29
məsafələrə uçduqda gəndəlaşın qara meyvələrini görüb aşağı enir və bu meyvələrlə qidalanaraq
yollarına davam edirlər. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. MNB-da kolleksiyası vardır.
Gənəgərçək- Südlüyənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Vətəni tropik Afrikadır.
Bitki latın dilində «Ricinus» adlanır. Lüğəti mənası ricinus-gənə, böcək deməkdir. Rus dilində
«Klehevina» adlanır. Toxumların forması xallı gənəyə oxşadığına görə bu adı almışdır. Bəzək-
bağçılıqda geniş istifadə olunur. Toxumundan gənəgərçək yağı, gövdəsindən ip, kisə və s.
hazırlamaq üçün lif alınır. Azərbaycan florasında Adi gənəgərçək növü mədəni şəraitdə becərilir.
MNB-da kolleksiyası vardır.
Gəngiz- Tərəçiçəkkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Salsola», rus dilində
«Qornaə solənka» adlanır. Heyvanlar tərəfindən yeyilir. Gəngizin tərkibi 9,48% hiqroskopik su,
19,61% kül, 31,92% sellüloz və s.-dən ibarətdir. Gəngizin külündən soda alınır.
Gərməşov- Gərməşovkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Euonymus» adlanır.
Lüğəti mənası eu-yaxşı, onoma isə ad deməkdir. Rus dilində «Beresklet» adlanır. Gərməşovun 2,
3-illik çubuqlarından qara zurna, ney, yastı balaban, müştük və qəlyan hazırlayırlar. Cavan
budaqlarından (pöhrələrindən) yun çırpmaq üçün yun çubuğu hazırlanır. Gərməşovun qabığında,
gövdə və kökündə quttaperça adlı yapışqanlı maddə olur ki, ondan qotur, dəmirov xəstəliklərinin
müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan florasında 5 növü vardır. Bunlardan 1 növü mədəni
şəraitdə becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.
Gəvən (Paxladən)- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan bir-illik və çoxillik ot
bitkisidir. Bitki latın dilində «Astragalus», rus dilində «Astraqal» adlanır. Bitkinin oduncaqlı
gövdəsindən kitrə (kamed) adlanan şirə alınır. Bu şirə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə
olunur. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Dekorativ bitki kimi daşlıq sahələrin yaşıllaş-
dırılmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 150 növü bitir. MNB-nın kolleksiya
sahəsində becərilir.
Gicitkan- Gicitkankimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Urtica»,
rus dilində «Krapiva» adlanır. Gicitkanın cavan pöhrələri ilə yemlənən heyvanların südü və yağı
artır. Yarpaqlarının tərkibində A, C və K vitaminləri, kök, gövdə və yarpaqlarında 20,8% protein,
2,5% yağ, 18% sellüloz, 16,6% kalium, 50 mq% karotinoid vardır. Təbabətdə ikievli gicitkanın
yarpaq və çiçəklərindən dəmləmə, yaxud duru ekstrakt halında bir sıra xəstəliklərin müalicəsində
istifadə olunur. Eyni zamanda hemoqlobinin və eritrositlərin artmasına kömək edir. Yel
xəstəliyinin, başda tükün tökülməsinin qarşısının alınmasında istifadə olunur. Azərbaycan
florasında 3 növü bitir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
Gilas- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Cerasus», rus dilində «Çereşnə»
adlanır. Gilasın meyvələri qidada təzə və qurudulmuş halda işlədilir, o cümlədən ondan konserv,
mürəbbə və kompot da hazırlanır. Cəhrayı, qırmızı, sarı yaxud qara, şirəli meyvəsində 7-15%
şəkər, 0,36-1,1% alma turşusu, C vitamini olur. Balverən bitkidir. Oduncağı musiqi alətləri
hazırlamaq üçün işlədilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.
Gilənar (Albalı, turş gilas)- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Cerasus»,
rus dilində «Vişnə» adlanır. Qiymətli meyvə bitkisidir, meyvələri qidada çiy və qurudulmuş halda
işlədilir. Ondan mürəbbə, kompot, kisel, şirə, cem və s. hazırlayırlar. Toxumlarında qlükozid
amiqdalin və qatı yağ (25-35%) vardır ki, bu da sabunbişirmədə istifadə olunur. Kök və
yarpaqlarında limon turşusu və boyayıcı maddələr, köklərində 5-7% tanin, meyvələrində A və C
vitaminləri vardır. Azərbaycanda mədəni halda əksər rayonlarda becərilir. MNB-nın kolleksiya
sahəsində bir neçə çeşidi (sortu) becərilir.
Giləzəhər (Bams)- Dioskoridkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik sarmaşan ot bitkisidir.
Yeraltı orqanı kök yumrusudur. Bitki latın dilində «Tamus», rus dilində də «Tamus» adlanır.
Giləmeyvələri və kök yumrusu zəhərlidir. Uşaqlar yedikdə ölümlə nəticələnə bilər. Cavan zoğları
qidada qulançar və mərəçüyüd kimi istifadə olunur. Lakin bu ishalın olması ilə də nəticələnə
bilər. Xalq təbabətində kökündən sidikqovucu, ürəkbulanmaya qarşı və işlətmə dərmanı kimi
30
işlədilir. Sarmaşan gövdəsi çox dekorativdir. Azərbaycan florasında
Adi giləzəhər növü bitir.
MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.
Ginkqo- Ginkqokimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Ginkgo», rus dilində
«Qinkqo» adlanır. Yarpağı tökülən, çılpaqtoxumlu, ikievli deko-rativ bitkidir. Bir çox yerlərdə
xüsusən Çin və Yaponiyada geniş sürətdə becərilir. Onun toxumları qovrulmuş halda yeyilir.
Əsasən toxumları ilə çoxaldılır. Azərbaycanda kolleksiya məqsədi ilə MNB-da və Mərdəkan
Dendrarisində becərilir.
Gizliçiçək (İtqıran)- Səhləbkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Listera», rus dilində «Taynik» adlanır. Yarpaqlarında 104 mq % C vitamini vardır. Azərbaycan
florasında Oval gizliçiçəyi növü geniş yayılmışdır.
Göy noxud (Yaşıl noxud)- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir.
Bitki latın dilində «Pisum», rus dilində «Qorox» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki,
bunlardan biri, Əkin noxudu mədəni şəraitdə geniş əkilib becərilir.
Göyəm- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Prunus spinosa», rus dilində
«Tern» adlanır. Meyvələrinin tərkibində 6,65-7,07% şəkər, 0,8-1,7% alma turşusu və aşı maddəsi
vardır. Qidada çiy və qurudulmuş halda işlədilir, turşuya qoyulur, mürəbbə, kompot, likör, araq
və sirkənin hazırlanmasında istifadə olunur. Yarpaqlarında 195 mq% C vitamini vardır. MNB-nın
kolleksiya sahəsində vardır.
Göyərçin noxudu- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan bir-illik, ikiillik və
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cajanus», rus dilində «Kaənus» və ya «Qolubinıy qorox»
adlanır. Göyərçin noxudu qidada üyüdülmüş halda istifadə olunur və bunlardan un halında piroq,
şorba, sıyıq, ət yeməkləri və s. hazırlanır.
Göyməkotu- Kələmkimilər (Xaççiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan ikiillik bitkidir. Bitki
latın dilində «Turritis» adlanır. Lüğəti mənası turris-qala deməkdir. Rus dilində «Vəjeçka»,
«Başenniüa» adlanır. Azərbaycan florasında Hamar göyməkotu növü bitir.
Göyrüş (Vən)- Zeytunkimilər fəsiləsinə aid olan ağac cinsidir. Bitki latın dilində
«Fraxinus» adlanır. Lüğəti mənası fraxis-bölmək, frangere isə qırmaq deməkdir. Rus dilində
«Əsenğ» adlanır. Oduncağı bərk, elastik, gecçatlayan, gözəl naxışlıdır. Ondan mebel, xizək,
arabalar üçün təkər çənbəri (barmağı) hazırlanır. Qabığında aşı maddələri vardır ki, bu da göy,
qəhvəyi və qara boyaların hazırlanmasında istifadə olunur. Yarpaqlarında 248 mq% C vitamini,
toxumlarında isə 14 qamm B
1
vitamini vardır. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. MNB-da
kolleksiya sahəsində becərilir.
Gözotu (Çatılotu)- Keçiqulağıkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Euphrasia», rus dilində «Oçanka» adlanır. Həlimi təbabətdə qədimdən göz qapağı
xəstəliklərinin, o cümlədən allergiya, iltihab proseslərinin müalicəsində istifadə edilir.
Azərbaycan florasında 16 növü bitir.
Gücotu- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Agrimonia»,
rus dilində «Repeyniçek» adlanır. Yarpaqlarında 5%-ə qədər aşı maddəsi vardır. Xalq təbabətində
müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan florasında Aptek gücotu növü
bitir.
Güldəfnə- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan birillik və iki-illik bitkidir. Bitki
latın dilində «Trigonella» adlanır. Lüğəti mənası trigonum-üç-bucaq deməkdir. Rus dilində isə
«Pajitnik» adlanır. Qiymətli yem bitki-sidir. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Toxumlarında
0,13% triqonellin alkaloidi, 0,014% efir yağı, aşı maddəsi və s. vardır. Azərbaycan florasında 20
növü bitir ki, onlardan biri də ġənbələ güldəfnəsi növüdür, mədəni əkin şəraitində becərilir.
Güləbətin- Qaymaqçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Pulsatilla» adlanır. Lüğəti mənası pulsare-atmaq deməkdir. Rus dilində «Prostrel», «Son-trava»
adlanır. Zəhərli hesab olunur. Deko-rativ bitkidir. Yarpaqlarından alınan cövhər bakterisid və
fungisid xüsusiy-yətinə malikdir. Azərbaycan florasında 3 növü bitir.