O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
Yüklə 59,47 Kb.
|
q o b i 1 i y a t la r n in g k o M a m i to rr o q b o i i s h i g a q a r a m a y , c h u q u rro q m oh iyatn i o ‘zida mujassamlashtiradi. Rus olimi I.P .P a v lo v o lz ta ’limotida „badiiy“ , „fikr lovchi“ , „ o ‘rta“ tip larg a ajratilgan shaxslar shulardan bit- tasiga taalluqli ekanligini tavsiflab bcradi. M uallif ushbu tipologiyani yaratishda oliy nerv faoliyati birinchi va ikkin- chi signal sistem asidan iboratligi t o ‘g ‘risidagi t a ’limotga asoslanadi. Birinchi signallar sistemasi o braz lar — e m o - tsiyalardan va ikkinchi signallar sistemasi esa obrazlar haqida s o ‘zlarorqali signal b erish d a n iboratdir. I.P.Pavlov ikkinchi signallar sistemasini „signallarning signali“ d e b nom lagan edi. Ushbu tipologiyani quyidagicha o so n ro q tushuntirish m u m k in : 1) shaxs psixik faoliyatida birinchi signallar sistemasining signallari nisbatan u s tu n lik qilsa, bu inson „badiiy“ tipga taalluqlidir; 2) m a b o d o „ sig n a lla rn in g signali“ n isb a ta n ustuvor bo'lsa, bu shaxs „fikrlovchi tipga“ munosibdir; 3) agarda h a r ikkala signallar aralashib ketib biror- tasining ustunligi sezilm asa, bu inson ,,olrta tipga“ m an- subdir; 4) t i p o l o g i y a n i n g o ‘ziga xos t o n i o n l a r i q i s q a c h a ifodalanganda yoki tavsif qilinganida quyidagilar nam oyon bo'ladi: 1. „Badiiy t i p “ u c h u n bevosita u taassurotlar, jonli tasavvur, yorqin id ro k , his-tuyg‘u lar n atijasida vujudga keladigan obrazlarga xosdir. 2. „Fikrlovchi t i p “ uch u n m avhum larning, mantiqiy tiz ilm a la rn in g , n a z a r i y m u lo h a z a la rn in g , m eto d o lo g ik m uam m o la rn ing ustuvorligi muvofiqdir. Badiiy tip a q li y fao liy atn in g zaifligi yoki a q ln in g yctishmasligini b ildirm aydi, balki gap psixikaning obrazi, jabhalarini fikrlovchi tom onlari ustidan ustuvorligi haqida boradi, xolos. T a 'k id la s h joizki, shaxsning ikkinchi signal lar sistemasi birinchi signallar sistemasidan ustunlik qiladi va bu ustuvorlik m u tlaqlik xususiyatiga egadir. M a ’lumki, insonlar hayoti va faoliyatlarida til bilan tafakkurning o 'm i 188 www.ziyouz.com kutubxonasi bal qiluvclii aham iyat kasb e tadi, shaxs to m o n id an bo rliq n i aks ettirish jarayoni so‘zlar, fikrlov vositasida ro lyobga c h i - qa rilad i. Signallar sistemasi orasidagi m u nosabatni m a tc m a tik tarzda quyidagicha aks ettirish m u m k in : a) C2 > Cr C2 — ikkinchi signallar sistemasi, C, — birinchi signallar sistemasi; b) b irin c h i signallar s is te m a s in in g ikkinchi s ig n a lla r s is te m a s i u s tu n lig i ( „ b a d i iy t i p “ ): C2 > C, + M ( m — m azkur) tip n a m o y a n d a la rin in g borliqni e m o tsio n a l va obrazli bilish xususiyati jih a tid a n ajratuvchi belgidir; d) „fikrlovchi tip“ mana b u n d a y ifodalanishi m u m k in : C2 + n > C (ir- mazkur tip namoyandalarini boshqalardan ajratuvchi olamga mavhum munosabatning xususiyati). S h u n d a y qilib, shaxsning u yoki bu faoliyatiga tayyorligi sifatida yuzaga keladigan h a r qaysi yaqqol q o b iliy a tla r tuzilishi o ‘z tarkibiga yetakchi va y o rdam chi, u m u m iy va maxsus nom dagi majmua sifatlarni q a m ra b oigan boMib, m urakkab tizim dan iboratdir. Tekshirish uchun savollar 1 . Q o b iliy a t d e g a n d a n im a n i t u s h u n a s i z ? 2. Q o b ili y a tn i n g q a n d a y t u r l a r i m a v j u d ? 3. Q o b iliy a t, iste’d o d va t a l a n t n i n g m u n o s a b a tla rin i t u s h u n t i r ib b e r a o la s iz m i? 4 . Q o b iliy a tla r n in g in so n f u o liy a tid a g i a h a m iy a tin i b a h o l a s h n i u d d a la y s iz m i? 5 . Ijo d iy v a tc x n ik q o b il iy a t la r n i f a r q la y b ila s iz m i? www.ziyouz.com kutubxonasi Beshinchi b o ‘lim B I L I S H JARAYONLARI X I I b o b S E Z G I Sezgi t o ‘g ‘risida umumiy tu sh u n ch a Jaho n psixologiyasi fani m a ’lum otlarining ko ‘rsatishi- ch a , sezish od diy psixik bilish jarayoni hisoblanib, moddiy q o ‘zg‘atuvchiIarning m uayyan rctseptorlarga bevosita t a ’sir etishi orqali m avjud olam dagi narsa va hodisalarning ayrim xususiyatlarini, s h u n in g d e k , inson o r g a n iz m in in g ichki holatlarini aks e ttirish d a n iborat bilishning dastlabki bos- qichidir. Sezgi biosfera va ncosferada harakatlanuvchi jamiki n arsalarning, xoh m ik r o , xoh m akro tu zilis h id a n q a t ’i nazar, sezgi o rg a n la rig a ta'sir qilish n a tijasining sodda obrazlar, tim sollarning ayrim tarkibiy xususiyatlar sifatida aks etishidir. I n so n atrof-m uhitdagi m o d d a la r shaklini, h a ra k a tla r k o ‘r in i s h in i , ularning xossalarini o ‘ziga xos xususiyatlarini sezgi organlari yordam ida biladi. Sezgilar t o ‘g ‘risidagi ilmiy t a ’limotlarga k o ‘ra narsa va ularning xossalari, tarkibiy qismlari, xususiyatlari, shakl- lari, harakati b irla m c h i hisoblanib, sezgilarning o ‘zi esa tashqi va ichki q o ‘z g ‘atuvchi!arning sezgi a ’zolariga t a ’sir k o 'r s a tis h in in g m a h s u l id i r . M a ’Iu m o tla rg a q a ra g a n d a , sezgilar m o d diy borliqnin g , voqelikning h aqqoniy tasvirini in ’ikos qiladi, b in o b a r in , moddiy olam q a n d a y k o ‘rinishga, shaklga, xususiyatga ega b o ‘lsa, ular xuddi shundayligicha o'zgarishsiz aks ettiradi. Psixologiyada sezgilarning fiziologik asosini va mexa- niznilarini q o ‘zg‘atuvchin ing o ‘ziga m utlaq m os bo'lgan a n a liza to rla rta ’siri natijasidayuzaga kcluvchi asab jarayoni, uning tizimi, tuzilishi tashkil qiladi. Fiziolog va psixologlar- ning ta ’limotiariga k o kra, analizatoruch o 'z a ro uzviy uyg'un- likka ega b o ‘Igan tarkibiy qismlardan iborat. Sodda qilib ayt- ganda, m azkur tarkiblar quyidagi ketma-ketlikda tuzilgandir: 190 www.ziyouz.com kutubxonasi : pars docs -> refs refs -> Dos. N. Z.Çələbiyev refs -> Fənn: Klinik psixologiya Müəllim: Dos. N. Z.Çələbiyev Mövzu 10. Depresiya və postravmatik stresslər refs -> I fəSİL. TÜTÜn haqqinda üMÜMİ MƏlumat refs -> Fənn: Klinik psixologiya Müəllim: Dos. N. Z.Çələbiyev refs -> Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ XƏZƏr universiteti refs -> Dərman vasitəsinin istifadəsi üzrə təlimat refs -> Karakalpak tüRKÇESİndeki tip terimleri refs -> Sayıqlama ideyaları neçə qurupa bölünür? refs -> Duman paranoya mp3 indir boxca refs -> HamiLƏLİYİn biRİNCİ trimestr ağirlaşmalari giRİŞ Dostları ilə paylaş:
|