4
1.0. Giriş
1.1.
Ödəniş və Hesablaşma Sistemləri Komitəsi (ÖHSK) və Beynəlxalq Qiymətli Kağızlar
Komitələri Təşkilatı (BQKKT)
Maliyyə Bazarı infrastrukturlarının prinsiplərinə dair hazırki
əlavə hesabatı hazırlamışdır. Bu hesabat Maliyyə bazarı infrastrukturlarının Açıqlanma çərçivəsi
(“Açıqlanma çərçivəsi
”) və MBİ prinsiplərinin və səlahiyyətli orqanların məsuliyyətlərinin
qiymətləndirmə metodologiyasından (“qiymətləndirmə metodologiyası”) ibarətdir, bunların
məqsədi QHSK-BQKKT-nin 2012-ci ilin aprel ayında nəşr edilmiş Maliyyə Bazarı
infrastrukturlarının prinsipləri hesabatında təsbit edilmiş prinsip və məsuliyyətlərə riayət
edilməsinin təşviqindən ibarətdir. MBİP, sistem əhəmiyyətli ödəniş sistemləri (ÖS), mərkəzi
qiymətli kağızlar depozitariyləri (MQKD), qiymətli kağızların hesablaşma sistemləri (QKHS),
mərkəzi tərəf müqabilləri (MTM) və ticarət repozitarlığı (TR) daxil olmaqla MBİ-lər üçün yeni
beynəlxalq standartlar təmin etmişdir. MBİP həmçinin MBİ-lərin tənzimlənməsi və onlara
nəzarətlə məşğul olan mərkəzi banklar, bazar tənzimləyiciləri və digər müvafiq səlahiyyətli
orqanların MBİ-lərlə bağlı beş məsuliyyətini də təsbit edib.
1.2.
Bu hesabatdakı Açıqlanma çərçivəsi və qiymətləndirmə metodologiyası MBİP-lərə paralel
və onlara əlavə kimi tərtib edilib.
1
Hər iki hesabat şərhlərin verilməsi üçün 2012-ci ilin aprel ayında
nəşr edilib. Şərhlərə cavab olaraq, iki sənəd yekun hesabatda birləşdirilib. Müvafiq olaraq, bu
hesabat və MBİP hesabatındakı Açıqlanma çərçivəsi və qiymətləndirmə metodologiyası bir-birinə
sıx aidiyyatı olan və dəstəkverici sənəd kimi bir arada götürülməlidir. Onlar birlikdə MBİP-lərin
ardıcıl implementasiyası və tətbiqini dəstəkləməyə xidmət edir. Açıqlanma çərçivəsi Açıqlanma
dəstinin mühüm komponentidir, MBİ-lər əsas kəmiyyət məlumatları ilə birlikdə bütün bunları
açıqlamalıdırlar. Açıqlanma çərçivəsi həmçinin qiymətləndirmə metodologiyasına əsas töhfə rolunu
oynayır. Qiymətləndirmə metodologiyası MBİP-də təsbit edilmiş 24 prinsip və beş məsuliyyətə
riayət edilməsində qiymətləndiricilərə təlimat təmin edir. Açıqlanma çərçivəsi və qiymətləndirmə
metodologiyası
daha
çox
şəffaflıq,
obyektivlik
və
MBİP-lərə
riayət
edilməsinin
qiymətləndirmələrini müqayisə etmək imkanını təşviq etmək məqsədilə dizayn edilmişdir.
Açıqlanma çərçivəsi və qiymətləndirmə metodologiyasının məqsədi
1.3.
MBİP MBİ-lərin iştirakçılara, müvafiq səlahiyyətli orqanlara və geniş ictimaiyyətə
müvafiq məlumatlar təmin etməsini tələb edir. Qaydaların, əsas prosedurların və bazar
məlumatlarının açıqlanmasına dair Prinsip 23-də xüsusi qeyd edilir ki, MBİ iştirakçıların MBİ-də
iştirak etməklə üzləşəcəkləri riskləri və çəkəcəyi xərcləri dəqiqliklə başa düşmələri üçün onlara
yetərli məlumat verməlidir. Prinsip 23, əsas mülahizə 3-ə görə, Açıqlanma çərçivəsi MBİ-lərdən
gözlənilən ictimai Açıqlanmaların forma və məzmununu müəyyən edir. Standart MBO Açıqlanma
təcrübələri iştirakçılar, səlahiyyətli orqanlar və geniş ictimaiyyət tərəfindən MBİ-lərin daha ciddi
müqayisəsini nəzərdə tutur. Bundan əlavə, ÖHSK və BQKKT ayrı əsas kəmiyyət məlumatlarının
açıqlanma dəstini hazırlayırlar, xüsusi MBİ-lər Açıqlanma çərçivəsi ilə müqayisədə onları daha
tez-tez yeniləndirməlidir.
MBİP habelə qeyd edir ki, bütün MBİ-lər prinsiplərə və bütün səlahiyyətli orqanlar öz
yurisdiksiyalarında qanuni çərçivənin tam imkan verdiyi dərəcədə məsuliyyətlərinə riayət
etməlidirlər. Qiymətləndirmə metodologiyası prinsip və məsuliyyətlərə riayət olunmasının təşviq və
monitorinqi üçün qiymətləndiricilərə MBİP-lərlə müqayisədə riayət edilmənin qiymətləndirilməsini
necə aparmaqla bağlı təlimat təmin edir. Prinsiplər üçün, qiymətləndirmə metodologiyasının
1
DB və BVF qiymətləndirmə metodologiyasını hazırlayan işçi qrupuna birgə sədrlik etmişlər. İşçi qrupun üzvləri
təcrübəli ekspertlərdir, onlar kollektiv olaraq Maliyyə Sektorunun Qiymətləndirilməsi Proqramı vasitəsilə
çoxsaylı qiymətlən dirmələr və kənar qiymətləndiricilər və milli və beynəlxalq sistemlərinin nəzarətçiləri kimi
ödəniş sistemlərinin, MQKD-lərin, QKHS-lərin və MTM-lərin digər diaqnostikasını aparmışlar.
5
məqsədi MBİ-nin prinsiplərə riayət edib-etmədiyi və necə riayət etdiyini müəyyən etməkdən və
təkmilləşdirmə üçün potensial imkanların müəyyən edilməsinə kömək etməkdən ibarətdir.
Məsuliyyətlərə gəldikdə isə, qiymətləndirmə metodologiyasının məqsədi səlahiyyətli
orqanların MBİ-lərlə bağlı tənzimləyici və nəzarət məsuliyyətlərini yerinə yetirib-
yetirmədiklərini və necə yerinə yetirdiklərini müəyyən etməkdən və təkmilləşdirmə üçün
potensial imkanların müəyyən edilməsinə kömək etməkdən ibarətdir.
1.5. Açıqlanma çərçivəsi və qiymətləndirmə metodologiyası hesabatda iki fərqli məqsədə və
auditoriyaya xidmət edən fərdi bölmələrdir. Bununla belə, bölmələr bir-birinə sıx bağlıdır.
Açıqlanma çərçivəsi qiymətləndirmə metodologiyası üçün tərtib edilmiş suallardan istifadə edir,
məqsəd MBİ-lərin riskləri, risklərin idarə olunması və digər təcrübələri hərtərəfli açıqlaması üçün
təlimat
təmin
etməkdir.
Bundan
əlavə,
qiymətləndirmə
metodologiyası
MBİ-lərin
qiymətləndirilməsi üçün məlumat mənbələrindən biri kimi açıqlanma çərçivəsindən istifadə edir.
Açıqlanma çərçivəsindən istifadə
1.6.
Açıqlanma çərçivəsini nəşr etməklə ÖHSK və BQKKT MBİP-lərin implementasiyası və
onlara davamlı riayət edilməsinə kömək üçün bütün MBİ-lər tərəfindən məlumatların
açıqlanmasının təşviqi məqsədini güdür. Bundan əlavə, açıqlanma çərçivəsinin məqsədi MBİ-lər
haqqındakı məlumatlar üçün baza səviyyədə şəffaflığın təşviqidir. Bu şəffaflığın məqsədi
iştirakçılara, səlahiyyətli orqanlara və geniş ictimaiyyətə MBİ-lərin fəaliyyətini, onların risk
profilini və risklərin idarə edilməsi təcrübələrini daha yaxşı başa düşməyə yardım etməkdən
ibarətdir və o, bununla MBİ-lər və onların maraqlı tərəflərinin sağlam qərarlar verməsinə
dəstək vermiş olacaqdır. Bu yolla açıqlanma çərçivəsi maliyyə sabitliyinin gücləndirilməsi
kimi daha geniş ictimai siyasət məqsədinə nail olacaqdır.
Qiymətləndirmə metodologiyasından istifadə
1.7.
Qiymətləndirmə metodologiyasını nəşr etməklə ÖHSK və BQKKT prinsiplərin və
səlahiyyətli orqanların məsuliyyətlərinin implementasiyası və onlara davamlı riayət edilməsini
təşviq edir. Qiymətləndirmələr üzrə bu və ya digər vəzifələr fərqli ola bilsə də, bütün
qiymətləndiricilərin ümumi məqsədi MBİ-nin prinsiplərə riayət edib-etmədiyini və necə riayət
etdiyini, yaxud səlahiyyətli orqanın məsuliyyətlərini necə riayət etdiyini müəyyən etməkdən
ibarətdir. Bundan əlavə, qiymətləndirmə metodologiyası qiymətləndiricilərə ünvanlanmasına ehtiyac
olan narahatlıq amillərini müəyyən etməyə imkan verməklə prinsiplərə tam riayət edilməsini və
məsuliyyətlərin icrasını təşviq etməyə xidmət edir.
MBİ-lər tərəfindən istifadə
1.8.
Qiymətləndirmə metodologiyası MBİ üçün qərar qəbul edilməsi prosesində faydalı alət
rolunu oynaya bilər. Məs, yeni məhsul, yaxud xidmətlərin təqdim edilməsi, yaxud siyasət, qayda,
yaxud prosedurlara dəyişikliklər edilməsini nəzərdən keçirərkən təklif olunan dəyişikliklərin MBİP-
lərə riayət edilməsində effektivliyə maneə yaratmayacağına əmin olmaq üçün MBİ qiymətləndirmə
metodologiyasına istinad edə bilər. Bundan əlavə, milli təcrübəyə uyğun olduğu halda, prinsiplərə
riayət edilməsinin tam, yaxud qismən formal özünü qiymətləndirilməsini aparmaq üçün MBİ
qiymətləndirmə metodologiyasından istifadə edə bilər. Belə qiymətləndirmələr struktur
təkmilləşdirmə tələb edən məsələlərin müəyyən edilməsi və təkmilləşdiriləcək sahələrin
ünvanlanması üçün resursları prioritetləşdirməyə xidmət edə bilər. Milli təcrübəyə uyğun olduğu
halda, MBİ özünü-qiymətləndirmə aparmaqla qiymətləndirmə metodologiyasının reytinq
çərçivəsindən istifadə etməlidir.
Səlahiyyətli orqanlar tərəfindən istifadə
1.9. MBİP-lərin ardıcıl implementasiyası və tətbiqini təmin etmək məqsədilə tənzimləyici və nəzarət
məsuliyyətləri ilə əlaqədar olaraq müvafiq yurisdiksiyalarda MBİ-lər tərəfindən prinsiplərə riayət
edilməsi müntəzəm qiymətləndirməlidirlər. MBİ-lər tərəfindən prinsiplərə riayət edilməsinin
qiymətləndirilməsi digər yurisdiksiyalarda çox valyutalı, yaxud beynəlxalq MBİ-lərlə bağlı