O ’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta mahsus ta’lim Vazirligi Sog’liqni saqlash vazirligi Andijon davlat tibbiyot instituti

3.2. Antibiotiklar bilan yumshoq dori turlarini tayyorlash.

Yumshoq dori turlariga malhamlar, shamchalar, linimentlar kiradi. Yumshoq dorilar" va "qattiq dorilar" atamalari mutlaqo aniq shartlar bo'lib, aniq mezon va ilmiy asosga ega emas. Odatda, "qattiq dori" atamasi giyohvand moddalar va ayniqsa, geroin , kokain va kristall metamfetamin kabi giyohvand moddalarni tasniflash uchun ishlatilgan. Marjuana , odatda, "yumshoq" giyohvand moddalar toifasiga kiritilgan yagona preparatdir, garchi ba'zi odamlar nikotin va alkogolni kattalar tomonidan ishlatilishi uchun ularning huquqiy maqomlari va noqonuniy giyohvandlar bilan solishtirganda nisbatan ijtimoiy jihatdan maqbulligini hisobga olgan holda yumshoq giyohvand moddalar bo'limiga kiritadilar. "Yumshoq dori" atamasi ba'zida shluzi dori termini bilan bir-birining o'rniga ishlatiladi, bu atamalar teng darajada noto'g'ri. Ushbu shartlar asosida ko'tarilgan savollar «Qattiq» va «yumshoq» preparatlardan foydalanish javoblarga qaraganda ko'proq savollar tug'diradi. Bir dori faqat "qattiq" AOK qilingan paytda bormi? Albatta, geroin, yorilish va meth chekish paytida "yumshoq" dorilar emas. Ushbu dori vositalari bilan, bu poklik, miqdori, ishlatilish tezligi, ijtimoiy kontekst va u bilan qanday yo'l tutadigan zarari borligini aniqlaydi. Bundan tashqari, marixuananing yumshoq yoki nisbatan zararsiz dori bo'lganligi tobora ko'proq so'roq qilinmoqda. Har xil nasha turlari mavjud , ular hashish va xash moyi bilan an'anaviy ravishda nasha sirasiga o'xshaydi. Shu bilan birga, o'tlarning kuchli turlarini genetik jihatdan tartibga solmoqda va uzoq muddatli ziyonlar yanada kuchaymoqda. Kriminalistik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, giyohvand moddalarni iste'mol qiluvchilar o'zlarini "yumshoq" preparat bilan chegaralashga qodir ekanligiga shubha bilan qarash bilan bir qator giyohvand moddalarni iste'mol qiluvchilar faqat bir dori bilan chegaralanmoqda, garchi ushbu narixariya populyatsiyasi geroin.Tasniflashda qiyinchiliklar. Agar biz giyohvand moddalarni qanchalik og'ir yoki yumshoq qilib ajratib beradigan bo'lsak, bir nechta dori ularni ajratish qiyin kechadi. Ba'zi tadqiqotlarda boshqa bir hikoya aytilgan bo'lsa-da, odatda, sehrli qo'ziqorin va LSD kabi halüsinojenler va odatiy giyohvand ecstasy foydalanuvchilari tomonidan qo'shadi fikrlarni qabul qilinmaydi. Biroq, ushbu dori-darmonlarga nisbatan giyohvandlikning past darajasi va ular og'zaki ravishda og'riydi, ular yumshoq dorilar deb hisoblanadimi? Yomon sayohat va portlatish bilan bog'liq xavflar yaxshi hujjatlashtirilganligi va nazorat qilinadigan giyohvand moddalar holati bilan bog'liqligi tufayli mutaxassislar yumshoq dorilar ekanligi haqidagi fikrni qo'llab-quvvatlamaydi. Qaysi kategoriya sakinleştirici va og'riq qoldiruvchi kabi reçeteli dorilar bo'ladi? Odatda bu dori-darmonlarga nisbatan qo'llaniladigan "qattiq dorilar" atamasini eshitmaymiz, ba'zilari esa kimyoviy yo'l bilan geroinga o'xshash bo'lsa, boshqalari atrofida eng qo'shiqchi giyohvand moddalar va eng xavfli bo'lgan narsalardan biri hisoblanadi. Shunday qilib, yumshoq dori turlari ularga mos emas. Shunday qilib, "qattiq dorilar" va "yumshoq dorilar" atamalari dori-darmonlar haqida ko'p gapirmaydilar. Ular asosan dramatik ta'siri uchun ishlatiladi, spirtli ichkarisining boshqa dori bilan solishtirganda zararli ekanligi haqidagi fikrlarini qabul qilish. Antibiotiklar bilan surtmalar tayyorlash. Dermatologiya va ko’z kasalliklarini davolashda tarkibiga antibiotik kiritilgan surtmalar ko’p ishlatiladi. Antibiotiklar bilan surtma dorilar tayyorlash. Surt­ma dorilar antibiotiklar bilan aseptik sharoitda surtma dorilar tayyorlash texnologiyasi koidalariga asoslanib tayyorlanadi. Asos dorixatda ko’rsatilmagan bo’lsa, unda 60 qism vazelin va 40 qism suvsiz lanolin aralashmasi ishlatiladi. Asosni tayyorlash uchun vazelin va suvsiz lanolin eritilib, 150°S haroratda 1 soat mobaynida sterillanadi. Antibiotiklar suvli sharoitda tez inaktivatsiyaga uchraydi, shu sababli ularni asosga suspenziya holatida qo’shish kerak. Buning uchun ularni sterillangan vazelin moyi yoki eritilgan asos bilan eziladi. Oling: Natriy benzilpenitsillin tuzi 100000 TB. Suvsiz lanolin 4,0 Vazelin 6,0 Aralashtiring, surtma dori hosil bo’lsin. Bering. Belgilang. Ko’zga surtish uchun. Pasport: Natriy benzilpenitsillin tuzi 100000 TB. (0,06g) Vazelin 6,0 Suvsiz lanolin 4,0 Umumiy og’irligi 10,06 g Aseptik sharoitda steril hovonchada 0,06 g natriy benzilpenitsillin tuzini 2-3 tomchi vazelin moyi bilan eziladi. Ustiga vazelin va suvsiz lanolin qo’shib, bir xil korishma hosil bo’lguncha aralashtiriladi. Tayyor massani steril bankaga o’tkazib qopqoq bilan yopiladi, yorliq yopishtiriladi. Tarkibida antibiotik bo’lgan surtma dorilar aseptik sharoitda tayyorlanadi. Asos sifatida lanolin va vazelin (4: 6) aralashmasini ishlatish maqsadga muvofikdir. Chunki penitsillin va boshqa antibiotiklar toza vazelindagi aralashmada teriga kiyin suriladi. Asoslar steril holatda ishlatiladi.

Rp: Unguenti Benzylpenicillini — natrii

Unguenti Erythromycini ana 10,0 Misce. Da. Signa.

M.D.S. Ko’z surtmasi.

Steril hovonchaga 50000 TB (0,03 g) penitsillin (1 g surtma doriga 5000 TB to’g’ri keladi) va 100000 TB (0,11 g) eritromitsin (1 g surtma doriga 10000 TB to’g’ri keladi) ulchab olinadi, unga sterillangan asosdan oz-ozdan qo’shib bir xil massa hosil bo’lguncha aralashtiriladi. Tayyor surtma dori idishga solinib «Salqin joyda saqlansin» deb yozilgan erlik epishtiriladi. Tetratsiklin gidroxlorid, streptomitsin va boshqa antibiotiklar bilan ham surtma dori yuqorida keltirilgandek tayyorlanadi. Antibiotiklarning ko’pchiligi yoruglik ta’siriga chidamsiz bo’ladi. SHuning uchun ularni ogzi maxkam berqiladigan chinni yoki shisha idishga solib berish maqsadga muvofikdir. «Sirtga» va qo’shimcha «Salqin joyda saqlansin» deb yozilgan yorliq yopishtiriladi. Antibiotikli barcha dori vositalari aseptik (steril) sharoitlarda tayyorlanadi. Antibiotikli kukunlarni tayyorlashda ushbu Nizomning 5-bobida belgilangan talablar inobatga olinadi. Issiqlikka chidamli tarkibiy qismlar (ingrediyentlar) oldindan sterilizatsiya qilinadi. Antibiotikli surtmalar ushbu Nizomda belgilangan tegishli dori vositalarini tayyorlash qoidalari bo‘yicha tayyorlanadi. Surtmalar uchun asos oldindan sterilizatsiya qilinadi.

Xulosa.

Shunday qilib zamonaviy adabiyotlarning tahlili asosida antibiotiklarning ijobiy va salbiy ta‘sirlari yuqoridagi sharhda keng yoritildi. Undan tashqari hazm jarayoni va ayniqsa me'da osti bezidagi va so'lak bezidagi amilaza fermentining tasnifiga ko'proq urg'u berildi. Amilaza uglevodlarning boshlang`ich gidrolizida ishtirok etganligi uchun uglevodlarning biologik ahamiyati to”g’risidagi ma‘lumotlari bilan adabiyotlar sharhi yakunlanmoqda. Antibiotiklarning ta‘siri turli guruhga kiruvchi fermentlar faolligiga ham alohida ahamiyat berildi. Shunday qilib, adabiyotlar sharhida mazkur tadqiqotda antibiotiklarning funksional ahamiyati va miqdori yuqori bo’lgan α-amilazaga faolligini ta‘sirini izohlash uchun etarli ma‘lumotlar qamrab olindi. Shunday qilib, mazkur ishda turli guruhga kiruvchi antibiotiklar olinib, ularning α-amilazaning faolligiga ta‘sirini o’rganish yo’llari ko’rsatildi. In vitro sharoitdagi eksperimentlar modeli α-amilaza faolligini aniqlash usuli hozirgi zamon fiziologiya va biokimyo uslubiyotida keng tarqalgan. Natijalarning ishonchliligini tajribalar kamida 5 marotoba qaytarilganligi va ko’pchilik tan olgan statistik usullar yordamida aniqlanganligi tasdiqlaydi. Shunday qilib tajribalarimizda bugungi kunda keng qo`llaniladigan antibiotiklarning α-amilaza ferment faolligiga repressiv ta‘siri ko`rsatildi. Fermentning qonda, limfada, mushaklarda, buyraklarda va boshqa a‘zo va to’qimalarda mavjudligini va antibiotiklarning yuqoridagi barcha funksional tizimlarga ta‘sir etish mumkinligini inobatga olsak, ularni faqat o’tkir zaruriyat tug`ilgandagina qo’llash maqsadga muvofiqligini natijalarimiz ko’rsatmoqda. Turli guruhlarga (aminoglikozid, makrolidlar, sefalosporinlar, penitsilinlar) mansub bo‘lgan antibiotiklar sutemizuvchilar biologik sinovlaridagi α-amilaza fermentining faolligiga ingibirlovchi ta‘sir ko’rsatadi. Antibiotiklarning α-amilaza faolligiga ingibirlovchi ta‘siri biologik materialning tabiatiga bog’liq emas (odam va kalamush so’lagi, kalamush ichak ximusi, pankreatin preparati). Seftriaksonning α-amilazaning faolligiga ingibirlovchi ta‘siri kanamitsin, eritromitsin, oksamplarga nisbatan barcha biologik sinovlarda (so’lak, ichak ximusi, pankreatin preparati) yuqoriroq ifodalangan. Eritromitsinning ta`siri esa aksincha nisbatan sustroq ekanligi kuzatildi. Bugungi kunda iste’mol qilinish darajasi bo‘yicha nafaqat mamlakatimizda, balki butun jahonda ham yetakchi o‘rin egallab kelayotgan ayrim antibiotiklarning kimyoviy tarkibi va ularni sertifikatlash masalalari yuzasidan quyidagi izlanishlar amalga oshirildi: Antibiotiklar, ularning ochilishi, hossalari, ishlatilishi yuzasidan ilmiy adabiyot, internet ma’lumotlari to‘plandi, o‘rganildi va tahlil qilindi. Amalda har qanday tovar uchun zarur va majburiy bo‘lgan sertifikat turlari hamda ularning mohiyati haqida yig‘ma ma’lumotlar keltirildi. Antibiotiklarni sertifikatlash uchun zarur bo‘lgan identifikatsiyalash reaksiyalari yuzasidan tushunchalar berilib, ayrim antibiotiklarni identifikatsiyalashda qo‘llanadigan uslublarni modernizatsiya qilish orqali iqtisodiy samarador va tezkor uslublarga o‘zgartirildi. Tavsiya etilayotgan uslubdan foydalanilsa, respublika bo‘yicha 1 yilda 5000 $ AQSH dollari miqdorida chet el valyutasi tejaladi va 18.628.594 so‘m iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘linadi. 70 ga yaqin antibiotik dori vositalarining Tashqi iqtisodiy faoliyatdagi tovarlar nomеnklaturasi bo‘yicha tasniflanshda ularning kimyoviy tarkibi asosida yangi 4 ta kod raqamlari ya’ni 3004 10 900 2, 3004 10 900 3, 3004 10 900 4 va 3004 10 900 9 deb berishni taklif qilindi.