O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

B ilish  m o tivlari  s h a x s n in g   g n o s e o l o g i k   m a q s a d ,   y a ' n i  
bilish  m a q s a d i n i   q a r o r   t o p t i r i s h   b ilim   va  k o ‘n i k m a l a r n i  
e g a lla s h   sari  y o ‘naltirilad i.  O d a t d a ,   b u n d a y   t u r d o s h   v a  
j i n s d o s h   m o t iv la r   nazariy  m a ’l u m o t l a r n i n g   k o ‘r s a t i s h i c h a ,  
tashqi
 v a  
ich ki
,  dcg a n   a t a m a l a r n i   y u z a g a   keltiradi.
Tashqi
  m o tiv lar  ja z o la s h   v a   ta q d irla s h ,  x a v f - x a t a r   v a  
t a la b   q ilis h ,  g u r u h iy   tazyiq,  e z g u   niyat,  o r z u - i s t a k   k a b i 
q o ‘z g ka t u v c h il a r  ta'sirida v u ju d g a   keladi.  B ularning b a r c h a s i  
b e v o s ita   o ‘q u v   niaqsadiga  n i s b a t a n   ta s h q i  o m illa r,  s a b a b l a r  
b o ‘lib  h is o b la n a d i.  M a z k u r  h o l a t d a   b ilim   va m a l a k a l a r  o kt a  
n u i h i m r o q   b o ‘lgan yetakchi  m a q s a d l a r n i   a m alg a  o s h i r i s h n i  
t a ’m i n la s h   vazifasini  bajarad i  ( y o q i m s i z   h olat  va  k e c h i n -  
m a l a r   yoki  n o x u s h ,  n o q u la y   v a z i y a t d a n   q o c h is h ,  i j t i m o iy  
yoki  shaxsiy  muvaffaqiyatga  c ris h is h )  va  hokazo.  Bu  t u r d a g i  
ta s h q i   m o t i v l a r   t a ’siri  b i l a n   t a ’lim   j a r a y o n i d a   b i lim   v a  
k o 'n i k m a l a r n i   egallashda  q i y i n c h i l i k l a r   kelib  c h iq ib ,  u l a r  
asosiy  m a q s a d n i am alga oshirishga to 'sq in lik  qiladi.  M a s a la n , 
k ich ik   m a k t a b   yoshidagi  o ‘q u v c h i l a r n i   o ‘qish  e m a s ,   b a l k i  
o 'y i n   faoliyati  k o 'p r o q   q iz iq tir a d i.  M a z k u r   v az iy a td a   o ‘q i -  
tu v c h i n in g   ularni  o ‘qishga j a l b   qilish   niyati  o ‘q u v c h i l a r n i n g  
o*yin  m a q s a d i  ushalishiga  x a l a q i t   b erishi  m u m k i n ,   l e k i n  
b u n d a   i z o h ta la b   dalillar  y e t i s h m a y d i .
M o ti v la r n i n g   n avbatdagi,  y a ' n i   ichki  m o tiv la r  t u r k u -  
m ig a  in d iv id u a l  xususiyatli  m o t i v l a r   kiradiki,  u l a r o ‘q u v c h i  
s h ax sid a  o ‘qishga  nisbatan  in d i v id u a l   m a q s a d n i  r o ky o b g a  
c h iq a r u v c h i  q o ‘zg‘alish  negizida  p a y d o  b o l a d i .   C h u n o n c h i ,  
bilishga  q iz iq ish n in g   vujudga  kelishi  sh ax sn in g   m a ’n a v i y  
d arajasin i  o sh irish   u c h u n   u n d a g i   in tilis h la rn in g  y e tilis h id ir. 
B u n g a   o ‘xsh ash   m o t iv la r n in g   t a 's i r i d a   o ‘qu v   j a r a y o n i d a  
nizoli,  ziddiyatli  h o latlar y u z a g a   k e lm a y d i.  A lb atta,  b u n d a y  
toifaga  taalluqli  m o tiv lar p a y d o   boMishiga  q a r a m a y ,   b a ’z a n  
q iy in c h ilik la r  vujudga  kelishi  e h t i m o l ,   c h u n k i  b i l i m l a r n i  
o 'z la s h ti r i s h   u c h u n   irodaviy  z o “r  b c rish g a   t o ‘g ‘ri  k e l a d i .  
B u n d a y  x ossalarga ega  irodaviy  z o ' r  b e r is h la r tashqi  x a l a q i t  
b e r u v c h i   q o ‘z g ‘a t u v c h i l a r n i n g   k u c h i   v a   i m k o n i y a t i n i  
kam aytirishga qaratilgan  b o l a d i .   U s h b u  jara y o n g a  p e d a g o g ik  
p s i x o l o g iy a   n u q t a y i   n a z a r i d a n   y o n d a s h i l g a n d a   b u n d a y  
t o l a q o n l i   v az iya tni  o q ilo n a  d e y is h   m u m k i n .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T a ’l i m   j a r a y o n i d a   b u n d a y   v a z i y a t l a r n i   y a r a t i s h  
o ‘q itu v c h in in g   m u h i m   vazifasi  h isobíanib,  u n i n g   faoliyati 
ichki  a n g l a n g a n   m o t i v l a r ,   ya'ni  o ‘q u v c h i l a r   x u lq -a tv o rin i 
s h u n c h a k i   b o s h q a r i s h   b i l a n   c h e k l a n m a s d a n ,   balk i  u l a r  
s h a x s in i  s h a k l l a n t i r i s h g a ,   ularga  m a q s a d   q o ‘y a   o lish g a , 
q iziq is h   uy g ‘o t i s h g a   q a r a t i lg a n   b o l a d i .
A n iq   n a rs a la r,  h o d i s a l a r   va  x a t t i - h a r a k a t l a r   i n s o n n i n g  
faolligi  m u a y y a n   m a n b a l a r   bilan  uzviy  bogM anishga  ega 
b o l s a   v a   u y g ‘u n l a s h i b   b o rs a ,  faoliyat  m o tiv la ri  darajasiga 
o ‘sib  o ‘tadi.  P s ix o lo g i y a d a   m a n b a la r  o ‘z  m o h i y a t ig a   k o ‘ra, 
t u r k u m l a r g a   ajra tib   t a l q i n   qilinadi.
A) 
Inson  ehtiyojlari  bilan  be/gilanuvchi  ic h k i manbalar. 
B u n d a  o r g a n iz m n in g   ta b i i y  ehtiyojlarini  n a m o y o n   qiluvchi 
t u g ‘m a   x u s u s i y a tl a r   v a   j a m o a d a   s h a k l l a n u v c h i   ijtim o iy  
e h tiy o jla rn i  v u ju d g a   keltiru v ch i  o r t t i r m a   x u su siy atg a  cga 
b o l i s h i   m u in k in .
T u g fcm a   e h ti y o jla r   o ra s id a   o 'q is h g a   a l o q a d o r   b o l g a n  
fao llik k a  intilish  e h t i y o j i   va  axborot,  n i a 'l u m o t ,   x ab a rlar 
o lishga  boMgan  e h t iy o ji  m u h i m   o ‘rin  tu tadi.
M otivga g e n e tik  y o n d a sh ilg a n d a   shuni  a l o h id a   ta'k id lab  
o ‘tish  lozim ki,  b o l a d a   t u g ‘ilgandan  b e v o sita   faollik  k o 'r s a -  
tishga  moyillik  h u k m   suradi:  u  kuladi  (noverbal  —  m u o m a la  
sh a k li),  q im irla y d i  ( f a z o d a   o ‘rin  a l m a s h is h ),  q o l   va  o y o q - 
larini  h a r a k a t l a n t i r a d i   (m o s la s h is h ),  o ‘y n a y d i  ( m u h i t   — 
b o l a   m u n o s a b a t i ) ,   g a p l a s h a d i  (sh a x sla raro   m u n o s a b a t g a  
k irishish),  s a v o lla r b e r a d i   (dialogik  m u l o q o t   va  bo sh q alar). 
B u n g a  o 'x s h a sh   x a tt i - h a r a k a t l a r n i n g  o ‘zi  ularn i  q o n iqtiradi. 
V o q e l i k n i ,   i n s o n n i n g   a x b o r o t í a r g a   n i s b a t a n   e h t i y o j i n i  
t a j r i b a l a r   o r q a l i   k o ‘r s a t i s h   m u m k i n .   M a s a l a n ,   a g a r  
t e k s h i r i l u v c h i n i   m a ’l u m   v aqtga  ta s h q i  o l a m d a n   ajra tib  
q o kyilsa,  n a t ija d a   u n i n g   irodasida,  h issiyotida,  intellc k tid a 
b u z i l i s h   s o d i r   b o ' l i s h i ,   z e r i k i s h i ,   i r o d a v i y   a k t   t i z i m i  
y o ‘q o lishi,  fikr  y u r i t i s h   j a ra y o n i  p a r c h a l a n i s h i ,   illuzion, 
g a llu ts io n a l  h o l a t l a r   u c h r a s h i   m u m k in .
Ijtim o iy   t u r m u s h   s h a r o it i d a   faollik  va  i n f o r m a t s i o n  
taqch illik  o d a m l a r n i   salbiy his-tuyg‘u va  k e c h im n a la rg a   olib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---