O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

O d a m   ja m i y a t d a   turli  g u r u h l a r   fa o liy a tid a   q a t n a s h a r  
e k a n ,   k o kp in c h a ,  u l a r d a   b a r   xil  vazifalarni  b a j a r a d i ,   b ir- 
biriga  o 'x s h a m a g a n   ro lla rn i  ijro  e tadi.  M a s a la n ,   o t a - o n a   va 
o i la n i n g   „ e g o v i“ ,  injiq,  , ,z o ‘r a v o n “  b o la   o ‘z  t e n g q u r l a r i  
d a v r a s i d a   e h t i y o t k o r o n a   h a r a k a t   qilib,  o ‘z i n i   t a m o m a n  
b o s h q a c h a   tu tadi.  S h u n in g d c k ,   jid d iy ,  t a l a b c h a n ,   x i z m a t  
v a q t i d a   b o s h q a l a r g a   q o ks h i l m a y d i g a n ,   s a y o h a t   d a v r i d a ,  
m e h n a t   faoliyatida,  h a s h a r   v a   h a m k o r l i k d a ,  u l f a t c h il ik d a  
h a z i l k a s h   va  q i z i q c h i g a   a y l a n i s h i   m u m k i n .   Y u q o r i d a  
k e ltirilg a n la rd a n   k o ‘rin ib   tu r i b d i k i,   b i t ta   o d a m n i n g   o ‘zi 
t u rli  v a z iy a t la r d a   m a z m u n a n   b i r - b i r i g a   q a r a m a - q a r s h i  
ro l l a r n i   b a ja ra d i.  A k s a r i y a t   h o l l a r d a   o d a m   t u r l i - t u m a n  
v az iyatlarga,  sh a ro itla rg a   m o s ,   ularga  m u t a n o s i b   b o ‘lgan 
j i h a tla r n i ,  ja b h a la r n i   n a m o y o n   qiladi,  u n in g   o i l a d a ,   x i z m a t  
vazifasida, j a m o a tc h ilik   o r a s id a ,   sp o rt  m u s o b a q a s i d a  v a   shu 
singarilarda  o kz z im m a s ig a   o ig a n   rollarni b i r - b i r i g a  q a r a m a -  
q a rs h i  e m a s ,  balki  o ‘z a ro   h a m o h a n g   ta r z d a   o ‘y n a y d i .   A n a  
s h u   in s o n   fazilatla rin in g ,  xislatla rin in g ,  s if a t l a r in i n g   bir- 
biriga  mosligi  shaxsning yaxlitligini  k o ‘rs a tu v c h i  a l o m a t l a r -  
d a n   biri  b o l i b ,   a y n i  c h o g ‘d a   u n d a g i  q a r a m a - q a r s h i l i k ,  
z i d d i y a t   va  s h a k l l a n i b   u l g u r n i a g a n   x u s u s i y a t l a r n i n g  
k o ‘rsatkichi  u n in g  turli v a z iy a tla rd a   b a jarila d ig a n   r o lla rn in g  
o ‘z a ro   bir-biriga  zidligi  y o k i   n o m u t a n o s ib li g i n i   k o ‘rs a ta d i.
Inson j a m iy a tn in g  turli  g u ru h la r id a  o ‘z z i m m a s i g a   oigan 
v az ifalari,  rollari  q a n c h a l i k   r a n g - b a r a n g   b o l m a s i n ,   t u r -  
m u s h d a g i  m avqeyi  k o ‘p   m a ' n o   va  k o kp  q irra li  x u s u s iy a tg a  
eg a   b o 'lis h id a n   q a t 'i   n a z a r ,   u n d a   in so n   s h a x sig a   t o ‘la  m o s  
k elad ig a n   h aqiqiy  tav sif b e r i s h   im k o n iy a ti  s a q l a n i b   q o la d i. 
U n g a   b e r ila d ig a n   ta v s i f   f a q a t   u n in g   o ky n a y d i g a n   a so siy  
rollari,  egallagan  m a v q e y i n i n g   in d iv id u a llig in i  n a m o y o n  
qilu v ch i  m otivlari  bilan  e m a s ,   balki  u n i n g   is h l a b   c h i q a -  
rishga,  m o d d iy   bo y lik la rn i  o ‘z la s h tirish g a   n i s b a t a n   m u n o -  
s a b a tin i  o 'r g a n i s h   orqali  a n i q l a n a d i / 0 ‘z b e k i s t o n d a   i n s o n  
s h a x s i g a   b e r i l a d i g a n   a s o s i y   t a v s i f   u n i n g   g u m a n i s t i k ,  
m u s t a q i l ,   h u q u q i y   j a m i y a t   q u r i s h   j a r a y o n i g a   n i s b a t a n  
h a m d a   bu  ijtim oiy j a r a y o n d a   faol  q a t n a s h i s h i   k ab i  m u h i m  
m e z o n la rg a  asoslanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

J a h o n   p s i x o l o g i y a   f a n i n i n g   i l g 'o r ,   t a r a q q i y p a r v a r ,  
g u m a n i s t i k   t a d q i q o t c h i l a r i n i n g   ta jrib a s i  k o ‘r s a t i s h i c h a ,  
s h a x s n i n g   p s ix o lo g ik   t u z i l i s h i ,   p six o lo g ik   x u s u s i y a tl a r i 
( x a r a k t e r   x is la ti.  t e m p e r a m e n t   x u s u s i y a t l a r i .   ir o d a v i y  
s ifa tla r i,  a q liy   q o b iliy a tla ri,  i s te 'd o d   darajalari,  b a r q a r o r  
q iz iq is h la ri,  h u k m r o n   m o tiv la ri,  hissiyoti  va  sh u   kab ilar- 
n i n g   m a jm u a s i   h a r   b i r   y a q q o l ,  a lo h i d a   o d a m d a   b e ta k r o r, 
b a r q a r o r u t u r g ‘u n   b irlik n i  tashkil  etadi.  Bu  esa,  o ‘z  nav- 
b a t i d a ,   sh a x sn i p s ixologik  tu zilish in in g   nisbiyligi,  qat'iyligi. 
s te r e o tip lig i  t o ‘g ‘risidagi  fikrni  q a t 'i y   tasdiqlash  im k o n in i  
y a r a t a d i .
P six ik   h o la tla r,  h o d is a la r,  hissiyot,  x o h is h ,  o r z u ,  ta - 
f a k k u r   v a   s h u   k a b iia r  u z lu k s iz   ravishda 
0
‘zgarib  turishi, 
i j ti m o i y   g u m h l a r d a ,   h a y o t i y   vaz iy a tla rd a  o d a m   o ' z   z im - 
m a s i g a   o lg a n   rollariga  a l o q a d o r   x u lq -a tv o rn in g   o ‘zgarishi, 
y o s h i  u lg ‘ayib  borishi  h a m   sh ax sn in g   psixologik  qiyofasi 
(m illiy lik ,  e t n i k   t a ’sir  a s o sid a )  m u a y y a n   d a r a j a d a   b a r q a -  
r o r l i k n i   s a q la y d i.  M a z k u r   nisbiy  b a r q a r o r i i k   o d a m n i n g  
y a s h a s h   s h a r o itla r i,  j i s m o n i y   xu su siy atlarin in g   k o 'r in is h i  
b i l a n   u y g ‘u n lik d a   s h a k l l a n t i r u v c h i   ijtimoiy  m u n o s a b a t l a r  
y i g ki n d i s in in g   d oim iyligi  b ila n   uzviy  b o g 'liq d ir.  Biroq  biz 
q a y d   q ilib  o ‘tgan  d o im iy lik   nisbiy xususiyatga ega.  C h u n k i ,  
sh a x s n i  psixik tuzilish in in g   o ‘zgarishi j a h o n   psixologlarining 
b i r   q a t o r   t a d q i q o t l a r i d a   o ‘r g a n i l g a n .   Bu 
0
‘z g a r i s h l a r  
o d a m n i n g   y ash a sh   m u h i t i ,   a m a lg a   o sh irad ig an   fa oliya tida 
n a m o y o n   b o i a d i   va  u l a r   ijtim oiy  ta 'sir,  tarbiya  sh aro itig a 
b e v o s ita  a lo qadordir.
D e m a k ,   sh a x s n in g   n i s b a ta n   b a r q a r o r   va  o kz g a ru v c h a n  
x u s u s i y a t l a r i   i n s o n   x i s l a t l a r i n i n g   y a x l i t li g i   v a   o ' z a r o  
b o g ‘liq ligidan  tarkib t o p u v c h i   n iu rak k a b  birlikdan  iboratdir.
C het  el  p sixologiyasida  shaxs  nazariyalari
J a h o n   psixologiyasi  f a n id a   sh ax sn in g   k a m o lo ti,  u n i n g  
r i v o j l a n i s h i   t o ‘g ‘ris id a   x i l m a - x i l   n a z a r i y a l a r   y a r a t i l g a n  
b o ‘lib,  t a d q i q o t c h i l a r   i n s o n   shaxsini  o 'r g a n i s h d a   tu rlic h a  
p o z i t s i y a d a n   tu rib ,  m u a m m o n i n g   m o h i y a t in i   y o r i t i s h d a  
o ‘z ig a   x o s   t a r z d a  y o n d a s h a d il a r .   M a z k u r   n a z a riy a la r  q a t o -  
68
www.ziyouz.com kutubxonasi

---