7
mağa layiqdir. Bu, Azərbaycan ədəbiyyatında Zəngəzur
hadisələrinə həsr edilmiş ilk tarixi roman kimi mühüm əhə-
miyyətə malikdir. Əsərdə Zəngəzur hadisələri bütün real-
lıqları, acı həqiqətləri ilə birlikdə obyektiv mövqedən əks
etdirilmişdir. Bu mənada “Zəngəzur” romanı geniş oxucular
üçün vətənpərvərlik məktəbi funksiyasını yerinə yetirdiyi
kimi, tarixçilər üçün də mühüm bir mənbəşünaslıq bazası
sayıla bilər. Əyyub Abasovun “Zəngəzur” romanında tari-
xiliklə bədiilik bir-birini tamamlayır. Bu əsər Azərbaycan
ədəbiyyatındakı qiymətli tarixi romanlardan biridir. “Zəngə-
zur” romanına görə onun müəllifi haqsız yerə təqib olun-
muş, çətin və gərgin həyat yaşamışdır. Hətta, XX əsrin əllin-
ci illərində “Zəngəzur” romanı kitab mağazalarından və
kitabxanalardan yığılmış, oxunması və istifadəsinə qadağa
qoyulmuşdur. Xüsusən, “Zəngəzur” tarixi romanının ikinci
cildi nəşr edildikdən sonra yazıçıya qarşı ədəbi tənqiddə və
ictimai mühitdə haqsız kampaniyalar təşkil olunmuşdur.
Əyyub Abasovun 18 aprel 1957-ci ildə 52 yaşında ikən dün-
yasını dəyişməsi də həmin ədalətsiz təqiblərin nəticəsi idi.
Müstəqillik illərində ölkəmizdə dövlət səviyyəsində mey-
dana çıxmış mühüm tarixi əhəmiyyətə malik olan qərarlar
XX əsrin əvvəllərinin repressiya və deportasiya hadisələrinə
verilmiş obyektiv siyasi qiymətin ifadəsi olmaqla bərabər,
həm də Əyyub Abasov kimi vətənpərvər yazıçıların tam
siyasi bəraəti demək idi. Azərbaycan Respublikasının Prezi-
denti İlham Əliyevin ölkəmizdə latın qrafikalı ədəbiyyatın
nəşri üzrə həyata keçirdiyi dövlət proqramının əsasında çap
olunmuş bədii əsərlər içərisində “Zəngəzur” romanının da
olması yeni tarixi epoxada bu qiymətli əsərə və onun
müəllifi olan görkəmli yazıçıya bəslənilən münasibəti aydın
şəkildə ifadə edir.
Oxuculara təqdim edilən “Əyyub Abasov: Zəngəzur
faciəsini yaşayan və yaşadan ədib” adlı kitabın müəllifi,
yazıçı-tədqiqatçı Hacı Nərimanoğlu Zəngəzurda doğulub
boya-başa çatdığı üçün bu regionda baş vermiş keşməkeşli
8
hadisələrin tarixini yaxından öyrənmək imkanına malik
olmuş, gərgin və mürəkkəb hadisələrin böyük bir hissəsinin
məşəqqətlərini şəxsən yaşamışdır. Buna görə də onun elmi-
ədəbi fəaliyyətində Zəngəzur və ətrafında cərəyan etmiş
hadisələr geniş yer tutur. Hacı Nərimanoğlunun indiyədək
çap edilmiş 12 kitabından dördü Qarabağ-Zəngəzurun
tarixinə həsr edilmişdir. Yazıçı-publisist və tədqiqatçı Hacı
Nərimanoğlunun “Turan aşiqləri”, “Qubadlısız 16 il”, “Zən-
gəzurda doğuldular, Anadoluda əbədiyyətə qovuşdular”,
“Zəngəzur və Qarabağda ermənilərin törətdikləri qətliamlar
Osmanlı-Türkiyə mənbələrində”, “Türk, yoxsa erməni soy-
qırımı” adlı kitabları qiymətli tədqiqat materialları və zəngin
tarixi mənbələrlə yanaşı, həm də yerli əhalidən yazıya
alınmış xatirələr, şahidlərin dedikləri əsasında yazıldığı
üçün obyektiv reallıqları əks etdirir. Hacı Nərimanoğlu
Azərbaycanda Zəngəzur ətrafı Qarabağ hadisələrinin əsas
tədqiqatçılarındandır. Yazıçılıq qabiliyyəti onun tarixi
mövzuda yazılmış əsərlərinin bədii təsir gücünü artırmağa
xidmət edir. Hacı Nərimanoğlunun əsərlərində tarixi
həqiqətlər həm də yazıçı gözü ilə canlandırılan yaddaqalan
və təsirli həyat hadisələri kimi təqdim olunur. Bu isə həmin
əsərlərin oxucu auditoriyasını genişləndirməklə bərabər,
ideya-tərbiyəvi imkanlarını da qüvvətləndirir. “Zəngəzur”
Cəmiyyəti İctimai Birliyinin sədri kimi Hacı Nəriman-
oğlunun son 10 il ərzində apardığı iş, rastlaşdığı hadisələr və
insanlar onun əsərlərində qiymətli tarixi materiallarla bir
yerdə zəngin həyat materiallarının da öz əksini tapmasına
imkan yaratmışdır. Tərcümeyi-halının və taleyinin Zən-
gəzur-Qarabağ hadisələri ilə yaxından bağlı olması onun
Əyyub Abasovun “Zəngəzur” tarixi romanını tədqiqat üçün
seçməsini şərtləndirmişdir. Taleyin hökmü ilə erməni
qırğınlarından qaçaraq, Qubadlı rayonunun Saray kəndinə
pənah gətirib burada məskunlaşmış Əyyub Abasovun bacısı
Həmidə xanımın tərcümeyi-halını, ömür yolunu ətraflı
öyrənməsi, bu ailə ilə şəxsi tanışlığı, qohumluq münasi-
9
bətləri də onu “Zəngəzur” romanını yaratmış yazıçının hə-
yatı və yaradıcılığını araşdırmağa doğru aparmışdır. Əyyub
Abasovun həyat yolunu və “Zəngəzur” romanını öyrənib
oxuculara çatdırmaqla o, mühüm bir yazıçı-tədqiqatçı işini
və həm də vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirmişdir. Bu
kitabdan əvvəl H.Nərimanoğlunun “Azərbaycan” jurnalının
2015-ci il 7-ci sayında Əyyub Abasovun anadan olmasının
110 illiyinə həsr olunmuş iri həcmli “Zəngəzur faciəsini
yaşayan və yaşadan ədib” adlı sanballı məqaləsi dərc olun-
muşdu. Təqdim olunan kitabda Zəngəzur-Qarabağ hadisə-
lərinin fonunda, “Zəngəzur” romanının işığında ermənilərin
iç üzünü, qəddarlıq və qaniçənliyini açıb göstərən tarixi
hadisələri də təsvir etməsi Hacı Nərimanoğlunun əsərinin
əhatə dairəsini daha da genişləndirir. Bu, kiçik həcmə malik
kitabda XX əsrin böyük hadisələri öz əksini tapmış və ob-
yektiv qiymətini almışdır. Hacı Nərimanoğlunun təqdim
etdiyi zəngin materiallar və “Zəngəzur” romanının reallıq-
ları bu mövzuda təsirli və əhəmiyyətli bir filmin yaradılması
zərurətinə işıq salır. Tam mənası ilə demək olar ki, Əyyub
Abbasovun “Zəngəzur” romanı tarixi gerçəkliyin istedadla
yazılmış böyük romanıdır. Bu əsərin dünya dillərinə
tərcümə edilərək nəşr olunması çox zəruri və əhəmiyyətli iş
olardı.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin
Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illik yubileyinə həsr
olunmuş təntənəli mərasimdəki nitqində haqlı olaraq dediyi
aşağıdakı fikirlər Zəngəzur ağrısını sinəsində daşıyan,
yaşadan hər kəs üçün nikbin gələcəyə əsas verir, xalqımızın
o torpaqlara qayıdacağına inamı artırır: "Xalqımıza qarşı
ədalətsizlik də edilmişdir. Çünki Azərbaycanın əzəli torpa-
ğı olan Zəngəzuru Azərbaycandan ayırıb Ermənistana ver-
mişdilər. Bu, böyük ədalətsizlik idi. Çünki Zəngəzur tarixi,
əzəli Azərbaycan torpağıdır. Zəngəzurun o vaxtkı əhali-
sinin mütləq əksəriyyəti azərbaycanlılar idi. Zəngəzurun
bütün yaşayış məntəqələrinin adları Azərbaycan adları idi.
Dostları ilə paylaş: |