14
Mərhələ 5: Hər narahatlıq amilinin ünvanlanması üçün müvafiq zaman kəsiyini göstərməli
3.23.
Qiymətləndirmə hesabatı (a) olduğu təqdirdə, ünvanlanmalı olan narahatlıq amillərinin aydın
müəyyənləşdirilməsi və (b) hər müəyyən edilmiş narahatlıq amilinin ünvanlanması üçün müvafiq
zaman kəsiyinin göstərilməsi ilə tamamlanmalıdır. “Riayət olunur” reytini təyin olunmayan prinsip
üçün tövsiyələr tərtib edərkən qiymətləndiricilər müəyyən edilmiş istənilən narahatlıq amilini
ünvanlayan və MBİ-nin prinsipə riayət etmə səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edən tövsiyələr
təmin etməlidirlər.
3.24.
Müvafiq zaman kəsiyinin müəyyən edilməsi üçün sadə proses yoxdur, lakin bəzi əsas mərhələni
nəzərdən keçirmək faydalı ola bilər. Qiymətləndiricilər prinsiplərə tam riayət etmədən az riayət
etmənin ciddi narahatlıqlara səbəb ola biləcəyi sahələri müəyyən etməlidirlər. ÖHSK və
BQKKT fərdi prinsiplərə mühümlük dərəcəsi təyin etməyib, çünki qrup şəklində prinsiplər
MBİ-nin təhlükəsizlik və səmərəliliyinə töhfə verir. Qiymətləndiricilər MBİ-yə ən böyük riskə,
şəffaflığının, yaxud səmərəliliyinin olmamasına səbəb olan qüsurlarla bağlı mühakimələrinə
əsasən prioritetləri başa düşməlidirlər.
3.25.
Prioritet sahələri müəyyən etdikdən sonra qiymətləndiricilər hər sahə üçün həyata keçirilməli
tədbirləri müəyyən etməlidirlər. Qiymətləndirmələrin yerli səlahiyyətli orqanlar tərəfindən həyata
keçirildiyi hallarda MBİ-nin özü çox vaxt səlahiyyətli orqanların nəzərdən keçirməsi üçün tədbirlər
planı hazırlamalıdır. Qiymətləndirmələrin kənar qiymətləndiricilər tərəfindən həyata keçirildiyi
hallarda çox vaxt qiymətləndiricilər tövsiyələr hazırlayır və onları müvafiq səlahiyyətli orqanlarla
müzakirə edir. Narahatlıq amilinin ünvanlanmalı olduğu məntiqi zaman kəsiyi də təsbit edilməlidir.
3.26.
Müvafiq olduğu hallarda qiymətləndiricilər narahatlıq amili olmayan istənilən boşluq, yaxud
çatışmazlığın aradan qaldırılmasına xidmət edən tövsiyələr təmin edir. Bu tövsiyələrin
implementasiyası üçün xüsusi zaman kəsiyi ilə bağlı tələb yoxdur və MBİ onları normal biznes
prosesində aradan qaldırmaq yolunu seçə bilər.
Mərhələ 6: Qiymətləndirmə hesabatının hazırlanması
3.27.
MBİ-nin prinsiplərə nəzərən qiymələndirilməsi üçün qiymətləndirmə hesabatının şablonu Əlavə B-
də verilmişdir. Ölkənin MBİ-ləri və səlahiyyətli orqanlarının prinsip və məsuliyyətlərə nəzərən
qiymətləndirilməsi üçün qiymətləndirmə hesabatının şablonu Əlavə D-də verilmişdir.
4.0.
Səlahiyyətli orqanların məsuliyyətləri ilə bağlı qiymətləndirmə metodologiyası
4.1.
Bu bölmədə səlahiyyətli orqanların MBİ ilə bağlı məsuliyyətlərinə dair və yurisdiksiyanın
MBİP-ə riayət etməsinin qiymətləndirilməsində səlahiyyətli orqanlar və BMİ-lərə yardım
etmək üçün qiymətləndirmə metodologiyası təsvir olunur. Səlahiyyətli orqanların fərdi və
kollektiv qiymətləndirilməsi üçün bu qiymətləndirmə metodologiyasından istifadə edilə bilər.
FSAP-ın
kontekstində
BMİ-lər
səlahiyyətli
orqanları
yurisdiksiya
səviyyəsində
qiymətləndirir.
Məsuliyyətlərin qiymətləndirilməsinin tamamlanması üçün ümumi təlimatlar
4.2.
Məsuliyyətlərin qiymətləndirilməsi altı mərhələdən ibarətdir: (1) qiymətləndirmənin müvafiq
miqyasının müəyyən edilməsi; (2) hər əsas mülahizə üzrə faktların toplanması;
(3) hər məsuliyyət üçün əsas nəticələrin tərtibatı; (4) hər məsuliyyətə reytinqin təyin edilməsi;
(5) olduğu təqdirdə, hər narahatlıq amili, o cümlədən prioritetlərin müzakirəsi üçün müvafiq zaman
kəsiyinin göstərilməsi; və (6) qiymətləndirmə hesabatının hazırlanması.
Mərhələ 1: Qiymətləndirmənin müvafiq miqyasının müəyyən edilməsi
4.3.
Qiymətləndiricilər qiymətləndirmənin miqyasına xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Miqyas
qiymətləndirilmədən əvvəl qiymətləndiriləcək səlahiyyətli orqanlara aydın şəkildə çatdırılmalıdır.
15
Hansı səlahiyyətli orqanların qiymətləndiriləcəyinin müəyyən edilməsi
4.4.
Ümumiyyətlə, səlahiyyətli orqanlar fərdi tənzimləyici və nəzarət orqanı səviyyəsində deyil,
yurisdiksiya səviyyəsində qiymətləndirilməlidir. Bu, qiymətləndiricilərə səlahiyyətli orqanlar
tərəfindən məsuliyyətlərə riayət edilməsinin hərtərəfli qiymətləndirilməsini və yurisdiksiyada
potensial tənzimləyici boşluq və çulğalaşmaların müəyyən edilməsini həyata keçirməyə imkan
verir. Bu yanaşma Məsuliyyət E-yə uyğundur, bu, digərləri ilə bir arada, yerli səlahiyyətli orqanlar
arasında əməkdaşlıq məsələləri ilə məşğul olur. Bu yanaşma habelə ölkənin nəzarət çərçivəsi
daxilində spesifik səlahiyyətli orqana, yaxud bu və ya digər MBİ növünə qarşı bəzi tədbirlərin
həyata keçirilməsini istisna etmir. Bundan əlavə, səlahiyyətli orqanlar yurisdiksiyanın özünün
məsuliyyətlərə riayət etməsini birgə, yaxud fərdi şəkildə qiymətləndirmək arzusunda ola bilərlər.
4.5.
Bununla belə, spesifik MBİ-yə şamil edilən tənzimləyici və nəzarət çərçivəsinin
qiymətləndirilməsinin müvafiq olduğu vəziyyətlər ola bilər, məs, beynəlxalq fəaliyyəti olan MBİ-
lərlə bağlı hallar. Məs, xarici səlahiyyətli orqanlar təkcə daxili səlahiyyətli orqanların
məsuliyyətlərə ümumi uyğunluğu ilə deyil, hətta daha spesifik qiymətləndirmə vasitəsilə
məsuliyyətlərin bu və ya digər MBİ-yə şamil edilməsi ilə maraqlana bilərlər. Məsuliyyətləri MBİ
kateqoriyaları ilə əlaqədar şəkildə qiymətləndirmək də müvafiq ola bilər (məs, milli səlahiyyətli
orqanların MTM-lərlə bağlı məsuliyyətlərini necə yerinə yetirməsinin başa düşülməsi).
Mərhələ 2: Hər əsas mülahizə üzrə faktların toplanması
4.6.
Hər prinsipə əsas nəticələri tərtib edə bilmək üçün qiymətləndiricilər yetərli faktlar
toplamalıdırlar. Bölmə 6-ya 5 məsuliyyətin hər biri üçün əsas mülahizələr üzrə təşkil edilmiş
suallar daxil edilmişdir. Bu suallar səlahiyyətli orqanların məsuliyyətlərə riayət edib
etmədiyini müəyyən etməkdə qiymətləndiricilərə kömək edən alətlərdir. Bundan əlavə,
informasiyanın toplanması prosesi qiymətləndirilən səlahiyyətli orqanın informasiyaya çıxış
təmin etmək gözləntilərini qarşılamaq dərəcəsinin erkən indikatoru rolunu oynaya bilər.
4.7.
Bölmə 6-da qeyd edilmiş sualların məqsədi qiymətləndiriciləri məlumatlandırmaq və onların
mühakiməsini əvəz etmək deyil, istiqamətləndirməkdən ibarətdir.
5
Sualların məqsədi sadəcə sorğu
vərəqəsi rolunu oynamaqdan ibarət deyildir. Bundan başqa, suallar heç də tam deyildir və
qiymətləndiricilər öz seçimləri ilə lazım olduqca əlavə, yaxud müxtəlif suallardan istifadə edə
bilərlər. Bəzi hallarda qiymətləndiricilər bu və ya digər risk amillərini, yaxud qiymətləndirməyə
xas vəziyyətləri əks etdirmək üçün spesifik sualları modifikasiya etmək istəyə bilərlər.
Qiymətləndiricilər tərəfindən istifadə olunan sualların siyahısı ən azı qiymətləndirmə
metodologiyasına daxil edilmiş informasiya səviyyəsinə ekvivalent informasiya təmin etməlidir
4.8.
Əsas nəticələrə gələrək reytinq verərkən məzmun əsasını müəyyən etmək üçün
qiymətləndiricilər səlahiyyətli orqanın yurisdiksiyasını, proses və qaydalarını başa
düşməlidirlər. Ona görə də, qiymətləndiricilər qiymətləndirmə zamanı hər prinsip üçün
aşağıdakı ümumi sualları nəzərə almalıdırlar:
1.
Prinsipə riayət etmək üçün MBİ hansı yanaşma, yaxud metoddan istifadə edir?
2.
Prinsipə riayət etmək üçün yanaşma, yaxud metodun səmərəliliyini təmin etmək məqsədilə MBİ
hansı təhlil, proses və əsaslandırmadan istifadə edir?
3.
Prinsipə riayət edərkən MBİ davamlı fəaliyyəti neçə ölçür və monitorinq edir?
4.
Prinsipə riayət edərkən MBİ-nin davamlı fəaliyyətinin monitorinq edilməsinə kömək etmək üçün
mövcud hansı digər sübut vardır?
Mərhələ 3: Hər məsuliyyət üçün əsas nəticələrin tərtib edilməsi
4.9.
Əsas nəticələr dedikdə qiymətləndiricinin qiymətləndirilən səlahiyyətli orqan tərəfindən
məsuliyyətə riayət edilmə dərəcəsinin ümumi şəkildə müəyyən edilməsi nəzərdə tutulur. Hər
məsuliyyət üçün əsas nəticələr müəyyən edilməli və qiymətləndiricilər tərəfindən toplanmış
faktlara əsasən nəqli icmal şəklində təmin edilməlidir. Əsas nəticəni tərtib edərkən
qiymətləndiricilər: