18
müəyyən etməlidirlər. Qiymətləndirmələrin yerli səlahiyyətli orqanlar tərəfindən həyata keçirildiyi hallarda
onlar özləri tədbirlər planı hazırlamalıdır. Qiymətləndir-mələrin kənar qiymətləndiricilər tərəfindən həyata
keçirildiyi hallarda çox vaxt qiymətlən-diricilər tövsiyələr hazırlayır və onları müvafiq səlahiyyətli orqanlarla
müzakirə edir. Hər bir halda hər tədbiri, yaxud tövsiyəni başlamaq üçün ən yaxşı mövqeləndirilmiş tərəf
müəyyən edilməlidir. Narahatlıq amilinin ünvanlanmalı olduğu məntiqi dövr də təsbit edilməlidir.
4.18. Müvafiq hallarda qiymətləndiricilər narahatlıq amili olmayan istənilən boşluq, yaxud
çatışmazlığın aradan qaldırılmasına xidmət edən tövsiyələr təmin edir. Bu tövsiyələrin icrası üçün xüsusi
zaman kəsiyi ilə bağlı tələb yoxdur və səlahiyyətli orqanlar onları normal biznes prosesində aradan
qaldırmaq yolunu seçə bilər.
Mərhələ 6: Qiymətləndirmə hesabatının hazırlanması
4.19. Səlahiyyətli orqanların məsuliyyətlərə nəzərən qiymələndirilməsi üçün qiymətləndirmə hesabatının
şablonu Əlavə C-də verilmişdir. Ölkənin MBİ-ləri və səlahiyyətli orqanlarının prinsip və məsuliyyətlərə
nəzərən qiymətləndirilməsi üçün qiymətləndirmə hesabatının şablonu Əlavə D-də verilmişdir.
5.0. MBİ-lər üçün prinsiplərin əsas mülahizəsi haqqında suallar
Prinsip 1: Hüquqi əsas
Əsas mülahizə 1: Hüquqi əsas bütün müvafiq yurisdiksiyalarda MBİ-nin fəaliyyətinin hər bir
əhəmiyyətli aspekti üçün yüksək dərəcədə müəyyənlik təmin etməlidir.
1.1.1: MBİ-nin fəaliyyətinin yüksək dərəcədə hüquqi müəyyənlik tələb edən əhəmiyyətli aspektləri
hansılardır (məs: maliyyə alətləri üzərində hüquq və maraqlar, hesablaşmaların başa çatdırılması, xalis
mövqelərin müəyyən edilməsi, qarşılıqlı əlaqənin mümkünlüyü, qiymətli kağızların immobilizasiyası və
elektronlaşdırılması, ödənişə qarşı çatdırma, ödənişə qarşı ödəmə, çatdırmaya qarşı ödəmə mexanizmləri,
girov qaydaları (marja qaydaları daxil) və defolt prosedurları)?
1.1.2: MBİ-nin fəaliyyətlərinin hər əhəmiyyətli aspekti üçün müvafiq yurisdiksiyalar hansılardır?
1.1.3: MBİ-nin hüquqi əsasının (yəni hüquqi çərçivə və MBİ-nin qayda, prosedur və müqavilələri) bütün
müvafiq yurisdiksiyalarda fəaliyyətinin bütün aspektləri üçün yüksək dərəcədə hüquqi müəyyənliyi necə
təmin edilir?
a) Xalis mövqeyin müəyyən edilməsi mexanizmi olan MBİ-nin hüquqi əsası bu mexanizmin həyata
keçirilməsini necə dəstəkləyir?
b) MBİ-də hesablaşmaların başa çatdırılması baş verdikdə MBİ-nin hüquqi əsası tranzaksiyaların, o
cümlədən ödəniş qabiliyyəti olmayan iştirakçıların hesablaşmalarının başa çatdırılmasını necə
tənzimləyir? Vəsaitlərin və ya qiymətli kağızların köçürülmə sistemləri kimi MBİ-ninistifadə etdiyi kənar
hesablaşma mexanizmləri üçün hüquqi əsas bu sona çatdırılmanı dəstəkləyirmi?
Əsas mülahizə 2: MBİ-nin aydın, anlaşılan və bütün müvafiq qanun və qaydalara uyğun qayda,
prosedur və müqavilələri olmalıdır.
1.2.1: MBİ qayda, prosedur və müqavilələrinin aydın və anlaşılan olduğunu necə nümayiş etdirib?
1.2.2: MBİ qayda, prosedur və müqavilələrinin müvafiq qanunvericiliyə uyğunluğunu necə təmin edir
(məs, hüquqi rəy və ya təhlillər vasitəsilə)? Hər hansı uyğunsuzluq halı müəyyən edilərək aradan
19
qaldırılıbmı? MBİ-nin qayda, prosedur və müqavilələri kənar səlahiyyətli orqanlar və ya təsisatlar
tərəfindən yoxlanılırmı və ya qiymətləndirilirmi?
1.2.3: MBİ-nin qayda, prosedur və müqavilələri qüvvəyə minməzdən əvvəl təsdiq edilməlidirmi? Əgər
belədirsə, kim tərəfindən və necə təsdiq edilir?
Əsas mülahizə 3: MBİ fəaliyyətinin hüquqi əsasını müvafiq səlahiyyətli orqanlara, iştirakçılara və
lazım gələrsə, istirakçıların müştərilərinə aydın və anlaşılan şəkildə çatdırmaq iqtidarında
olmalıdır.
1.3.1: MBİ fəaliyyətinin hüquqi əsasını müvafiq səlahiyyətli orqanlara, iştirakçılara və lazım gələrsə,
iştirakçıların müştərilərinə necə çatdırır?
Əsas mülahizə 4: MBİ-nin bütün müvafiq yurisdiksiyalarda tətbiq edilə bilən qayda, prosedur və
müqavilələri olmalıdır. Yüksək dərəcədə əminlik olmalıdır ki, bu qayda və prosedurlar əsasında
həyata keçirilən tədbirlər ləğv edilməyəcək, dəyişdirilməyəcək və ya təxirə salınmayacaqdır.
1.4.1: MBİ öz əməliyyatlarına aid qayda, prosedur və müqavilələrinin əsas mülahizə 1-də (məs, hüquqi
rəy və ya təhlil vasitəsilə) müəyyən edilmiş bütün müvafiq yurisdiksiyalarda tətbiq edilə bilinməsi ilə
bağlı yüksək dərəcədə əminliyə necə nail olur?
1.4.2: MBİ qayda, prosedur və müqavilələrinin ləğv edilməyəcəyi, dəyişdirilməyəcəyi və ya təxirə
salınmayacağı ilə bağlı yüksək dərəcədə əminliyə necə nail olur? MBİ-nin qayda, prosedur və
müqavilələri əsasında onun tədbirlərinin ləğv ediləcəyi, dəyişdiriləcəyi və ya təxirə salınacağı halları ilə
bağlı müddəalar varmı? Vardırsa, hansılardır?
1.4.3: Hər hansı müvafiq yurisdiksiyadakı məhkəmə MBİ-nin müvafiq tədbir və mexanizmlərinin bu
qayda və prosedurlara uyğun olaraq tətbiq edilə bilinməyəcəyi haqqında qərar qəbul edibmi?
Əsas mülahizə 5: Çoxsaylı yurisdiksiyalarda fəaliyyət göstərən MBİ digər yurisdiksiyalarda hər
hansı mümkün qanunlar münaqişəsindən yaranan riskləri müəyyən etməli və azaltmalıdır.
1.5.1: MBİ çoxsaylı yurisdiksiyalarda fəaliyyət göstərərsə o, hər hansı mümkün qanunlar münaqişəsi
məsələlərini necə müəyyənləşdirir və təhlil edir? MBİ-nin müvafiq yurisdiksiyalarda seçdiyi qanunun
tətbiq edilə bilinməsi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik olduğu halda o, mümkün qanunlar münaqişəsi
məsələlərinin müstəqil qanuni təhlilini əldə edibmi? MBİ hansı mümkün qanunlar münaqişəsi
məsələlərini müəyyənləşdirib və təhlil edib? MBİ hər hansı mümkün qanunlar münaqişəsi məsələlərini
necə həll edib?
Prinsip 2: İdarəetmə
Əsas mülahizə 1: MBİ-nin məqsədi özünün təhlükəsizlik və səmərəliliyinə yüksək prioritet
verməkdən və maliyyə sabitliyini və digər müvafiq ictimai maraq kəsb edən məsələləri aydın
şəkildə dəstəkləməkdən ibarət olmalıdır.
2.1.1: MBİ-nin məqsədi nədir və bu məqsəd nə dərəcədə aydın müəyyən edilib? Məqsədlərə çatmaq
baxımından MBİ-nin fəaliyyəti necə qiymətləndirilir?
2.1.2: MBİ-nin məqsədi təhlükəsizlik və səmərəlilik üzrə yüksək prioritetliyi necə müəyyənləşdirir?
MBİ-nin məqsədi maliyyə sabitliyini və digər müvafiq ictimai maraq kəsb edən məsələləri aydın şəkildə
necə dəstəkləyir?
Əsas mülahizə 2: MBİ məsuliyyət və hesabatlılığının aydın və birbaşa bölgüsünü təmin edən