O ’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta mahsus ta’lim Vazirligi Sog’liqni saqlash vazirligi Andijon davlat tibbiyot instituti

2.2. Antibiotiklar bilan tayyorlanadigan dori shakillariga qo’yilgan talablar.

Antibiotiklar bilan tayyorlanadigan dori shakillariga qo’yiladigan talablar juda ham ko’pdir. Agar bu talablarga rioya qilmagan holda dorilar uy sharoitida o’zboshimchalik bilan tayyorlanadigan bo’lsa, davolash natijasi juda ham ayanchli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun ham bu talablarga qatiy rioya qilinishi zarur. Antibiotiklar bilan surtma dorilar tayyorlash. Surt­ma dorilar antibiotiklar bilan aseptik sharoitda surtma dorilar tayyorlash texnologiyasi koidalariga asoslanib tayyorlanadi. Asos dorixatda ko’rsatilmagan bo’lsa, unda 60 qism vazelin va 40 qism suvsiz lanolin aralashmasi ishlatiladi. Asosni tayyorlash uchun vazelin va suvsiz lanolin eritilib, 150°S haroratda 1 soat mobaynida sterillanadi. Antibiotiklar suvli sharoitda tez inaktivatsiyaga uchraydi, shu sababli ularni asosga suspenziya holatida qo’shish kerak. Buning uchun ularni sterillangan vazelin moyi yoki eritilgan asos bilan eziladi. Aseptik sharoitda steril hovonchada 0,06 g natriy benzilpenitsillin tuzini 2-3 tomchi vazelin moyi bilan eziladi. Ustiga vazelin va suvsiz lanolin qo’shib, bir xil korishma hosil bo’lguncha aralashtiriladi. Tayyor massani steril bankaga o’tkazib qopqoq bilan yopiladi, yorliq yopishtiriladi. Tarkibida antibiotik bo’lgan surtma dorilar aseptik sharoitda tayyorlanadi. Asos sifatida lanolin va vazelin (4: 6) aralashmasini ishlatish maqsadga muvofiqdir. Chunki penitsillin va boshqa antibiotiklar toza vazelindagi aralashmada teriga kiyin suriladi. Asoslar steril holatda ishlatiladi. Ayrim shifokorlar dorixatdagi yozilgan dori turini tayyorlab berishni farmatsevtlarning ishi deb xisoblaydi. Bu noto’gri, albatta, lekin shifokorlar murakkab dorixatlarga kiradigan xamma dorilarning fizik va kimyoviy xususiyatlarini bilmay, ba’zan xato kilib ko’yishlari mumkin. Bunday xatolarning oldini olish farmatsevtlarning muxim vazifasidir. SHifokor tomonidan yo’l ko’yilgan xatoga beparvolik yoki moddalar xossalarini bilmaslik natijasida xatoni sezmay tayyorlab berilgan dorilar uchun shifokor bilan birga farmatsevt xam javobgardir. Xozirgi zamon farmatsiyasining tibbiyot, kimyo va boshka fanlar bilan chambarchas boglanganligi xamda ularning kundan-kunga rivojlanishi dorivor moddalarning xilma-xilligiga ta’sir ko’rsatmokda. Dorivor modda sifatida fizik va kimyoviy xossalari xar xil xamda turlicha fiziologik ta’sir ko’rsatadigan moddalar ko’llanilishi va ularning kundan-kunga ko’payib borishi dorixat tarkibining xar xil, ayrim xollarda esa murakkab bo’lishiga olib keladi. Antibiotiklar bilan suvli eritmalar (ko’z tomchilari, burun uchun tomchilar) aseptik sharoitda tayyorlanadi. Ko’p antibiotiklar termolabil moddalar bo’lib, ularning eritmalari sterilizatsiya qilinmaydi, faqatgina levomitsetinning eritmasini 1000S da 30 daqiqa sterillash mumkin. Antibiotiklarni ana shu ko’rsatilgan va o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda uni dori shakli texnologiyasi ishlab chiqiladi. Dori shakli tarkibidagi antibiotikni ma’lum vaqt ichida turg’unligi ta’minlanishi kerak. Dori shakli esa tanaga terapevtik konsentratsiyadagi antibiotik miqdorini ta’minlay oladigan shaklda bo’lishi zarur. Masalan: levomitsetin haroratga chidamli antibiotik; uning eritmalarini sterillash mumkin, penitsillin esa eritma shaklida o’ta chidamsiz. Gramitsidin 2% li spirtli eritma shaklida chiqarilib, ishlatilganda uni 1:100 nisbatda tozalangan suv yoki 70% li spirt bilan suyultirilib qo’llaniladi. Levomitsetin spirtda yaxshi eriydi, lekin benzilpensillinni spirtdagi eritmasi uni murakkab efir hosil kilish xususiyati bilan bog’liq bo’lib, ta’sir darajasini yo’kotib yuboradi. Penitsillinni suvdagi eritmasi xona sharoitida 4-6 soat turg’un bo’lsa pHi 6,5 bo’lgan bufer eritmada (50°S) da 15-20 kungacha saqlash mumkin. SHuni hisobga olgan holda penitsillin, levomitsetin va boshqa antibiotiklarni eritish maqsadida erituvchi sifatida har xil bufer eritmalar qo’llaniladi. Antibiotiklar bilan tayyorlanadigan hamma dori shakllari aseptik sharoitda tayyorlanadi. Antibiotiklar bilan eritmalar tayyorlash Antibiotiklar bilan suvli eritmalar (ko’z tomchilari, burun uchun tomchilar) aseptik sharoitda tayyorlanadi. Ko’p antibiotiklar termolabil moddalar bo’lib, ularning eritmalari sterilizatsiya qilinmaydi, faqatgina levomitsetinning eritmasini 1000S da 30 daqiqa sterillash mumkin.

Oling: Natriy benzilpenitsillin 100000 TB. Natriy xloridning 0,9 % li eritmasidan 10 ml.

Aralashtiring. Bering. Belgilang. 2 tomchidan kuniga 3 marta ko’zga tomizish uchun.

Natriy xlorid 0,09. Umumiy hajm 10 ml. Antibiotiklar bilan asosan suvli va spirtli eritmalar tayyorlanadi. Bunday hollarda rN sharoiti hisobga olinadi, bu esa antibiotiklarni boshqa dori moddalar bilan turg’unligini va mutanosibligini oshiradi. Eritmalar aseptik sharoitda eritmalarni tayyorlashning umumiy koidasiga asoslangan holda tayyorlanadi. Antibiotiklar bilan tayyorlangan dorilarni saqlash muddati 24 soat.

Rp: Strepthomycini 250000 TB.

Benzylpenicillini — natrii 100000 TB.

Solutionis Natrii chloridi 0,9% — 20 ml.

Misce. Da. Signa. Burun uchun tomchi.

250000 TB (0,25 g) saqlovchi streptomitsin steril idishda 20 ml natriy xloridni sterillangan eritmasida eritiladi. Tayyor eritma 100000 TB (0,06 g) saqlovchi penitsillin idishiga quyiladi va tegishli yorlik epishtiriladi.
Antibiotiklar bilan poroshoklar tayyorlash. Kukunlar tayyorlashdagi umumiy koidalarga muvofik tayyorlanadi. Antibiotik saqlovchi kukunlar asosan jaroxatlarga sepishga, yoki tana bo’shliklariga purkash uchun ishlatiladi.

Rp: Benzylpenicillini natrii 250000 TB.

Streptomycini sulfatis 250000 TB.

Ephedrini hydrochloridi 0,2. Streptocidi.

Sulfadimezini 2,0

M. D. S. Grippda ogiz va burun bo’shligiga har 2 soatda purkash uchun.

150° haroratda 1 soat davomida qizdirib sterillangan sulfanilamid va efedrin gidroxlorid aralashmasiga antibiotik qo’shib aralashtiriladi. Elaki dori idishga joylab, jihozlab beriladi.

Oling: Levomitsetin 0,25 Eritromitsin 0,2 Norsulfazol

Streptotsiddan teng miqdorda 2,5 Dimedrol Efedrin gidroxloriddan teng miqdorda 0,05 dan.

Aralashtiring. Bering. Belgilang. Burunga kuniga 3 marta purkalsin.

Pasport: Levomitsetin 0,25 Eritromitsin 0,2 Norsulfazol 2,5 Streptotsid 2,5 Dimedrol 0,05 g Efedrin gidroxlorid 0,05.

Umumiy og’irligi 5,55 g. Aseptik sharoitda sterillangan hovonchada 2,5 g streptotsid va 2,5 g norsulfazolni yaxshilab maydalanadi, keyin aralashmani kapsulaga olib qo’yiladi. Hovonchaga 0,05 efedrin gidroxlorid va 0,05 g dimedrol, ustiga 0,2 g eritromitsin va 0,25 g levomitsetin solib maydalanadi va kapsuladagi norsulfazol bilan streptotsidni qo’shib aralashtiriladi. Tayyor aralashmani ogzi keng bankachaga solib qopqog’i berkitiladi, so’ngra “salqin joyda saqlansin”, “sirtga qo’llash uchun” yorligi yopishtiriladi. Antibiotiklar poroshok shaklida ko’pincha sulfanilamid preparatlari va boshqa moddalar bilan birga beriladi. Antibiotiklar bilan poroshoklar aseptik sharoitda poroshoklarni umumiy tayyorlash texnologiyasiga asoslangan holda tayyorlanadi.

Rp: Sulfadimezini Streptocidi Synthomyciniana 1,0 Ephedrini hydrochloridi 0,1 Misce. Da. Signa. hidlash uchun poroshok. Aseptik sharoitda steril hovonchada 1 g streptotsid 10 tomchi etil spirti yordamida maydalanadi. Ustiga sulfadimezin solib yana maydalash davom ettiriladi. Hovonchada aralashmadan taxminan 0,1 g qoldirilib, qolgan qismi kapsulaga olib quyiladi. So’ngra hovonchaga 0,1 g efedrin gidroxlorid solib yaxshilab maydalanadi va kapsulaga olib quyilgan kukundan oz-ozdan qo’shib bir xil massa hosil bo’lguncha aralashtiriladi. Aralashma kuritgich shkafida 150°S haroratda 1 soat davomida sterillanadi. So’ngra poroshok tayyorlash koidasiga kura 1 g sintomitsin qo’shiladi. Poroshok sterillangan shisha idishga solinib, ogzi buraladigan qopqoq bilan yopiladi va tegishli erlik epishtiriladi. Xona harorati 10°S dan yuqori bo’lmagan quruq joyda saqlanadi. Antibiotiklar saqlanish muddati. Agar adabiyotlarda keltirilgan ma’lumotlarda antibiotiklarni turg’unligi ko’rsatilmagan bo’lsa, bunda eng kichik saqlanish muddatida eritma tayyorlab beriladi (2, 10 kun). Tayyorlangan eritma steril bo’lishi kerak. Tayyor eritma salqin qorong’i joyda past xaroratda saqlanishi lozim. Antibiotikli eritmalar kasallik belgilarini kuchaytirmay mikroorganizmlarini o’sishiga yo’l qo’ymasligi kerak.