  (kichik  g u r u h n i)  kuzatish  sinaluvchida  yangit- 
d a n   pay do   b o 'l a y o t g a n   fazilatlarning  ta ra q q iy o t  d in a - 
mikasi,  u ning  xulq-atvoridagi  illatlar  ( m e ’yordagi  xatti- 
harakatd an  chetga o g 'ish ) va ularning oldini  olish choralari
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 59,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   145




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə