O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi



Yüklə 59,47 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə57/145
tarix17.09.2017
ölçüsü59,47 Kb.
#403
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   145

via  bob
IR O D A  
Iroda  t o ‘g ‘risîda  tushuncha
B orliq n i  aks  ettirish,  faoliyatni  m uayyan  y o ‘nalishda 
tash k il  q ilis h ,  m u a m m o la r  y e c h im in i  to p ish   yu zasid an  
m a ’lum   b ir  qarorga  kelish,  uni  am alga  oshirish  jarayonida 
q iyin ch ilik larn i  yengish  harakatlar  yordam i  bilan  ro‘yobga 
ch iq ad i.  T urli  ehtiyojlar  (shaxsiy,  jam oa viy,  tabiiy,  m ada- 
niy,  m o d d iy ,  m a ’naviy) tufayli  vujudga keladigan  m aqsadga 
y o 'n a lg a n lik   xususiyatini  kasb  etadigan  shaxsning  faolligi 
o ‘z in in g   tu zilish i,  shakli,  rang-barang  b o ‘lgan  xatti-hara- 
katlar  v a   sa ’y-h arak atlar  yordam i  b ilan   tabiat,  jam iyat 
tarkiblarini  m aqsadga  m uvofiq  qayta  quradi,  tak om illash- 
tiradi,  ezg u   niyatga xizm at qildirishga b o ‘ysundiradi.  Ehtiyoj, 
m o tiv ,  q iz iq is h ,  a n g la sh ilm a g a n ,  a n g lash ilg an   m ayllar 
n egizid a n   kelib chiqadigan  barcha  k o‘rinishdagi  harakatlar, 
o ‘zla rin in g   yuzaga  kelishiga  qarab  ixtiyorsiz  va  ixtiyoriy 
tu rk u m larga  ajratiladi.  O datda,  p sixologiy ad a  ixtiyorsiz 
harakatlar  anglangan  yoki  yetarli  darajada  anglanm agan 
istak,  x o h is h ,  tilak,  m ayl,  ustanovka  va  shu  kabilarning 
ichki  turtki  ta ’sirida paydo  bo'lishi  natijasi  o ‘laroq  ro‘yobga 
ch iq a d i.  M azku r  istak  va  uning  b oshqa  shakllari  im pulsiv 
(lo tin c h a  
impulsus — ixtiyorsiz qo ‘zg ‘alish
  m a’nosini  angla- 
tadi)  xususiyatiga  ega  b o lib ,  inson  tom onid an   anglanm a- 
ganligi  u ch u n   m a ’lum  obyektga  qaratish  nuqtayi  nazaridan 
rejalashtirilm agan,  hatto  ko‘zda  tutilm agan  boMadi.  Inson- 
ning  favquloddagi  vaziyatda  yuzaga  keladigan  sarosimaiik 
affekti,  d a h sh a t,  hayajonlanish,  ajablanish,  shubhalanish 
va sh un ga  o ‘xshash boshqa  m ohiyatli,  har xil  shakldagi  xatti- 
harakatlari  ixtiyorsiz turkunidagilaigayorqin  misoldir.  Undagi 
atam alarning  m a’n osi,  aks  etish  im koniyati  bundan  oldingi 
hissiyot  t o kg ‘risidagi  m a’lumotlarda  keng  bayon  qilingan.
B o s h q a   k a tegoriyaga  ta a llu q li  harakatlar  ix tiy o riy  
harakatlar  d eb   n om lanib ,  ular  m aqsadni  k o'zlash,  m aq- 
sadni  an glash   va  uni  am alga  oshirishni  ta ’m in lov ch i  opera- 
tsiyalar,  usul va vositalarni  shaxs o ‘z m iyasida tasaw u r qilish 
130
www.ziyouz.com kutubxonasi


hamda samaradorligini taxm inan  baholashni  taqozo eta d i.O ‘z 
m ohiyati  bilan tafovutlanib  turuvchi  ixtiyoriy harakatlarning 
alohida  guruhini  irodaviy  harakatlar  deb  ataluvchi  turkum  
tashkil qiladi.  Psixologik ma’lumotlarga asoslangan holda ulaiga 
quyid agich ata’rifberish  m um kin:  „M aqsadgaerishish y o lid a  
uchraydigan  qaram a-qarshiliklam i  bartaraf qilish jarayon id a 
z o ‘r  b crish   b ilan   u y g ‘u n la s h g a n ,  m u ayyan   m a q s a d g a  
y o ‘naltirilgan  ongli  harakatlar  irodaviy  harakatlar  d ey ila d i“ .
Shaxsning  irodaviy  faoliyati  o ‘z  oldiga  q o kygan  a n g la n - 
gan  maqsadlami bajarishdan,  am alga oshirishdan  iborat sod da 
shakldagi  harakatlarning  m ajm uasidan  iborat  em a s.  Z o kr 
berishni  taqozo etm aydigan  ish  harakati  (m asalan,  shkafdan 
choynak  olish,  sochiqni  q o ziq q a  üish  va  h okazolar)  bilan 
irodaviy faoliyat  tarkiblari o ‘rtasida  keskin  farq bor.  Irodaviy 
faoliyat  o ‘ziga  xos  xususiyatga  ega  b o ‘lib,  u n in g   m oh iya ti 
shundan  iboratki,  blinda  sh axs  o kz  oldiga  q o ‘ygan  va  u n ga 
m uhim   aham iyat  kasb  etu v c h i  maqsadlariga  o ‘zi  u ch u n  
kamroq  qiymatga  m olik  xatti-harakat  m otivlarini  b o ‘y su n - 
diradi.  Ustuvor  motivlar  q o ‘sh im ch a  motivlarni  m u ayyan  
y o ‘nalishga safarbar qilib,  u m u m iy  maqsadga xizm at qildiradi.
Shaxs  faolligining  har  xil  k o‘rinishlari  mavjud  b o ‘lib, 
ular  funksional  jihatdan  bir-biridan  farqlanadi,  lekin  iroda 
inson  faolligining  alohida  o ‘ziga  xosligi  bilan  ajralib  turadi. 
Iroda  insonning  o ‘z  xatti-harakatlarini,  xulq-atvorini  o ‘zi 
boshqarishini,  u yoki  bu  xususiyatga ega  intilish va  istaklarini 
torm ozlanishni  talab qiladi,  binobarin,  u  anglangan  tu rlich a 
harakatlar tizimi  mujassam  b o ‘Iishini  taqozo qiladi.  Irodaviy 
faoliyatning  mohiyati  shundan  iboratki,  bunda  shaxs  o 'z in i 
o ‘zi  boshqaradi,  o'zini  qo'lga ola  oladi, o ‘ziga tegishli  xu susiy 
ix tiy o r siz   im p u lsiv  to m o n la r in i  n azorat  e ta d i,  za ru ra t 
tug‘ilsa,  ularni  tam om an  y o ‘q ota  oladi  ham .  Iroda  p a y d o  
bo'lish in in g  bosh  om ili  —  in so n   faoliyatining  turli  tarkiblari 
va  irodaviy harakatlarning tizim li tarzda tatbiq etilishi  h am d a 
b un d a y  ish-harakatlarda  o n g   b ilan   m u ja ssa m la sh u v c h i 
sh a xsn in g   faolligid ir.  Iro d a v iy   fa o liy a t  sh a x sn in g   k e n g  
k o la m d a   anglangan  va  ruhiy jarayonlarni  am alga  o sh ir ish  
xususiyatiga  doir  irodaviy  z o ‘r  berishni  talab  q ila d ig a n  
aqliy  amallardan  iborat.  B un d ay  aqliy  am allar  fa v q u lo d d a
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 59,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   145




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə