O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

t o n o v n i n g   ta lqiniga  q a r a g a n d a :   j a m i y a t d a   o ‘z  ro lin i  a n g -  
lovchi,  ishga  layoqatli,  y a r o q li  a ’zosi  shaxs  d e y ila d i.  Bu 
m u a m m o n i n g   m o h i y a t i n i   c h u q u r r o q   o c h i s h g a   h a r a k a t  
qilgan  S .L .R u b i n s h t e y n   t a 'r i f i c h a ,   shaxs  — b u   ta s h q i  t a ’- 
s i r l a r   y o ‘n a lis h in i  o ‘z g a r t i r u v c h i   ich k i  s h a r t - s h a r o i t l a r  
m a jm u y id i r .
B i z n in g c h a ,  n iu ay y an   j a m o a   a ’zosi,  j i s m o n i y ,   j i n s iy ,  
i j t i m o i y   k a m o l o t g a   e r i s h g a n ,   b i o l o g i k   v a   s o t s i o l o g i k  
s h a r t l a n g a n   xislatlar  egasi,  o ‘z  im k o n iy a tl a r i n i   r o ‘y o b g a  
c h i q a r u v c h i ,   bilim ga  in tilu v c h i,  faoliyat,  xulq,  m u o m a l a  
su b y ek ti  shaxs  deyiladi.
P s ix o l p g i y a   f a n id a   b i r - b i r i g a   y a q i n ,   l e k i n   a y n i y a t  
boM m agan  t u s h u n c h a l a r   q o l l a n i l i b   kelinadi,  c h u n o n c h i :  
o d a m ,   sh ax s,  individ.  U l a r n i n g   m o h iy a tin i  a n i q r o q   i z o h l a b  
b c rish   u c h u n   h a r   b irin in g   p six o lo g ik   tabiatin i  ta h lil  q i l is h  
m a q s a d g a   muvofiq.
O d a m .   S u te m iz u v c h i l a r   sin fig a  d a x ld o r l ik ,  b i o l o g i k  
j o n z o t   ek a n lig i  o d a m n i n g   o 'z i g a   xos  x u s u s iy a tid ir ,  T i k  
y u rish lik ,  q o 'l la r n i n g   m e h n a t   faoliyatiga  m o s l a s h g a n l i g i,  
y u k s a k   t a r a q q i y   e tg a n   m iy a g a   egaligi,  u n i n g   o ‘z i g a   x o s  
t o m o n la rid ir.  Ijtimoiy j o n z o t   sifatida o d a m   o n g  b ila n   q u r o l -  
langanligi  tufayli  bo rliq n i  o n g l i   aks  ettirish  q o b i l i y a t i d a n  
t a s h q a r i  o ‘z qiziqish  va e h t i y o j la r i g a   m u t a n o s i b   u n i  o ' z g a r -  
tirish  im k o n iy a tig a   h a m   eg a d ir.
S h a x s .   M e h n a t   tu f a y l i  h a y v o n o t   o l a m i d a n   a j r a l i b  
c h i q q a n  va jam iy atd a  rivojlanuvchi,  til  yordam i  bilan, b o s h q a  
kishilar b ilan   m u lo q o tg a  k ir i s h u v c h i  o d a m   sh ax sg a  a y l a n d i .  
S h a x s n in g   asosiy  tavsifi  ij ti m o i y   m o h iy a ti  h i s o b l a n a d i .
Individ.  H a r b ir inson  b e t a k r o r  o ‘ziga xos x u s u s iy a tla rg a  
ega.  S h a x s n in g   o ‘ziga  x o s  q i r r a la r i n i n g   m u j a s s a m l a s h u v i  
i n d iv id u a llik n i  vujudga  k e l t i r a d i .  In d ividuallik  s h a x s n i n g  
in te lle k tu a l,  e m o tsio n a l  v a   i ro d a v iy   s o h a la r id a   n a m o y o n  
b o ‘ladi.
S o b iq   Ittifoq  p s ix o lo g iy a sid a  sh ax sn in g   tu z i l is h i g a   o i d  
e n g   k o lp  tarq a lg an   m a t e r ia ll a r   b i la n   q is q a c h a   t a n i s h a m i z .
S . L . R u b i n s h t e y n   t a ’l i m o t i g a   k o ‘ra ,  s h a x s   q u y i d a g i  
tuzilishga ega:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. 
Yo'nalganlik —
  b u   e h tiy o jla r,  q i z iq is h la r,  id eallar, 
e ’t i q o d la r ,   faoliyat  v a   x u l q n i n g   u stu v o r  m o tivlari  h a m d a  
d u n y o q a r a s h l a r d a   i f o d a la n a d i.
2
.B ilim la r ,  k o 'n ik m a la r ,  m a la k a la r
 —  b u   h a y o t   va 
fa oliyat j a r a y o n i d a   e g a lla n a d i.
3. 
Individual-tipologik xususiyatlar —
 bu  t e m p e r a m e n t ,  
x a r a k t e r ,   q o b iliy a tla rd a   a k s   etadi.
K.K .Platonov  t a ’li m o t i g a   k o ‘ra,  shaxs  tuzilishi  q uyi- 
dagi  shaklga ega:
1. 
Yo'nalganlik  o sttu zilish i—
 b u n d a   sh a x s n in g   axloqiy 
qiyofasi  va  m u n o s a b a t l a r i   birlashtiriladi.  U n d a n   h a r a k a t-  
c h a n l i k ,   b arq a ro rlik ,  j a d a ll i k ,   k o l a m   (h a jm )  d a ra ja la rin i 
fa rq la s h   lozim.
2. 
fjtim o iy   ta jr ib a   o s ttu z ilis h i —
  t a ' l i m   v o s i t a s i d a ,  
sh ax s iy   ta jrib ad a  e g a ll a n g a n   bilim lar,  k o 'n i k m a   va  o d a t l a r  
q a m r a b   olinadi.
3. 
P sixologik  a k s   e ttirish   sh a k lla ri  o sttu zilish i —
  bu 
ijtim o iy   t u r m u s h   j a r a y o n i d a   sh akllanuvc hi  bilish  j a r a y o n -  
la r i n in g   individual  xususiyatlaridir.
. 
Biologik shartlangan osttuziHsh —
  bu  m iya  m orfologik 
.V*..J o l o g i k  xususiyatlariga  m uayyan darajada b o g l i q  b o'lgan 
p a t o l o g i k  
0
‘z g a ris h la rn i,  sh a x s n in g   yo sh , j in s   xususiyatlari 
v a   u n i n g  tipologik  x u su s iy a tla rin i  birlashtiradi.
A .G .K ovalev  t a ’l i m o t i g a   k o ‘ra,  shaxs  m a n a   b u n d a y  
tuzilish g a  ega:
1. 
Yo'nalg a nlik
 —  v o q e l i k k a   n i s b a t a n   i n s o n   m u n o -  
s a b a ti n i   a n iq la y d i  va  u n g a   o ‘z a ro   t a ’sir  e tu v c h i  h a r   xil 
xususiy atli  g ‘oyaviy  v a   a m a l iy   y o 1 - y o ‘riqlar,  q iziqishlar, 
e h t i y o j l a r   kiradi.
U s t u v o r  y o ‘nalg an lik   shaxsning b archa psixik  faoliyatini 
belgilaydi.
2. 
Im koniyatlar —
  b u   faoliyatning  niuvaffaqiyatli  am alga 
o shishini  ta 'm in lo v ch i  h a m d a  o 'z a ro  t a ’sir etuvchi va turlicha 
o lz a r o   b o g ‘liq  b o 'l g a n   qobiliy a tla rd ir.
3
.X a r a k te r —
  i jtim o iy   m u h i td a   sh ax sn in g   x u l q - a t v o r  
u s lu b in i  belgilaydi.  O d a m n i n g   ruhiyati,  shakli  va  m a z m u n i  
u n d a   n a m o y o n   b o 'l a d i .   X a r a k t e r   tiz i m i d a n   iro d a v iy   va 
m a 'n a v i y   sifatlar  ajra tila d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---