k e l a d i , f a o li y a t t u z ilis h i v a u n i n g d i n a m i k a s i g a p u t u r
y e t k a z a d i . I j t i m o i y t u r m u s h d a s h a k l l a n u v c h i e h t i y o j l a r
o r a s i d a o ‘q u v fa o liy a tid a m u h i m o ‘rin t u t u v c h i v a u n i
k u c h a y tiru v ch i ijobiy xususiyatli sotsial va g n o stik e h t i y o j l a r
a l o h i d a a h a m i y a t kasb e t a d i . S h a x s n i k a m o l t o p t i r i s h
j a r a y o n i d a b u eh tiyojla r a l o h i d a o lrin tu ta d i. Bu t u r k u m g a
b i l i m l a r g a e h t i y o j , j a m i y a t g a f o y d a k e lt i r is h g a i n t i l i s h ,
u m u m b a s h a r i y y u t u q l a r g a c r i s h i s h g a i n t i l i s h k a b i l a r
kiritiladi.
B)
Inson hayoti va fa o liy a tin in g ijtim oiy sharoitlarida
a n i q ia n u v c h i ta s h q i m a n b a la r .
B u n d a y m a n b a l a r n i
t a l a b e h a n l ik , o rz u (k u tis h ) v a i m k o n iy a tl a r ta s h k il q il a d i .
J u m l a d a n , ta la b e h a n lik i n s o n g a faoliyat va x u l q - a t v o r n i n g
m u a y y a n t u r i n i h a m d a s h a k l i n i t a q o z o e t a d i . M a z k u r
h o la tn i quyidagi m u l o h a z a la r y o r d a m i d a iz o h la sh m u m k i n :
o t a - o n a b o l a d a n o v qatni q o s h i q d a y eyishni, s t u l d a t o ‘g ‘ri
o ‘t iris h n i, „ r a h m a t “ d e y ish n i t a l a b qilsa, m a k t a b o ‘q u v c h i -
d a n m a ’l u m b e l g i l a n g a n v a q t d a d a r s g a y e t i b k c l i s h n i ,
o ‘q i t u v c h i l a r g a q u l o q s o l i s h n i , b e r i l g a n v a z i f a l a r n i
b a ja rish n i q a t 'i y belgilaydi. J a m i y a t o ‘z f u q a ro la rig a x u l q ,
f e 'l - a t v o r orqali m a ’Ium a x l o q i y n o r m a va q o i d a l a r g a rio y a
q i l i s h n i , s h a x s l a r a r o m u o m a l a g a k i r i s h i s h s h a k l l a r i n i
eg a lla s h n i h a m d a a n iq v a z if a la rn i bajarish g a a m a l q i l is h n i
o 'r g a ta d i.
P sixologiya fani a t a m a l a r i n i n g m o h i y a t id a o r z u y o k i
k u tish j a n i i y a t n i n g sh ax sg a m u n o s a b a t i n i n g i f o d a l a n i s h
m e x a n i z m i y o tadi. E tn o p s i x o lo g i k s t e r e o ti p l a r d a u y g ‘u n -
lash g an x u l q - a t v o r belgilari v a fa o liy a tn in g sh a k lla ri o ‘ziga
xoslik k a ega. O d a td a , o d a m l a r b i r yoshli b o la tik y u r i s h i
kerak , d e b h is o blaydila r v a u l a r b u n i b o la d a n k u t g a n l i g i
tufayli u n g a a l o h id a m u n o s a b a t d a b o ‘ladilar. P s ix o l o g i y a d a
ku tish t a la b t u s h u n c h a s i d a n farqli o ‘laroq, faoliyat y u z a g a
kelishi u c h u n u m u m i y m u h i t y a ra ta d i.
I m k o n i y a t l a r t o ‘g kr i s i d a f i k r y u r i t a d i g a n b o M s a k ,
im k o n iy a t m a l u m fa o liy a tn in g kish ila r irodasi b ila n bogMiq
( i r o d a a k ti , sifati, p r i n s i p i ) o b y e k t i v s h a r t - s h a r o i t l a r n i
www.ziyouz.com kutubxonasi
o 'z i d a aks ettiradi. A g a r d a o d a m la r n in g shaxsiy kutu b x o n asi
b o y b o ‘lsa. u l a r n i n g o ‘q is h in ik o n iy a ti y u q o r i d a r a j a g a
k o 't a r i l a d i . K i s h i l a r n i n g x u lq - a t v o r i p s ix o lo g ik n u q ta y i
n a z a r d a n t a h l i l q i l i n g a n d a , u n g a k o ‘p i n c h a u l a r n i n g
o b y e k tiv i m k o n iy a tla rid a n keiib chiqib y o n d ashiladi. A ga rda
b o l a n i n g q o l i g a t a s o d i f a n biologiya kitobi tu s h i b qolsa,
lin in g s h u fanga q iz iq ish i ortishi kuzatiladi.
D )
S h a x siy m a n b a la r —
o d a m l a r n i n g q i z i q i s h l a r i n i ,
in tilish iarin i, u s t a n o v k a la r i va d u n y o q a r a s h la r i n i , j a m iy a t
b i la n m u n o s a b a t i n i a k s ettirad i. Inson faolligining m a n -
bayi — q a d riy a t o rq a li ifo d a la n ib , shaxs s ta tu s id a ega lla na
b o ra d i.
Tekshirish uchun savollar
1. E h t i y o j d e g a n d a S i z n i m a n i t u s h u n a s i z ?
2. E h t i y o j n i n g q a n d a y t u r l a r i m a v j u d ?
3. Q i z i q i s h d e g a n d a S i z n i m a n i t a s a w u r e t a s i z ?
4. U s t a n o v k a d e g a n d a n i m a l a r g a a h a m i y a t b e r i s h k e r a k ?
5. E ’t i q o d v a d u n y o q a r a s h n i n g o ' x s h a s h l i k h a m d a farqli
t o m o n l a r i h a q i d a s o ' z l a n g .
www.ziyouz.com kutubxonasi
T o 'rû n ch i b o ‘iim
S H A X S N ÏN G IIIS S IY -IR O D A V IY
JA B H A L A R I
V I I b o b
H I S S I Y O T
H issiy o t t o ‘g ‘risida umumiy
tushuncha
fiis s iy o t b o r l i q q a , t u r m u s h g a , s h a x s l a r a r o m u n o s a -
batga k o ‘ra sh a x sn in g s u b y c k tiv k e c h in m a l a r i n i n g a k s c t t i -
rilishidir. Shaxs tirik m a v j u d o t b o ‘lishi b ilan b irg a , j a m i y a t
a'zosi ham dir. S h u n in g d e k , individual inson sifatida tc v a ra k -
atrofdagi narsa va h o d is a la rg a m u n o s a b a t l a r in i x o l i s o n a aks
c ttira d i, in 'ik o s q i l a d i v A k s e ttiris h j a r a y o n i q u y id a g i la r n i
q a m r a b oladi: a) sh ax sn in g ehtiyojini q o n d iris h i m k o n i y a -
tiga egalikni; b) q o n d irish g a y o r d a m beradigan yoki q arshilik
k o 'r s a t a d i g a n o b y e k tla r g a s u b y e k t s ifatida q a t n a s h i s h n i ;
d ) uni h a rak atg a u n d o v c h i , bilishga intiitiruvchi m u n o s a b a t
va h o k a z o la r i n i ; e) s u b y e k t i v m u n o s a b a t l a r n i n g i n s o n
m iy a sid a h is - tu y g 'u la r, c m o t s i o n a l h o la tla r, y u k s a k ichki
k c c h in m a la r tarz id a aks e tishi hissiyot va e m o t s i y a n i y u z a g a
k c l t i r a d i . R i s s i y o t — y a q q o l v o q e lik n in g e h ti y o j la r su b y e k ti
b o l m i s h shaxs m iyasida o b y e k tla r g a n is b a ta n u n i n g u c h u n
q a d r li , a h a m i y a t l i b o l g a n m u n o s a b a t l a r i n i n g a k s e t t i -
r i l i s h i d i y M u l o h a z a l a r d a n k o 'r i n i b tu rib d ik i, „ m u n o s a b a t “
a ta m a s i m a t n d a bir n e c h a m a r t a qayd q ilin d i, s h u b ois
u n g a a y r im iz o h la r b erish m a q s a d g a m u v o fiq d ir. P s ix o -
logiyada hali b ir ta la y a t a m a l a r , t u s h u n c h a l a r m a v ju d k i ,
ularga m o h iy a t, m a 'n o , k o l a m . sifat, shakl j i h a t i d a n b a 'z i
b ir tu z a t i s h la r kiritilishi m a q s a d g a m u v o fiq d ir.
P six o lo g iy a f a n id a m u n o s a b a t t u s h u n c h a s i ikk i xil
m a ’n o d a qoMlanib keiinadi: 1) subyekt (shaxs) b il a n o b y e k t
(n a rsa )
0
‘rtasida tabiiy h o ld a yuza g a k eladigan o ‘z a r o a l o q a
o 'r n a t i s h (obyektiv m u n o s a b a t l a r ) ; 2) o ‘rn a ti lg a n a l o q a l a r -
n in g aks ettirilishi yoki k e c h in m a s i , xususiy s u b y c k t n i n g
109
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |