FARUQ SÜMƏR
2
TÜRKSOY
ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ TEŞKİLATI
İNTERNATİONAL ORGANİZATİON OF TURKİC CULTURE
TÜRKSOY kitabxanası seriyası: 25
AMEA Folklor İnstitutu
Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur
Türkcədən çevirən,
ön söz, qeyd və şərhlərin müəllifi:
Prof. Dr. Ramiz ƏSKƏR
Redaktor:
Akad. İsa HƏBİBBƏYLİ
Faruq Sümər. Oğuzlar (Türkmənlər). Tarixləri.
Boy təşkilatı. Dastanları. Bakı, MBM, 2013, 448 səh.
Oğuzlar türk xalqlarının təşəkkülündə, inkişafında böyük rol oynamış ən güclü
qollardandır. Ötən əsrlər oğuz tayfalarının öz vətəni, xalqı, milli istiqlaliyyəti uğrun-
da mərdanə döyüşlərinin şahididir. Oğuzların ucaltdığı tarixi abidələr bütün dünyanı
valeh etmişdir.
Oğuzlar həm də azərbaycanlıların əcdadıdır.
Məşhur türk tarixçisi Prof. Dr. Faruq Sümərin kitabı onun uzun axtarışlarının
əvəzsiz bəhrəsidir. Oğuzların həyatı, məişəti, bir etnos kimi ən qədim zamanlardan
təşəkkül tapması, dövlət qurma bacarığı monoqrafiyada öz əksini tapmışdır. «Oğuz-
lar» kitabının oxucularımız tərəfindən maraqla qarşılanacağı şübhəsizdir, bu əsər
onları Azərbaycan xalqının təşəkkülü, varlığı ilə bağlı ilkin mənbələrlə tanış edəcək-
dir.
İSBN 4703000000-26-
©Ramiz Əskər, 2013
OĞUZLAR (TÜRKMƏNLƏR)
3
PROF. DR. FARUQ SÜMƏR:
HƏYATI, ŞƏXSİYYƏTİ VƏ ƏSƏRLƏRİ
Türklərdə xronikaçılıq, salnaməçilik, vəqayenəvislik, münşilik, müvər-
rixlik, bir sözlə, tarixçilik ənənəsi, təəssüf ki, zəif inkişaf etmişdir. Bu da
onunla bağlıdır ki, qəhrəman türk milləti tarix yazmaqdan çox tarix yarat-
mağa üstünlük vermiş, bu işi tarix yaratma bacarığı və qüdrəti olmayanlara
həvalə etmişdir. Nəticədə türk tarixini salxım söyüd kölgəsində şərab içən,
nargilə çəkən, bəng atan, gözəllərə qəzəl, sultanlara qəsidə qoşan, batman
qılıncları qaldırmağa gücü çatmayan, misqal lələkləri xüsusi şövqlə oynadan
qeyri-türklər yazmışlar. Türkiyədə (habelə digər türk ölkələrində) müasir
mənada tarix elmi və tarixçilik son yüz ildə meydana çıxmışdır.
Cümhuriyyət dövründə qardaş Türkiyədə tarix üzrə bir-birindən istedad-
lı alimlər yetişmişdir. Onların arasında Məhmət Fuad Köprülü, Nəcati Lu-
qal, Əhməd Rəfiq Altınay, İsmayıl Haqqı Uzunçarşılı, İbrahim Haqqı Kon-
yalı, Ömər Lütfi Barkan, Mürkimin Xəlil Yinanç, Əqdəs Nemət Kurat, Zəki
Vəlidi Toğan, Xəlil İnalcıq, Osman Turan, Məhmət Köymən, Kamal Karpat,
İlbər Ortaylı kimi dünya miqyasında qəbul edilən şəxsiyyətləri göstərmək
olar. Bu kitabın müəllifi Prof. Dr. Faruq Sümər də həmin cərgədə xüsusi və
şərəfli yer tutan görkəmli alimlərdən biridir.
Faruq Sümər 1924-cü ildə Konyanın 120 kilometr cənubunda yerləşən
Bozqır qəsəbəsində istiqlal savaşı qazisi Məhmət Zəki əfəndinin ailəsində
doğulmuşdur. Anası Züleyxa xanım ibtidai məktəbin üçüncü sinifinə qədər
oxusa da, türk törəsinə çox bağlı bir qadın idi. O, uşaqlarına ud çalmağı öy-
rətmiş, onları oxumağa həvəsləndirmişdir. 1931-ci ildə ailənin İstanbula
köçməsi ilə uşaqların təhsili üçün daha yaxşı şərait yaranmışdır.
Faruk Sümər İstanbulun Ələmdar səmtində yerləşən 49 saylı ibtidai
məktəbi bitirmiş, daha sonra təhsilini İstanbul litseyində davam etdirmişdir.
9-cu sinifdə ikən o, anasının köməyi ilə əski yazını öyrənmiş, bir mollanın
sayəsində osmanlıca mətnləri rahat və sürətli oxumaq sahəsində yaxşı vər-
dişlər qazanmışdır. Elə həmin dövrdə də tarixçi olmağı qərara almışdır.
FARUQ SÜMƏR
4
II dünya müharibəsi başlayanda almanların İstanbula hücum ehtimalı bir
çox ailəni yaylalara və kəndlərə getməyə məcbur etmişdi. Faruq Sümərin ai-
ləsi də Toros dağlarındakı yaylalara qalxmış, gənc Faruq burada neçə əsrdən
bəri köçəri elat həyatı yaşayan əski oğuzların bir qolu olan müasir yörükləri
yaxından görmək imkanı qazanmışdır.
F.Sümər 1942-ci ildə litseyi başa vuraraq İstanbul Universitetinin tarix
fakültəsinə daxil olmuşdur. M.F.Köprülü, M.X.Yinanç, Z.V.Toğan, Ə.N.
Kurat, O.Turan, C.Baysal, O.Ş.Gökyay, İ.Küçükömər, M.Turxan kimi ünlü
xocalardan dərs almış, səlcuqlu və osmanlı dövrü üzrə ixtisaslaşmağa başla-
mışdır. Bakalavr dərəcəsini «XVI əsrdə Anadoluda türk oymaqları» mövzu-
sunda yazdığı buraxılış işi ilə bitirmişdir. Sonra magistraturada oxuyan gənc
alim «Anadolu türk boy və oymaqları (XVI və XVII əsrlərdə)» mövzusunda
dissertasiya (68 səhifə) müdafiə edərək Prof. Dr. Mükrimin Xəlil Yinançın
başçılıq etdiyi orta əsrlər tarixi kafedrasından 1948-ci ilin fevralında «əla»
qiymətlə məzun olmuşdur.
Faruq Sümər daha sonra Ankara Universiteti dil və tarix-coğrafiya fa-
kültəsinin doktoranturasına daxil olmuş, əvvəllər işlədiyi mövzunu məkan
baxımından daha da genişləndirərək Prof. Dr. Osman Turanın rəhbərliyi al-
tında «XVI və XVII əsrlərdə Anadolu, Suriya və əl-Cəzirədə oğuz boylarına
mənsub təşəkküllər» adlı dissetrasiyasını (262 səhifə) «əla» qiymətlə müda-
fiə etmiş və 24 may 1950-ci ildə doktor ünvanına layiq görülmüşdür. Lakin
doktoranturada təhsil nazirliyinin təqaüdü ilə oxuduğuna görə iki il yeddi ay
iyirmi beş günlük məcburi xidmət dövrünü başa vurmaq üçün İstanbuldakı
Süleymaniyyə kitabxanasında məmur olaraq işə başlamışdır.
Akademik çalışmalarını davam etdirmək üçün Faruq Sümər məmur və-
zifəsindən istefa edərək 1953-cü ilin yanvarında doktorantı olduğu fakültədə
assistent (Prof. köməkçisi) vəzifəsinə keçmişdir. 1955-ci ilin dekabrında
«Qaraqoyunlular: qəbilə quruluşu və başlanğıcdan Cahan şaha qədər siyasi
tarixləri» mövzusunda dissertasiyasını (169 səhifə) jüri qarşısında müdafiə
edərək dosent adını almışdır.
Faruq Sümər 1 iyun 1956-ci ildə türk silahlı qüvvələrində həqiqi hərbi
xidmətə çağrılmış, bir il altı ay ordu sıralarında olmuş, tərxis edildikdən
sonra əvvəlki işinə qayıtmışdır.
1959-60-cı illərdə London Universitetinin Asiya və Afrika Araşdırmala-
rı Məktəbində müsafir dosent kimi dərs demişdir.
Dosent adını almasından 5 il keçdiyinə görə «Oğuzlara aid dastani ma-
hiyyətdə əsərlər» adlı araşdırmasını (həcmi 6 çap vərəqi, elmi jurnalda dərc
olunmuşdur) növbəti akademik dərəcəyə, yəni professorluğa təqdim etmiş,
bürokratik prosedurlar uzun sürdüyü üçün, nəhayət, 1963-cü ilin dekabrında
universitetin professoru adını ala bilmişdir.