Ona tili lug’at tarkibining ma’no jihatdan tavsiflanishi

Lug'at ilmi

Leksikografiya tilshunoslikning lug'atlarni o'rganish va tuzish muammolari bilan shug'ullanadigan bo'limlaridan biridir. Aynan u tasniflash bilan shug'ullanadi, maqolalar dizayni va ularning mazmuniga talablarni qo'y Lug'atlar tuzuvchi olimlar o'zlarini leksikograflar deb atashadi. Shuni ta'kidlash kerakki, lug'atlarda mualliflar yo'q, faqat tuzuvchilar mavjud. Buning sababi, ular maxsus kartalar yordamida tuzilgan bo'lib, ularda so'zlarning ma'nolari va ularning shakllari o'rnatiladi. Bunday holda, kompilyator o'zi tomonidan to'plangan kartalardan ham, tilshunoslarning butun jamoasi tomonidan to'plangan kartalardan ham foydalanishi mumkin.
Lug'atlarning turlari juda xilma-xildir.
Birinchidan, ensiklopedik lug'atlar va lingvistik lug'atlarni farqlash kerak. Ensiklopedik lug'atlarda so'zlar emas, balki shu so'zlar bilan atalgan hodisalar tasvirlanadi va izohlanadi; shuning uchun ensiklopedik lug‘atlarda kesim, olmosh, vazifa so‘zlari, shuningdek, maxsus atama bo‘lmagan ko‘pchilik qo‘shimchalar, sifatlar, fe’llarni uchratmaymiz. Til lug‘atlarida esa so‘zlarning ma’nosi, qo‘llanishi, kelib chiqishi, grammatik xususiyatlari va fonetik ko‘rinishi aniq ko‘rsatiladi.
Ikkinchidan, bir tilli, ikki tilli va ko‘p tilli lug‘atlar mavjud. Monolingual lug'atlar tushuntirish lug'atlari bo'lib, ularning vazifasi tarjima qilish emas, balki hozirgi tilda yoki uning tarixi va kelib chiqishi bo'yicha berilgan so'zni tavsiflash (tarixiy va etimologik lug'atlar).
Lingvistik ob'ektiga ko'ra, adabiy tilning lug'atlari bo'lishi mumkin, ularda dialektizmlar va mintaqaviy so'zlar adabiy yodgorliklarda qayd etilgan hollardagina uchraydi; bunday lug‘atlarda odatda me’yoriy maqsad ham bo‘ladi: so‘zlarning to‘g‘ri va noto‘g‘ri qo‘llanilishi, grammatik o‘zgarishlari va talaffuzini ko‘rsatish.
Tushuntirish lug'atlari orasida faqat o'zlashtirilgan so'zlar talqin qilinadigan xorijiy so'zlarning lug'atlarini ajratib ko'rsatish kerak.
Maxsus tur "ob'ektiv" va "mafkuraviy" lug'atlar bilan ifodalanadi, ular so'zlarni voqelik hodisalarining umumiyligiga ko'ra guruhlarga ajratadilar, chunki "mavzu lug'atlari" da u berilgan, masalan: uy va undagi hamma narsa ( oshxona, kirish xonasi, yotoqxona, inventarlari bilan hovli va boshqalar), dala, ko'cha, fabrika, muassasa va boshqalar. shuningdek, ularning inventarlari bilan; yoki ma’lum bir bilim sohasini tashkil etuvchi tushunchalarning umumiyligiga ko‘ra, shuning uchun “mafkuraviy lug‘atlar”da, masalan, fanning ma’lum bir bo‘limining lug‘at tarkibi berilgan bo‘lib, bu yerda so‘zlar tizimlilik asosida tanlab olinadi va joylanadi. bu ilmiy tushunchalar. Ushbu lug'atlar lingvistik emas, balki sof amaliy maqsadda (qo'llanmalar, sayohat qo'llanmalari sifatida, odatda so'zlashuvlar tizimi qurilgan - bular "mavzu lug'atlar") yoki o'rgatish uchun lingvistik yordamchi bo'lishga qodir. fanning ma'lum bir sohasi.
Maxsus mintaqaviy lug'atlar, ayrim shevalarning lug'atlari, texnika va fan sohalari uchun terminologik lug'atlar mavjud (ularda har doim ensiklopedik lug'atlar elementi mavjud); sinonimlar lug'atlari, omonimlar lug'atlari, olmoshlar lug'atlari; shuningdek, idiomatik, frazeologik, "qanotli so'zlar" va hokazo lug'atlar mavjud.
Nihoyat, imlo va orfoepik lug'atlar, so'zlarning tarjimasi yoki talqini bo'lmagan, lekin imlo me'yori yoki talaffuz me'yori ko'rsatilgan bo'lsa, sof amaliy ahamiyatga ega bo'lgan lug'atlardir.
Iste'molchilarni juda keng qamrab olish uchun mo'ljallangan lug'atlarning eng keng tarqalgan turi ikki tilli tarjima lug'atlari bo'lib, bu erda lug'at (bosh so'z) uchun qisqacha leksikologik va grammatik ko'rsatkichlar bilan bir qatorda ushbu so'zning turli ma'nolarida boshqa tilga tarjimasi berilgan. .
Yaqinda lug'atning yangi turi - "teskari lug'at" paydo bo'ldi, unda so'zlar boshlang'ich harflar tartibida emas, balki oxirgi harflar tartibida, masalan, "Zamonaviy rus tilining teskari lug'ati" da joylashtirilgan. X.X. Bielfeldt so'zlari quyidagicha joylashtirilgan: a, ba, ayol, toad, laba va boshqalar. - teskari alifbo tartibida, ya'ni. so'z boshidan emas, oxiridan boshlab sanash. Bunday lug‘atlar grammatik qoliplarni lug‘at bilan to‘ldirishni hisoblashda (masalan, -ik-, -chik-, -schik-, -ar-, -nya-, -ba- va boshqalar qo‘shimchali so‘zlar), fonetik statistika uchun juda qo‘l keladi. finallar, ya'ni. so'zlarning oxiri, shuningdek, ushbu "teskari lug'atlar" "qofiyali lug'atlar" bilan kesishgan kerakli qofiyani qidirish.