O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi



Yüklə 59,47 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/145
tarix17.09.2017
ölçüsü59,47 Kb.
#403
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   145

s h a rt-s h a r o it  yaratilsa,  bu jarayon  sh un ch alik  ijobiy  t a ’sir 
uyg'otadi.  Shu asnoda yuqoridagi  fan sohalari mehnatkashga 
psixologik  q ulay m u h it  yaratishda y o rd am   bcradi.  M eh nat 
psixologiyasini  G .M yunsterbergning  „Psixologiya va ishlab 
c hiq a rish  u n u m d o rlig i“  (1913)  va  „Psixotexnika  asoslari“ 
(1914)  kitoblari  c h iq q a n   davrdan  boshlab  alohida  soha 
sifatida e  tiro f etib kelinadi.  M ehnat psixologiyasining asosiy 
vazifasi  ishlab  chiqarish  m unosabatlarini  ijobiylashtirish, 
m e h n a tk a s h la rg a  za ru r sh art-sh aro it  yaratib berish,  kasbiy 
kasalliklarning,  ishlab chiqarishda jis m o n iy  faiokatlarning, 
psixologik  z o 'riq ish larnin g  oldini  olishdir.
A v ia ts iy a   psixologiyasi — av ia s a n o a t  va  aviaxizm at- 
chilarning  m ehnat faoliyatida  kechuvchi  psixologik jarayon- 
Iami o 'rganadi. Aviatsiya psixologiyasining predmeti  murak- 
kab  aviatsiya  tizimini  boshqarishdagi  inson  psixikasining 
rolini  tekshirishdir.  Aviatsiya  psixologiyasi  obyekti  shaxs 
faoliyati,  j a m o a   tuzilishini  tashkil  qilishning  sha rt-sh a ro- 
itlari  hisoblanadi. Aviatsiya psixologiyasi subyekti  —  uchuv- 
chilar,  m u h a n d is ,  texnik xizmat  ko'rsatish  tarkibini  tashkil 
etuvchi  styuardessa va bo shq a la rsa n a la d i.  Aviatsiya  psixo­
logiyasi  s o h a  sifatida uchuvchi  q u rilm alaryaratilishi vaqti- 
d a n ,  y a ’ni  X IX  asr oxiri va XX asrning boshlaridan vujudga 
kelgan.  U c h u v c h i  apparatlarni  ishlatishda va boshqarishda 
inson  o m ili  xavfsizligiga  sh a rt-sh a ro it  yaratish  aviatsiya 
psixologiyasining tugMlishiga sabab bo'idi.  Aviatsiya psixo­
logiyasi aloh ida soha hisoblansa-da,  u psixologiyaning bosh- 
qa  sohalari  bilan  uzviy b o g liq .
M u h a n d islik psixologiyasi —  inson  va  m ashina  o ‘rtasi- 
dagi  m u n o sa b a tn i,  insonga m ashinaning psixologik t a ’sirini 
va  i n s o n n i n g   m a s h in a   bilan  m u n o s a b a ti  ja r a y o n in in g  
psixologik qonuniyatlarini o'rganuvchi  psixologiya sohasidir. 
M u handislik psixologiyasi  fan-texnika barq  urib rivojlanishi 
t a ’sirida vujudga  kelgan  b o l i b ,  quyidagi:  1)  inson va  EH  M 
kabi  a v to m a tik a   tizimi  yuklam asida  inson  vazifasini  tahlil 
qilish;  2)  E H M   o p e ra to rla rin in g   h a m k o rlik   faoliyatida 
m u lo q o t  ja r a y o n i  va ularning o ‘zaro   t a ’sirini  tadqiq  qilish;
3)  o p e r a t o r   faoliyatining  psixologik  tuzilishini  tahlil  etish;
4)  o p e r a t o r   ishining  sifatiga,  tezligiga,  sam aradorligiga
24
www.ziyouz.com kutubxonasi


t a ’sir  qiluvchi  omillarni 
0
‘rganish;  5)  inson  t o m o n i d a n  
axborot  qabul  qilishni  tadqiq  etish;  6) op erator  faoliyatini 
boshqarish  mexanizmini  o ‘rganish;  7 ) E H M   ni  b o s h q a -  
rishdagi  buyruqlarni  inson  to m o n id a n   qabul  qilish  x u s u - 
siyatini  aniqlash;  8) operato rlar  ucliun  psixodiagnostika  va 
proforiyentatsiya metodlarini  ishlab chiqish; 9) o peratorlarni 
o krganishni  optimallashtirish  m uam m olarini  o ‘rganadi.
M u handislik  psixologiyasining  yuqoridagi  m u a m m o ­
larini  tekshirish  natijasi  o l a r o q ,   y a ’ni  yolg‘iz  o p e r a t o r  
faoliyatidan  um umiy m ehnat  faoliyatini o ‘rganishga o ‘tiladi.
K osm ik  psixologiya —  vaznsizlik  va  b o 's h l i q d a   a n iq  
m o ‘Ijal  ololmaslik sharoitida,  organizm gajuda k o ‘p o rtiq c h a  
taassurotlar  t a ’sir  o ‘tkazgan  p a y td a   ro‘y  beradigan  n e r v -  
psixoiogik  zo'riqish  bilan  b o g ‘liq  b o ‘lgan  a lo h id a   h o l a t la r  
t u g ‘ilganda,  kishi  faoliyatining  psixologik  xususiyatlarini 
tadqiq qiladigan  psixologiya sohasidir.
E kstrem al  psixologiya —  b u   insonning  m u h it  o ‘z g a r- 
gan  sh art-sh aro itlard a  psixik  faoliyatining  kechish i  q o -  
nuniyatlarini  o 'rganadi.  Ekstrem al  sharoitda  in so n g a   bir 
q a n c h a   om illar  t a ’sir  ko‘rsatadi.  Masalan,  m o n o to n i y a , 
m ak o n   o'zgarishi,  xavf  o m ili,  vaqt,  shaxsiy  a h a m iy a tg a  
molik  axborotning  o ‘zgarishi,  yolg‘izlik.  guruhiy  izolatsiya 
va hayotiy xavf.  Bunday ekstremal sharoitga inson m oslashu- 
vining  biologik  vazifasi,  ekstremal  sharoitda  ishlovchilarni 
tanlab  olish  (kosmos,  arktika,  yong‘in  sharoitlar  u c h u n   va 
hokazo),  mashq  qildirish,  trening  o'tkazishdan  iborat.
Pedagogik  psixologiya — t a ’lim  va  tarbiya  m u a m m o ­
larini  tadqiq  qiladigan  psixologiya  sohasidir.  P e d a g o g ik  
psixologiya shaxsning m aqsadga muvofiq  rivojlanishi,  bilish 
faoliyatining  va  shaxsda  ijtimoiy,  ijobiy  sifatlarni  ta r b iy a -  
lashning  psixologik  m u a m m o la rin i  o ‘rganadi.  P ed a g o g ik  
p s ix o lo giyaning   m aqsadi  —  o kq itis h n in g   o q i lo n a   riv o j-  
lantiru v ch i  t a ’sirini,  s h a rt-s h a ro it  va  boshqa  p sixologik 
o m illardan  kelib c h iqq an h o ld a   kuchaytirishdir.  Pedag og ik 
psixologiya  XIX  asrning  ikkinchi  y arm id a  ijtimoiy  t a r a q -  
qiyotning ta ’sirida vujudga kelgan.  Eksperimental  psixologiya 
tadqiqotchilari pedagogik psixologiya rivojlanishiga katta hissa 
q o'shg anlar.  Bundan  tashqari,  pedagogik  psixologiyaning
www.ziyouz.com kutubxonasi


fan sifatida taraqqiy etishiga o ‘sha davrdagi  psixologik yo ‘na- 
lish lar  ha m   o ‘z  ijobiy  t a ’sirini  k o ‘rsatgan.  Bixevioristik 
psixoiogiya yo‘nalishi tarbiyachi va o ‘qituvchiga tashqi muhit 
t a ’sirini  pedagogik psixoiogiya uchu n   asos qilib oladi.  U lar 
tash q i  m u hit  q a n c h a lik   ijobiy  t a ’sir  qiluvchi  omil  b o ‘lsa, 
y a ’ni  qulay s h a rt-sh a ro it  vujudga  kelsa,  d e m ak,  shaxsning 
tarb iy a la n is h i  s h u n c h a l i k   ijobiy  k e c h ad i,  d e g a n   fïkrni 
aytadilar.
Hozirgi zamon  pedagogik psixologiyaning rivojlanishida 
in s o n n in g   individual  psixologik  farqlari,  ijtimoiy-tarixiy 
tajribalar t a ’siri  h a m d a   bo sh q a   o d a m la r o ‘rtasidagi  m ulo- 
q o t,  m u o m a la   t a ’siri  borligi,  shuningdek,  yan a  bir  qa to r 
o m illa rd a  shaxsni  rivojlantiruvchi  t a ’lim  orqaü  o'q itish  va 
tarbiyalash  yotishi  t a ’kidlanadi.  Pedagogik  psixologiyani 
shartli  ravishda  bir n e c h a  turga  ajratish  m um kin :  a) t a ’lim 
p s ix o lo g iy a s i;  b ) t a r b i y a   p s ix o lo g iy asi;  d ) o kq i tu v c h i  
psixologiyasi;  e)  oliy t a ’lim  va  maktab t a ’limi  psixologiyasi 
kabilar.
T ib b iy o t  p six o lo g iy a si —  k a s a lla rn in g   d a v o la n i s h i, 
g i g iy e n a ,  p r o fila k tik a ,  d ia g n o s tik a   j a b h a l a r i n i   ta d q iq  
qiluvchi  psixoiogiya  sohalaridan  iborat.  Tibbiyot  psixo- 
lo g iy a s id a   t a d q i q o t l a r   tiz im ig a   k a sallik n in g   k e c h is h i, 
u la rn in g  shaxs psixologiyasiga t a ’siri  qonuniyatiari,  inson ­
ning  kasaldan  sog‘ayishiga  mikrosotsial  g u ru h n in g   t a ’siri 
o krganiladi.  Tibbiyot  psixologiyasi  o ‘z  ichiga  klinik  psi- 
x o lo g iy a ,  p a to p s ix o lo g iy a ,  n ey rop six o logiya,  s o m a t o -  
psixologiya kabi  boMimlarni qam rab  oladi.  Tibbiyot  psixo­
logiyasi  tarkibiga  psixoterapiya sohasini  h am   kiritadilar.
Tibbiyot psixologiyasi,  asosan,  kasallikni  davolashning 
in so n   psixologiyasiga  t a ’sirini  tadqiq  qiladi.  In son nin g 
psixologiyasiga  ijobiy  t a ’sir qiluvchi,  shuningdek,  davola- 
n ish n i  tez lash tiru v c h i  ijobiy  davolash  m u h itin i  tashkil 
qilish tibbiyot psixologiyasining asosiy muammosidir.  Psixik 
h o d i s a l a r   bilan  m iy a   fiziologik  tuzilishlari  o ‘rtasidagi 
nisbatni o ‘rganadigan so h a  —  neyropsixologiya hisoblanadi. 
D o r iv o r   m o d d a la rn in g   kishi  psixik  faoliyatiga  t a ’sirini 
tekshiradigan  soha  —  psixofarmokologiyadir.  Bem orlarni 
26
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 59,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   145




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə