Oliy matematika, statistika va ekonometrika

1.
Ko’rstakichlar qatorining 
Markaziy tendentsiyasi
, bu 
ma’lumotlarning aniq bir sonli qiymatga yaqinlashuvi yoki markazlashuviga harakatidir. (1a-rasmga qarang.) 
2.
 Ko’rstakichlar qatorining 
variatsiyasi
, ya’ni ma’lumotlarning tarqalishidir. (1b-rasmga qarang.) 
 
 
Markaz 
a.
 
 
b.
 
1-rasm.
 Miqdoriy tasvirlash o’lchovlari 
Markaziy tendentsiya ko’rsatkichlari tasnifi 
2-rasm. Markaziy tendentsiya ko’rsatkichlari tasnifi 
 
Raqamli ko’rsatkichlarni hisoblash uchun formulalarni berishdan oldin, keling bizning hisoblash bo’yicha 
ko’rsatmalarimizni soddalashtiradigan ba’zi bir qisqacha qaydlarga nazar tashlaymiz. Eslab qolingki, bunday tasdiqlar 
faqatgina bir sababdan qo’llaniladi, ya’ni bir xil yozma qoidalarni ko’p takrorlashdan qochish uchun. Agar siz har safar 
biror belgining yozma tarifini fikran almashtira olsangiz, siz tezda ushbu belgidan foydalanishga odatlanib qolasiz. 
Sonli ma’lumotlar qatori ko’rsatkichlarini biz quyidagicha belgilaymiz: 
 
x
1
,x
2
,x
3
, ..., x
n
 
 
bu erda – x
1
ma’lumotlar qatoridagi birinchi ko’rsatkich, x
2
ma’lumotlar qatoridagi ikkinchi ko’rsatkich, 
x
3
ma’lumotlar qatoridagi uchinchi ko’rsatkich ..., va x
n
 ma’lumotlar qatoridagi n- (va eng so’nggi) ko’rsatkich. Demak, 
agar ma’lumotlar qatorida 5 ta ko’rsatkich bo’lsa, biz x
1
,x
2
,x
3
,x
4
,x
5
ko’rinishida yozamiz. Agar haqiqiy raqamlar 5, 3, 8, 
*
Manba: Lames McClave, Terry Sincich. Statistics. 12
th
edition. Pearson Education, Inc. 2013. 49-50 pp.