O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
Yüklə 59,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
k u z a tis h la rig a q a ra g a n d a , a g a r in s o n n in g bosh miyasi ja r o h a tla n s a , jarohatgacha b o 'lg an qisqa vaqt ichidagi va j a r o h a td a n keyin m a ’Ium vaqt oralig'ida t a ’sir ko‘rsatilgan q o ‘z g ‘a tu v c h ila rn in g izi saqlanm aydi. Bosh suyagi o g ‘ir j a r o h a t l a n i b , o d a m hu sh id a n ketsa, s h ik astlanishgacha q a n d a y h od isa r o ‘y bergan va u n d a n s o ‘ng qanday voqea ro ‘y berganligini sira eslay olm aydi. Bu hoi anteregrad, retrograd va anteroretrograd amneziyasi degan nom oigan. Bu h olat shu ni k o ‘rsatadiki, nerv' sistemasida ro ky bergan kuchli s h o k (ruhiy og'ir, favquloddagi xastalanish) miyani m a ’Ium m u d d atg a unga yetib kelgan q o ‘zg‘atuvchilarning izlarini saqlashga qobiliyatsiz qilib q o ‘yar ekan. A nteregrad, retrograd va anteroretrograd amneziya miya izlarini e sda olib qolishga qobiliyatsiz boMib qolgan vaqt o ra lig 'in i oMchash im konini berdi. M asalan, 7 8 -k m da h a l o k a t g a u c h r a g a n m o to ts ik lc h i 6 4 - k m d a n b o s h la b k o ‘rgan b a rc h a narsalarni esdan chiqargan. U soatiga 60 km tezlik bilan ketayotganligi sababli halokatdan 1 0 — 15 daqiqa oldin ro‘y beigan taassurotlarning izlarini m ustahkam saqlab q o la olm agan. Dem ak, iziarning xotirada m ustah- k a m l a n i s h i yo ki p six o lo g iy ad a a y tilg a n id e k , „ k o n s o - lidatsiya“ Ianish u c h u n 1 0 — 15 d aqiqa kifoya qilar ekan. S h u n g a o ‘xshash maxsus tajribalar o'tkazilib, bunda sin a lu v c h ilar s u n ’iy kuchsiz shok holatiga tushiriladi va q a n d a y m u d d a t oralig‘i xotiradan tushib qolishi kuzatiladi. Psixolog Fyo d or Dmitriyevich G o rbo vning tajribalari b u n g a m isol b o ‘la oladi: unda sinaluvchilar kichik ko'zgu oldiga o ‘tqiziladi. K o ‘zgudan o d diy arifmctik belgilar (4, I, —8, 5) o ‘tib turadi. Sinaluvchilar berilgan sonni ilgarigi natijaga q o ‘shib yoki undan ayirib, arifmctik operatsiyalarni bajarishlari z a r u r e d i. Albatta, misollarni yechish davom ida sinaluvchi xotirasida ilgarigi natijalar saqlanishi kerak edi. F a v q u l o d d a s in a lu v c h ig a k e s k in y o r u g 'li k c h a q n a s h i k o ‘rin ishid a „ s h o k “ beriladi. T a jrib a n in g ko 'rsatish ich a, b u n d a y hollarda tekshi- riluvchilar hozirgina olingan natijani eslaridan chiqarib, h i s o b n i o x i r g i s id a n e m a s, b a lk i o l d in g i s id a n d a v o m 236 www.ziyouz.com kutubxonasi ettirganlar. D e m a k , ku ch siz shok u n g a c h a b o ‘lgan izlarni 0 ‘c h i r a r va iz la r n in g „k o n so lid atsiy a“ la n is h i u c h u n zarur b o l g a n sh a ro itg a t o ‘sqinlik qilar ekan. Y u q o rid a g i k u z a tis h la r s h u n d a y flk rg a o l i b keladiki, iz la r n in g m u s t a h k a m l a n i s h i u c h u n m u a y y a n v a q t talab q ilin a r ekan. U s h b u dalilni tekshirish u c h u n psixologiyada q a t o r t a d q iq o t la r o ‘tk azila boshlandi. K o ‘p gina a m e r i k a l ik mualliflar t o m o n i d a n ta d q iq o tla r qu y id ag ich a a m a lg a oshirilgan. H a y v o n la rd a k o ‘n i k m a hosil q ilin a y o tg a n d a n b i r o z vaqt o ktkazib, h a y v o n g a e l e k t r toki beriladi. A gar s h o k k o ‘nik m a hosil q i l i n g a n id a n 1 0 — 15 d aq iq a o ‘tgach t o k berilsa, u holda m a z k u r k o ‘n i k m a y o ‘qo- lar ek a n . A gar k o 'n i k m a hosil q i l in g a n id a n k e y in 45 — 60 d a q iq a o ra sida b erilsa, k o 'n i k m a s a q la n a d i. S h u saba bdan izlarning m u sta h k a m la n ish i u c h u n 1 0 — 15 d a q i q a ajratilishi kifoya qilm as e k a n . J a h o n psixologlari o l i b b o r g a n keyingi tajrib alar sh u n i k o ‘rsatdiki, s h o k d a n s o ‘n g h o sil qilin a d ig a n k o ‘nikm aga h a m sh o k salbiy ta'sir ko‘rsatishi m u m k i n ekan. D e m a k , shok izlarning ,,konsolidatsiya“ la n ishigagina t a ’sir qilib q o lm a y , balki m iyani s h u n d a y h o l a t g a solib q o ‘yar ekanki, b u n d a k o ‘n ik m a hosil b o lis h i rcallikdan uzoqlashadi. H o z ir d a s h u n a r s a m a 'l u m boMdiki, y u q o r i d a g i s a m a ra fa q at e le k tr s h o k i y o r d a m i d a e m a s , b a l k i f a r m a k o lo g i k e l e m e n t l a r t a 's i r i o s t i d a h a m k u z a ti la r e k a n . M a s a la n , b a r b itu ra tla r b o s h m iy a p o kstlog‘ini t o r m o z l a n i s h holatiga olib keladi; m e tra z o l p o ‘stloqda kuchli q o ' z g ‘a lish n i yuzaga keltiradi. T o 'p l a n g a n m a 'l u m o t la r g a q a r a g a n d a , o d a m d a k o ‘n i k m a h o s il q i l i n i b , s o ‘ng b ir d a q i q a o ‘t g a c h y a n a b a rb itu ra tla rn i q a b u l qilish k o ‘n i k m a i z i n i n g y o ‘qolishiga olib kelar e k a n ; a y n a n shu dozadagi b a r b it u r a t li k o ‘n ik m a hosil q ilin g a n d an s o ‘ng y a n a 30 daqiqa o ‘t g a c h q a b u l qilinsa, k o 'n i k m a n i n g buzilish i m u m k in e k a n . S h u n g a o ‘xshash n a t i j a l a r m e t r a z o l b i l a n o ‘t k a z i l g a n t a j r i b a l a r d a h a m k u z a tilgan; k o ‘n i k m a hosil q i l in g a n d a n s o ‘n g 10 soniya o ‘t g a c h , y a n a m e t r a z o l q abul q ilin ish i i z l a r n i n g q o ‘pol ravishda buzilishiga olib kelar, 10 d a q i q a o ‘t g a c h qabul q ilin sa , u h o l d a iz l a r n in g k u c h s iz s a q l a n i s h i n a m o y o n www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 59,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|