m u h a r r ir kabilarning faoliyatida sod ir b o l a d i g a n diqqat
tash q i d iqqatdir. Tashqi diqqat faqat idrok qilish jarayo-
n id ag in a n a m o y o n b o i m a s d a n , balki flkr yuritilayotgan
n a rs a larg a h a m qaratiladi. J u m la d a n , ixtirochining o ‘zi
yara tg an narsasini t a s a w u r qilishi, rassomning obrazlarni
k a s h f qilish jara y o n i, m u h a n d is n in g t o ‘g ‘on qurilishini
k o ‘z o ldiga keltirish bilan bog‘!iq holatlar bunga misol b o ‘Ia
oladi. In so n n in g o ‘zida sodir bo 'layo tg an o Lz hissiyotlarini,
fikrlarini, orzu-istaklarini va shu kabilarni kuzatishda ichki
d iq q a t yuzaga keladi. D iqqatning h a r ikkala k o ‘rinishi ham
faoliyatning muvaffaqiyatli yakunlanishiga m unosib hissa
q o 's h is h imkoniyatiga egadir.
D iqqatning flziologik asoslari
D iq q a tn in g flziologik asoslarini tushuntirib berishda
buy uk rus fiziologiari I.P.Pavlov va A.A .Uxtomskiylarning
ilmiy kashflyotlari m u h im aham iyat kasb etadi.
Oliy nerv faoliyatining alo h id a reaksiyalari boMmish
o r iy e n tir reflekslar t o ‘g lrisidagi I.P.Pavlov ilgari surgan
ilm iy t a x m in (gipoteza) psixologiya fani u c h u n m u h im
h issa b o ‘lib q o ‘shildi, c h u n k i ,,bu n i m a ? “ reflcksisiz
d iq q a tn in g tabiatini ochish m utlaqo m um kin b o l m a s cdi.
I . P . P a v l o v n i n g ,,bu n i m a ? “ refieksi h a q ida gi g ‘oyasi
ixtiyorsiz d iq q a tn in g g ‘ayritabiiy (reflektiv) xususiyatini
oc h ib berish uch u n xizmat qildi. I.P.Pavlovning fikricha,
biz p a y d o boMayotgan siymoga nigohim izni q a ratam iz,
eshitilgan tovushga quloq solamiz, dim og‘imizga urilgan hidni
y u t a m i z va h o k a z o . Lekin u s h b u m u lo h a z a la r refleks
mohiyatini ilmiy jihatdan ochib
berish imkoniyatiga ega emas,
vaholanki u ning negizini asoslash u c h u n bir talay omillarni
keltirish zarur. H.N.Sokolov, A .R .Luriya, P.Y .G alperin,
E .I.B oyko va boshqalarning so‘nggi vaqtdagi m a ’iumotlariga
suyan ib m u lo h a z a yuritilganda, I.P.Pavlovning oriyentir
reflekslari j u d a m urakkab jarayondir.
A slini o lib qaraganda, oriy en tir kompleksiga tashqi
x a tt i- h a r a k a t la r , ko 'z la rn in g va b o s h n in g q o 'z g 'a tu v c h i
342
www.ziyouz.com kutubxonasi