Олий ва Ўрта махсус Таълим Вазирлиги

I	R	muhit harorati
Eslatma
nv	Cv	V	na	Ca	A	Ω
1
2
3

3. Yuksiz ishlash tajribasi. Tajribani oʻtkazish uchun 2.3 – rasmdagi sxema yigʻiladi va tajriba davomida asinxron mashina isteʻmol qilayotgan tok va quvvat yoziladi. Kuchlanish 1,3U_N dan 0,2U_N gacha (6÷8 nuqta) oʻzgartiriladi. 1,3U_N kuchlanish 5 minut davomida ushlab turiladi, oʻramlararo chulgʻam izolyasiyasini sinash uchun quvvat isroflarini taqsimlash quyidagicha boʻladi:

Stator chulgʻamidagi quvvat isrofi:

R₀=3I₀²r₀.

bu yerda r₀ – tajriba olinayotgan haroratdagi chulgʻam qarshiligi.

Oʻlchash natijalari 2.2 – jadvalga yoziladi va 2.2 – rasmdagi grafik quriladi.

Oʻzakdagi va mexanik isroflar yigʻindisi: R_r+R_m=R_o – R_mo quvvat isrofi, I – tok kuchi va sosφ= f(U) – quvvat koeffitsiyentining kuchlanishga bogʻliqlik grafigi 2.2 – rasmda koʻrsatilgan. Bu grafik yordamida quvvat isrofining taqsimlanishi koʻrinadi.

Salt ishlash toki quyidagicha topiladi:

.

Salt ishlash kuchlanishi:

.

Salt ishlash quvvati:

.

Salt ishlash quvvat koeffitsiyent:

bu yerda , , – oʻlchov asbobi jamlanmasidagi ampermetr, voltmetr va vattmetr koeffitsiyentlari.

2.2 – jadval

№

Oʻlchangan qiymatlar

Hisoblangan qiymatlar

IA

IB

IC

UA

UB

UC

PA

PB

PC

I0

U0

P0

cos0

1

2

3

4

5

6

2.2 – rasm. Asinxron motorning yuksiz ishlash xarakteristikasi



4. Qisqa tutashuv tajribasi. Asinxron motorning qisqa tutashuvi deb stator chulgʻami tarmoqqa ulanib, rotor chulgʻami qisqa tutashtirilib, tormozlangan holatiga aytiladi. Kuchlanish U ni oʻzgartirib 5÷6 nuqta olinadi.

Motorga berilayotgan hamma quvvat issiqlik sifatida chiqqanligi uchun stator va rotor chulgʻamlari tez qiziydi, shuning uchun tajriba tez olinishi kerak, bu paytda har bir nuqta uchun 10 sekund vaqt sarflanadi. Tajriba natijasi 2.3 - jadvalga yoziladi va 2.4 - rasmdagi grafik quriladi.

2.3 – jadval

№

Oʻlchangan qiymatlar

Hisoblangan qiymatlar

IA

IB

IC

UA

UB

UC

PA

PB

PC

Iqt

Uqt

Pqt

cosqt

1

2

3

4

Qisqa tutashuv toki: .

Qisqa tutashuv kuchlanishi:

Qisqa tutashuv quvvati: .

Qisqa tutashuv quvvat koeffitsiyent

Mis chulgʻamdagi isrof R_m2=R_qt –R_m1–R_st

bu yerda

R_m1=3I_qt² r₀ [w] – Y holatda

R_m2=I_qt² r₀ [w] –  holatda
r₀ – tajriba olinayotgan haroratga mos keluvchi bitta faza qarshiligi,

R_moʻ – magnit isrof, yuksiz ishlash tajribasidan U_N ga mos boʻlgan isrof.

Boshlangʻich yurgazish toki quyidagicha aniqlanadi.

U_qt va I_qt – tajribadan olingan U va I ning eng katta qiymatlari. U_qt toʻyinishining tuzatish koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi (2.5 rasm):

2.4 – rasm. Asinxron motorning qisqa tutashuv xarakteristikasi

2.5 – rasm. To’yinishning tuzatish koeffitsienti tuzatish aniqlash grafigi

Nazorat savollari
1. Elektr mashinalarni nazorat va qabul qilish sinovlari bir - biridan qanday farq qiladi?

2. Nazorat sinovlari dasturiga nimalar kiradi?

3. Salt ishlash va qisqa tutashuv xarakteristkalaridan cosφ_q va tok egri chiziqlari xarakterini tushuntirib bering.

4. Oʻramlararo izolyatsiyasi elektr mustahkamligi qanday aniqlanadi?

3 - Laboratoriya ishi

Uch fazali ikki chulgʻamli transformatorning sinovi
Ishning dasturi
1. Transformatorning tashqi koʻrinishi(chizmalarga mosligini)ni tekshirish.

2. Transformatsiyalash koeffitsiyentini aniqlash.

3. Chulgʻamlar ulanish guruhini aniqlash.

4. Chulgʻam qarshiligini oʻzgarmas tokda aniqlash.

Laboratoriya mashgʻulotini oʻtkazish uchun uslubiy koʻrsatma
1. Transformator yigʻilgan holatda sinaladi.

2. Transformator sinalayotgan paytdagi nominal atrof-muhit harorati 10⁰ dan 40⁰ gacha deb qabul qilinadi.

3. Tok, quvvat va kuchlanishni oʻlchash aniqlik sinfi 0,5 dan kichik boʻlmagan asboblar bilan oʻlchanadi. Kuchlanishni oʻrtacha qiymatini oʻlchash aniqligi 1,5 boʻlgan asboblar bilan aniqlanadi. Aniqlik sinfi 1 boʻlgan vattmetr bilan oʻlchash ruxsat etiladi.

1. 
   Transformatorning transformatsiyalash koeffitsiyentni tekshirish
   

Transformatsiyalash koeffitsiyent hamma fazalarning shaxoblangan chulgʻamlarida aniqlanadi. Transformatsiyalash koeffitsiyentni aniqlash uchun koʻprik va ikki voltmetr usullari ishlatiladi. Ikki voltmetr usulida oʻlchash quyidagicha boʻladi. Transformatorning chulgʻamlaridan biriga kuchlanish beriladi va voltmetrlarning biri bilan oʻlchanadi. Bir vaqtning oʻzida boshqa voltmetr bilan ikkinchi chulgʻamdagi kuchlanish oʻlchanadi. Berilayotgan kuchlanish nominal kuchlanishdan katta boʻlmasligi kerak va undan 1% gacha farq qilishi mumkin.

2. 
   Chulgʻam ulanish guruhini tekshirish
   

Ulanish guruhini quyidagi usullardan biri bilan aniqlanadi.

1. Toʻgʻri usul (pryamoy metod);

2. Ikki voltmetr usuli;

3. Koʻprik usuli;

4. Oʻzgarmas tok usuli;

Ulanish guruhini ikki voltmetr usuli bilan oʻlchash uchun A va a klemmalar ulanadi(3.1–rasm). Chulgʻamlardan biriga UU_N kuchlanish berilib, ketma-ket U_av, U_AV, U_Vv, U_Ss, U_Vs, U_Sv oʻlchanadi. Olingan U_v-V, U_S-s, U_B-s, U_S-v qiymatlar 3.1 - jadvaldagi hisob formulalari boʻyicha olingan qiymatlar bilan solishtiriladi. Agarda oʻlchangan va hisoblangan qiymatlar bir xil boʻlsa, unda ushbu guruhlar toʻgʻri boʻladi.

3.1 – jadval

Guruh	Ub-B	Uc-C	Uc-B	Uc-C
Y/Y– 0	Uab(k–1)	Uab	Uab	Uab (k–1)
Y/Y–6	Uab (k+1)	Uab	Uab	Uab (k+1)
/Y–11	Uab	Uab	Uab	Uab

Eslatma: U_ab-past kuchlanish chulgʻami klemmalaridagi liniya kuchlanishi, K-liniyaviy transformatsiyalash koeffitsiyenti.

3. 
   Oʻzgarmas tokda chulgʻam qarshiligini aniqlash.
   

Chulgʻam qarshiligi voltmetr – ampermetr usuli yoki koʻprik usulida aniqlanadi. Oʻlchash paytida tokning qiymati 0,2I_N dan katta boʻlmasligi kerak. Bitta chulgʻam qarshiligi oʻlchanganda qolgan chulgʻamlar ochiq boʻlishi kerak.

Voltmetr – ampermetr usulida qarshiliklar oʻlchanayotganda (R<1Ω) boʻlsa 3.3.a – rasm bilan va (R>1Ω) boʻlsa, 3.3.b. - rasmdagi sxemalar yigʻiladi. 1 [Ω] dan kichik qarshilik oʻlchanayotganda oʻlchanayotgan qarshilikning hisoblangan qiymati, voltmetr qarshiligining 0,5% va undan katta qiymatini tashkil etsa, bu paytda oʻlchanayotgan qarshilik qiymati quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi.

3.1 – rasm. Transformatorning guruhini aniqlash sxemalari: a) Y/Y–0 ulanish guruhi uchun, b) Y/Y–6 ulanish guruhi uchun, d) Y/–11 ulanish guruhi uchun

[Ω] R_v – Voltmetr qarshiligi [Ω]

3.2- rasm. Transformatorning ulanish guruhini ikki voltmetr usuli yordamida aniqlash

Tok manbai sifatida sigʻimi 200 A·soat, kuchlanishi 4–12 V li akkumulyator batareyasidan foydalaniladi. Chulgʻam qarshiligini oʻlchashda transformator tom qismida joylashgan chiqishlarining toʻgʻri joylashganini tekshirish kerak. Oʻlchash barcha chulgʻamlar va rostlash pogʻonalarida amalga oshiriladi. Faza chulgʻamining liniya qarshiligi qayta ulagich qurilmasining barcha holatida oʻlchanadi.

1.3– rasm. Voltmetr- ampermetr usulida qarshiliklarni oʻlchash sxemalari:

((R<1Ω) boʻlsa, a – rasmdagi sxema bilan va (R>1Ω) boʻlsa, b – rasmdagi sxema bilan oʻlchanadi)

Nazorat savollari

1. Transformatorning guruhi qanday aniqlanadi?

2. Qaysi holatlarda Y ulanish qoʻllaniladi?

3. Qaysi holatda Δ ulanish qoʻllaniladi?

4. Toq guruhlar qanday ulanishda va juft guruhlar qanday ulanishda foydalaniladi?
4 - Laboratoriya ishi

Uch fazali uch chulgʻamli transformatorning sinovi
Ishning dasturi
1. Transformatorning tashqi koʻrinishi(chizmalarga mosligini)ni tekshirish.

2. Yuksiz ishlash toki va isrofini tekshirish.

3. Qisqa tutashuv toki va isrofini tekshirish.

4. Nol ketma-ketlikdagi qarshilikni oʻlchash.

Laboratoriya mashgʻulotini oʻtkazish uchun uslubiy koʻrsatma
1. Transformatorning tashqi koʻrinishini tekshirish

Transformator yigʻilgan holatda sinaladi. Transformator sinalayotgan paytdagi nominal atrof–muhit harorati 10⁰ dan 40⁰ gacha deb qabul qilinadi.

4.1– rasm. Uch chulg’amli transformatorning; a) salt ishlash va b) qisqa tutashuv tajribasi sxemalari:

Tok, quvvat va kuchlanish va oʻlchash aniqlik sinfi 0,5 dan kichik boʻlmagan kuchlanish transformatori yordamida amalga oshiriladi, keyinchalik boshqa aniqlikdagi oʻlchov asboblaridan foydalanish koʻzda tutiladi.

2. Yuksiz ishlash toki va isrofini tekshirish. Yuksiz ishlash toki va isrofi nominal kuchlanish berilgan paytda oʻlchanadi. Yuksiz ishlash tajribasida chulgʻamlardan biriga (past kuchlanish chulgʻamiga) qolgan chulgʻamlar ochiq paytda simmetrik U_N kuchlanish beriladi (4.1.a – rasm). Berilgan kuchlanish 3 ta liniya kuchlanishining oʻrtacha arifmetik qiymatidan topiladi va 4.1 - jadvalga yoziladi hamda 4.2 - rasmdagi grafik quriladi.

Salt ishlash toki quyidagicha topiladi: .

Salt ishlash kuchlanishi: .
Salt ishlash quvvati: .
Salt ishlash quvvat koeffitsiyent:
bu yerda , , – oʻlchov asbobi jamlanmasidagi ampermetr, voltmetr va vattmetr koeffitsientlari.

4.2 – rasm. Transformatorning salt ishlash xarakteristikasi

4.1 – jadval

№

Oʻlchangan qiymatlar

Hisoblangan qiymatlar

IA

IB

IC

UA

UB

UC

PA

PB

PC

I0

U0

P0

cos0

1

2

3

4

3. 
   Qisqa tutashuv kuchlanishini va isrofini tekshirish. Transformatorning qisqa tutashuv tajrbasida chulgʻamlardan biri qisqa tutashtirilib, ikkinchisiga nominal chastotali oʻzgaruvchan tok beriladi. Chastota nominal chastotadan 1% gacha farq qilishi mumkin. Qisqa tutashuv tajribasida tok 0,25I_N dan kichik boʻlmasligi kerak. Qisqa tutashuv tajribasida tok va kuchlanish uchta fazadagi tok va kuchlanishlarning oʻrtacha arifmetik qiymatidan aniqlanadi (4.1, b – rasm). CHulgʻamning nominal tokiga mos keluvchi qisqa tutashuv kuchlanishi U_qt va isrofi R_qt quyidagi formulalardan topiladi va 4.2 – jadvalga yoziladi:
   

4.2 – jadval

№

Oʻlchangan qiymatlar

Hisoblangan qiymatlar

IA

IB

IC

UA

UB

UC

PA

PB

PC

Iqt

Uqt

Pqt

cosqt

1

2

3

Qisqa tutashuv toki: .

Qisqa tutashuv kuchlanishi:

Qisqa tutashuv quvvati: .

Q isqa tutashuv quvvat koeffitsiyent:

4.3 – rasm. Transformatorning qisqa tutashuv xarakteristikasi

3. 
   Nol ketma ketlikdagi qarshilikni oʻlchash. Nol ketma – ketlikdagi qarshilik toʻliq yigʻilgan uch fazali transformatorlarda oʻlchanadi. CHulgʻamlar yulduz usulida ulanadi va neytral klemmasi chiqariladi. Oʻlchangan qarshilik Ω larda oʻlchanadi va 1 fazaga mos keluvchi qiymatlarga keltiriladi.
   

U – tarmoqdagi berilgan kuchlanish,

I – tokning oʻlchangan qiymati.