Yaponiyanın Toxoku
Universitetinin alimləri 8 metr
uzunluğu olan, qısa tüklərlə
örtülmüş ilanabənzər robot
hazırlayıblar.
Divarlara dırmaşa bilən ro-
bot zəlzələ və sunami zamanı xi-
lasedicilərin çətinliklə gedə bilə-
cəyi yerlərdə insanlara kömək
etmək üçün nəzərdə tutulub. Bu,
dünyada ilan formasında olan
ilk robotdur.
Alimlərin sözlərinə görə, üç
kiloqram çəkisi olan robot bir
çox məsələlərdə xilasedicilərin
imkanlarını üstələyir. Qurğu heç
bir çətinlik çəkmədən dağıdıl-
mış binalara daxil olaraq insan-
ları həm axtara, həm də məkanın
təhlükəsizliyini müəyyən edə
biləcək.
indicator.ru saytı xəbər ve-
rir ki, robotun əvvəlki modeli
2011-ci ildə sunami və zəlzələ
nəticəsində zərər dəymiş Fuku-
sima Atom Elektrik Stansiyası-
nın təftiş edilməsi üçün istifadə
olunub. O zaman robot bəzi ma-
neələrin öhdəsindən gələ bilmə-
diyi üçün alimlər yenidən qur-
ğunu təkmilləşdiriblər.
Fici arxipelaqının adalarının birində həftə-
si 15 min dollara başa gələn otel nömrəsi var.
“novate.ru” saytı bildirir ki, “Poseydon” ad-
lanan və 73 nömrədən ibarət otel suyun altında
tikilib. Oteldə quraşdırılan xüsusi sistem suyun
təzyiqini normallaşdırmaqla, sakinlərin baş ağrı-
larını aradan qaldırır.
Buradan həmçinin dəniz heyvanlarının həya-
tını da izləmək mümkündür. Qonaqların xidmə-
tində trenajor, bir neçə restoran, hətta ekzotik bir
məkanda nigaha girmək istəyənlər üçün otaq da
fəaliyyət göstərir.
ilAnABənZər roBoT ZəlZələ və SUnAMi
ZAMAnI xilASeDiCilərə köMək eDəCək
SU AlTInDA DinCəlMək iSTəYirSiniZSə...
Fövqəladə Hallar
Nazirliyinin (FHN) Ki-
çikhəcmli Gəmilərə Nəzarət
və Sularda Xilasetmə Döv-
lət Xidməti Xəzər dənizinin
sahilboyu ərazilərində su
nəqliyyatı vasitələrinin təh-
lükəsiz istismarına nəzarət
qaydalarına əməl olunma-
sını təmin etmək məqsədilə
mütəmadi əməliyyat tədbir-
ləri həyata keçirir.
FHN-dən bildiriblər ki, ke-
çirilən növbəti əməliyyat tədbir-
ləri nəticəsində ümumilikdə beş
ədəd su nəqliyyatı vasitəsinin
- Sabunçu rayonunun Nardaran
qəsəbəsində yerləşən çimərlikdə
bir qayıq, Şüvəlan, Mərdə-
kan, Novxanı qəsəbələrində
və Sumqayıt şəhərinin Corat
qəsəbəsində yerləşən çimər-
liklərdə isə 4 hidrosiklin
müvafiq nəzarət qaydaları-
na əməl olunmadan istifadə
edildiyi müəyyən edilib.
Həmin nəqliyyat va-
sitələrinin sahibləri barəsin-
də Azərbaycan Respublikası
İnzibati Xətalar Məcəlləsinə
uyğun olaraq müvafiq tədbirlər
görülüb.
xəZərin SAhilBoYU ərAZilərinDə SU nəqliYYATI vASiTələrinin
TəhlükəSiZ iSTiSMArInA nəZArəT TəDBirləri DAvAM eDir
A Z
R B A Y C A N
X Z R D N Z G M
L Y
И
ИЧИ И И
9 avqust 2017-ci il № 53-56 (9147)
6
www.seanews.az
2008-ci ildə Rusiya kinoteatrla-
rının ekranlarında uğurla nümayiş
etdirilmiş və kaset variantında yayıl-
mış “Admiral” bədii filmi bolşevizmə
qarşı qətiyyətli mübariz, okeanoqraf
alim, admiral Aleksandr Kolçaka
həsr edilmişdir.
Uzun müddət bu ad Rusiyada
ağqvardiyaçılarla assosiasiya edilirdi.
İndi, biz çox şeyi yenidən dərk etməyə,
çox məsələlərin mahiyyətinə varmağa
çalışdığımız vaxtda əvvəllər sadəcə
olaraq haqqında az bildiyimiz insanla-
ra münasibətimiz də dəyişir.
Belə insanlardan biri də 1916-cı
ildə Qara Dəniz donanmasının koman-
danı olmuş, iki ildən sonra isə Rusiya-
nın Ali hökmdarı seçilmiş, qərargahı
Omskda yerləşən admiral Aleksandr
Vasilyeviç Kolçak idi. Kolçakın şəx-
siyyəti ilə maraqlanmağımız heç də
təsadüfi deyildir. Moskva jurnallarının
birində onun böyük məhəbbəti barədə
romantik bir yazı dərc edilmişdi. Hə-
min mətnin müəllifi Yelena Prokof-
yeva öz qəhrəmanını təqdim edərkən,
soyadı ruslar arasında o qədər də çox
yayılmamış bu rus admiralının mən-
şəyi məsələsinə də toxunmuşdur. Sən
demə...
Rusiya mənbələrində Kolçak so-
yadı ilk dəfə 1739-cu ildə xatırlanır.
Türkiyənin məşhur dəniz komandanı,
Rusiya-Türkiyə müharibəsi dövrün-
də əsir düşmüş İlyas paşa Kolçak və
onun böyük oğlu Mehmet bəy həmin
ildə Peterburqa gətirilmişdi. Bu əsirlə-
rin necə şücaətlə döyüşdüyündən xə-
bər tutan imperatriça Anna İoannovna
onlara lütfkarlıq göstərmiş və sonra
azadlığa buraxılmasını əmr etmişdi.
Ata və oğul Kolçaklar öz vətənlərinə,
Türkiyəyə yola düşürlər. Lakin onlar
hələ yolda ikən dostlarından aldığı
bir məktubda bildirilirdi ki, dəniz ko-
mandanı və onun oğlu ruslarla döyüş-
də məğlubiyyətə görə ölüm cəzasına
məhkum olunmuşlar. Bu xəbəri eşidən
İlyas paşa qəflətən vəfat etmişdi. Oğlu
Mehmet bəy isə vətəndə onu nələr göz-
lədiyini bildiyindən, seçim qarşısında
qalmışdı: ya vətəndə ölüm, ya da qür-
bətdə yaşamaq. O, ikinci yolu seçir, bir
müddətdən sonra pravoslav məzhəbini
qəbul edir və rus qızı ilə evlənir. Meh-
met bəy oğlu dünyaya gələndə adını
Vasili qoyur. Gələcək məşhur admiral
Aleksandr Vasilyeviç Kolçak həmin
Vasilinin oğlu idi. Yeri gəlmişkən, im-
peratriça Yelizaveta Petrovnanın haki-
miyyəti dövründə keçmiş türk dəniz
komandanının varislərinə zadəgan ti-
tulu verilmişdi.
Zənnimcə, türk soylu bu insan
haqqında daha çox məlumat əldə et-
mək, xüsusən azərbaycanlı oxucular
üçün maraqsız olmaz.
Aleksandrın atası Vasili Kolçak
donanmada topçu olmuş, Krım mü-
haribəsində iştirak etmiş, Georgi Xaçı
ordeninə layiq görülmüşdü. İstefaya
çıxandan sonra poladtökmə zavodun-
da mühəndis işləyirdi. Maddi imkanı
aşağı olduğuna görə gec evlənmişdi.
Aleksandr ailənin ilki və yeganə oğul
idi. Sonra iki bacısı dünyaya gəlmişdi
və ailə bütün ümidlərini Aleksandra
bağlamışdı.
Gələcək admiral hələ uşaq yaşla-
rından dənizin vurğunu idi. Gimnazi-
yada oxuduğu dövrdə bu sahədə araş-
dırmalar aparırdı. 1888-ci ildə 14 yaşlı
Aleksandr gimnaziyadan
Dəniz kadet korpusuna
keçdi və burada ən yaxşı
oxuyanlardan biri oldu.
Onda ədalətlilik hissi xü-
susilə güclü idi. Moskva-
da “Görkəmli adamların
həyatı” seriyasından Kol-
çak haqqında nəşr edilmiş
kitabda belə bir epizod
var: Kadet korpusunu bi-
tirəndə birinci mükafata
layiq görülmüş Aleksandr
başqa bir kursantı həmin
mükafata daha çox layiq
hesab etdiyindən, onun
xeyrinə mükafatdan imti-
na etmişdi.
Dənizdə xidmət edən
Aleksandr
Vasilyeviç
elmlə də məşğul olur,
hətta hidrologiyaya dair
əsərlərini Akademiyanın almanaxında
dərc etdirirdi. O, rusların birinci qütb
ekspedisiyasının üzvü kimi, Kara dəni-
zinin Taymır körfəzində yerləşən ada-
ların kəşf olunmasında iştirak etmişdi.
Ekspedisiyanın rəhbəri, məşhur qütb
tədqiqatçısı baron Eduard Tollun təkli-
fi ilə bu adalardan birinə Kolçakın adı
verilmişdi. Bennet adasındakı buruna
isə, artıq Kolçakın özünün xahişi ilə,
nişanlısı Sofiyanın adı verilmişdi.
Baron Toll əfsanəvi Sannikov Tor-
pağını axtarmağa gedib oradan qayıt-
madı. Alimi xilas etmək məqsədi ilə
təşkil edilmiş, həyat üçün çox böyük
risklə bağlı olan, lakin təəssüf ki, uğur-
suz nəticələnmiş ekspedisiyaya məhz
Aleksandr Vasilyeviç rəhbərlik etmiş-
di. Bu ekspedisiyanın Kolçaka yeganə
"xeyri" oynaqlarının iltihabı və ömrü-
nün sonuna qədər ona əziyyət verən
güclü revmatik ağrılar oldu. Bununla
belə, Eduard Tollun başçılıq etdiyi bir
qrup alimin apardığı tədqiqatlar çox
səmərəli olmuş və 1904-cü ildə Alek-
sandr Kolçak İrkutsk Coğrafiya Cə-
miyyətində həmin araşdırmalar barədə
sanballı məruzə ilə çıxış etmişdi.
Elə həmin il Kolçak evlənmiş,
toydan cəmi 3 gün sonra isə Port-Ar-
turu müdafiə etməyə göndərilmiş və
orada əsir düşmüşdür. Yaponlar onun
şücaətinə hörmət əlaməti olaraq, şəx-
si silahını yanında saxlamasına icazə
vermişdilər. Bir ildən sonra kontuziya-
lı, əsirlikdə dişlərinin yarısı tökülmüş,
revmatizm xəstəliyi daha da kəskinləş-
miş vəziyyətdə vətənə qayıtdı. Ailəsi
Peterburqda məskunlaşdı. Aleksandr
Vasilyeviç Baş Dəniz Qərargahında
xidmət edir, Nikolayev Dəniz Akade-
miyasında dərs deyir, Dövlət Duması-
nın işində iştirak edir, hidroqrafiyaya
aid kitablar yazır, Hind okeanına eks-
pedisiyalara komandirlik edir, sualtı
donanma yaratmaq kimi fantastik bir
ideya ilə maraqlanırdı.
Birinci Dünya müharibəsi dövrün-
də Baltik dənizində döyüşən Kolçak
orada iştirak etdiyi döyüşlərə görə,
əvvəlcə kontr-admiral, daha sonra vit-
se-admiral rütbəsinə layiq görülmüş,
Qara dəniz donanmasının komandanı
vəzifəsinə təyin edilmişdi. 1917-ci il
Fevral inqilabı baş verəndə admiral
bu hadisəni alqışlamış, onu mühari-
bəni qələbə ilə başa vurmaq imkanı
kimi qiymətləndirmişdi. O inanırdı ki,
əgər hər kəs öz vəzifəsini şərəflə ye-
rinə yetirsə, ölkədə asayiş yaranacaq-
dır. Lakin ümidləri puç oldu – ordu və
donanma göz qabağında dağılırdı. İş
o dərəcəyə çatmışdı ki, Sevastopolda
qiyam qaldırmış matroslar öz koman-
dirlərini az qala tikə-tikə edəcəkdilər.
Qeyd etməliyik ki, bu hadisələr Kol-
çakın arvadının gözləri qarşısında baş
vermişdi, buna görə də o, oğlunu Av-
ropaya, təhlükəsiz bir yerə aparmağı
təkid edirdi. Admiral hətta onları yola
salmağa da imkan tapa bilmədi – hə-
min günlərdə Petroqradda olan Kol-
çak Aleksandr Kerenskinin başçılıq
etdiyi Müvəqqəti Hökumətin iclasında
çıxış edərək, ordunun və donanmanın
dağılmasında hökuməti təqsirləndir-
mişdi. Bu çıxışından sonra inadkar
admiraldan yaxa qurtarmaq üçün onu
yeni vəzifəyə təyin etmək bəhanəsi
ilə ABŞ-a göndərdilər, yəni əslində,
sürgün etdilər. Lakin az sonra Kolçak
geri qayıtdı və hələ yolda ikən Yapo-
niyada xəbər tutdu ki, Rusiyada Sovet
hakimiyyəti qurulmuşdur. Bolşeviklə-
rin Almaniya ilə alçaldıcı şərtlərlə sülh
bağlamaq niyyəti Kolçakı sarsıtdı. Bu
hərəkəti satqınlıq hesab edən admiral
müharibəni artıq yeni hakimiyyətlə
davam etdirməyi qərara aldı. O, hələ
bolşeviklərə sədaqət andı içməmiş rus
qoşunlarını Xarbində toplayaraq, Si-
birə hücum etdi. Qorxaq hesab etdiyi
keçmiş Müvəqqəti hökumətin üzvləri
ilə "hesabı çürüdəndən" sonra yeni Na-
zirlər Kabineti təşkil etdi və bu kabinet
onu Rusiyanın Ali hökmdarı elan etdi.
Əlbəttə, Kolçakın bütün hərəkət-
lərini və təbliğ etdiyi bütün fikirləri
düzgün hesab etmək olmaz. Məsələn,
o, monarxiyanın tərəfdarı olmadığı-
na baxmayaraq, demokratiyaya nifrət
edirdi. Deyirdi ki, hakimiyyət onu ələ
keçirmək hərisliyinə tutulmuş küt-
lələrə mənsub olmamalıdır. Həmin
dövrdə o, mahiyyət etibarilə, diktatora
çevrilmişdi, keçmiş xalq ordusunun
vaxtaşırı üsyan edən əsgərlərinə aman-
sızcasına divan tuturdu. “Vahid və bö-
lünməz Rusiya” ideyalarının tərəfdarı
kimi çıxış edən Kolçak ürəkdən inanır-
dı ki, hakimiyyətin yeganə ağlabatan
forması hərbi rejimdir...
Ağqvardiyaçılar hərəkatının pərəs-
tişkarlarının heç də hamısı Kolçakın
siyasi platforması ilə razılaşmır, onu
dəstəkləmirdi. Onlar Kolçaka ilk növ-
bədə onun cəsarətinə görə, yüksək in-
sani keyfiyyətlərinə görə hörmət edir-
dilər. Aleksandr Vasilyeviçi yaxından
tanıyanlar isə bu insana həm də ona
görə hörmət edirdilər ki, o, bütün cid-
diliyinə baxmayaraq, böyük romantik
idi: admiralın həqiqi qarşılıqlı məhəb-
bətlə sevdiyi yeganə qadınla münasi-
bətləri onun qısa həyatını nurlandırırdı.
Lakin çox abırlı bir insan olan Kolçak
hətta bu qədər güclü hisslərə rəğmən,
öz ailəsindən ayrılmadı.
Bununla belə, admiralın həyatı-
nın son günlərində məhz sevdiyi və
onu sevən qadın yanında idi. 1919-cu
ilin ortalarında, Vətəndaş müharibəsi-
nin ən şiddətli vaxtında, müharibədən
yorulub təngə gəlmiş sibirlilər onu
dəstəkləməkdən imtina etdilər. Bu or-
duda xidmət edən çexlər Kolçakı həbs
edib qırmızılara təhvil verəndə Kol-
çakı sevən qadın təkidlə tələb etmiş-
di ki, onu da həbs etsinlər. Kolçakın
bolşeviklərə qızıl pul ödəyərək canını
qurtarmaq və sevdiyi qadınla birlikdə
qaçmaq imkanı vardı, amma o, bundan
imtina etdi və 1920-ci il fevralın 7-də
onu güllələdilər.
Məlum olduğu kimi, Kolçak rus
xalqının türk mənşəli yeganə nü-
mayəndəsi deyil. Bunu yəqin etmək
üçün görkəmli türkoloq N.Baskako-
vun 1992-ci ildə Azərbaycanın “Yazı-
çı” nəşriyyatında təkrar çap olunmuş
“Türk mənşəli rus soyadları” adlı ki-
tabını vərəqləmək kifayətdir. Müəllif
türk xalqlarının dillərindən alınmış
300 soyadı tədqiq edərək bu qənaətə
gəlir ki, rusların bir çox tanınmış nü-
mayəndələrinin uzaq və hətta yaxın əc-
dadlarının mənşəyi bu xalqlarla bağlı
olmuşdur. Məsələn, Baskakov, Karam-
zin, Bulqakov, Aksakov, Çaadayev,
Kutuzov, Suvorov və s. Maraqlıdır
ki, bir sıra hallarda tanınmış nəsillərin
soykökünü əks etdirən gerb də həmin
nəslin türk mənşəli, Şərqlə əlaqəli ol-
masına dəlalət edir.
Hətta bu qısa siyahıda sadalanan
soyadlara fikir verəndə Müqəddəs Qu-
rani-Kərimin bir nəşrinə girişdə filo-
sof Bertran Rasseldən sitat gətirilmiş
sözləri xatırladım. O deyirdi ki, Şərqin
üstünlüyü təkcə hərbi sahədə üstünlük-
lərdən ibarət olmamışdır. Məhəmməd
ümmətinin dünyasında elm, fəlsəfə,
poeziya və incəsənətin bütün növləri
tərəqqi etmişdir...
Etiraf etməliyəm ki, türkoloq ali-
min tədqiq etdiyi türk mənşəli soyad-
ların demək olar ki, hamısının daşıyıcı-
ları təkcə Rusiya tarixində deyil, dünya
tarixində ciddi iz qoymuşlar. İstedadlı
okeanoqraf, rus admiralı Aleksandr
Kolçak da onlardan biridir.
Elmira Əliyeva
Türk MənŞəli rUS ADMirAlI
2017/2018-ci tədris ili
üçün ali təhsil müəssisələ-
rinin və Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının
(AMEA) magistraturala-
rının boş qalan yerlərinə
qəbul aprelin 9-u və iyunun
4-də keçirilmiş ikimərhələli
qəbul imtahanında toplanıl-
mış ballar əsasında müsa-
biqə yolu ilə aparılır.
Dövlət İmtahan Mərkə-
zindən (DİM) bildirilib ki,
cari ildə ali təhsil müəssisələ-
rinin magistraturalarına qə-
bul olub qeydiyyatdan keçən
bakalavrların boş qalan yerlərə keçirilən
müsabiqədə iştirak etmək hüququ yoxdur.
Bakalavrlar boş qalan yerlərə keçirilən mü-
sabiqədə iştirak etmək üçün avqustun 8-də
saat 10:00-dan avqustun 14-də saat 23:59-
dək DİM-in internet saytının müvafiq sə-
hifəsinə (eservices.dim.gov.az/erizemag/
ixtisas2) daxil olub, seçdikləri ixtisasların
kodlarını “Bakalavrın elektron ixtisaslaşma
seçimi ərizəsi”ndə qeyd edib təsdiqləməli-
dirlər.
Boş qalan yerləri olan ixtisasların siya-
hısı “Magistr” jurnalının 6-cı sayında dərc
olunub. Hər bir bakalavr imtahan verdiyi
proqrama aid və bitirdiyi bakalavr ixtisası-
na müvafiq olan 20-dək ixtisas kodunu seçə
bilər.
Bakalavr ixtisaslaşma kodları-
nın sayını və ardıcıllığını istədiyi
kimi seçib ərizəsini təsdiq edir. Se-
çilmiş ixtisasların ərizə formasında
göstərilən ardıcıllığı müsabiqə za-
manı hüquqi əsas kimi qəbul olunur
və bakalavr topladığı bala əsasən
müsabiqədən keçdiyi ixtisasların
birincisinə yerləşdirilir.
Dövlət hesabına magistraturada
təhsil almış magistrlər dövlət sifa-
rişi ilə qəbul aparılan yerləri seçə
bilməzlər. Əcnəbilər və vətəndaş-
lığı olmayan şəxslər qüvvədə olan
qanunvericilikdə və dövlətlərarası
razılaşmalarda digər hallar nəzərdə
tutulmayıbsa, dövlət sifarişi ilə qəbul aparı-
lan yerləri seçə bilməzlər.
Bakalavrlar DİM-in nəşrlərinin elekt-
ron versiyalarının online satışı sistemindən
istifadə edərək kredit kartı vasitəsilə ödəniş
etməklə “Magistr” jurnalının 6-cı sayının
elektron versiyasını (http://eservices.dim.
gov.az/ejurnal/) da əldə edə bilərlər.
ASEAN üzvü olan ölkələrin
xarici işlər nazirlərinin dərc
etdiyi birgə bəyanatda Cənubi
Çin dənizində hərəkət barədə
qəbul edilən kodeksin hüquqi
qüvvəyə malik olmasından
danışılmır. Bu barədə NHK
telekanalı məlumat yayıb.
ASEAN ölkələrinin və Çinin xa-
rici işlər nazirləri avqustun 6-da Fi-
lippinin paytaxtı Manilada Cənubi
Çin dənizində hərəkətlə bağlı kodek-
sin layihəsini bəyəniblər. Əldə edilən
razılaşmaya əsasən, dənizdə baş verə
biləcək münaqişələrin qarşısını almaq
üçün həmin kodeksin müzakirələrinə
başlanacaq.
Görüşün növbəti günü ASEAN
ölkələrinin nazirləri bu sənədlə əlaqədar
Vyetnam ilə Kamboca arasında yaranmış
fikir ayrılığını aradan qaldırmağa çalışıblar.
Vyetnam birgə bəyanatda kodeksin
məcburi hüquqi statusu məsələsinin əksini
tapmasını istəyir.
Vyetnamın bu mövqeyinə qarşı çıxış
edən Kamboca isə Çin ilə münasibətlərə
daha çox üstünlük verir.
Avqustun 6-da axşam dərc edilən bə-
yanatda “hüquqi qüvvəyə malikdir” ifadəsi
əvəzinə sadəcə “qüvvəyə malikdir” ifadəsi
işlənib.
Vüqar Ağayev
BəYAnATDA CənUBi çin DəniZi BArəDə koDekSin
hüqUqi qüvvəYə MAlik olMASInDAn DAnIŞIlMIr
BoŞ qAlAn Yerlərə ixTiSAS SeçiMi BAŞlAYIB