5
Bitki adları haqqında nə bilirsiniz?
Abeliya – Doqquzdonkimilər fəsiləsinə aid olub, kolşəkilli bitkidir. Latınca «Abelia», rusca
«Abeliə» adlanır. Cinsin adı XIX əsrdə Çində çalışmış həkim K. Abelin şərəfinə
adlandırılmışdır.Dekorativ bitkidir, çiçəkləməsi 4-5 ay davam edir. Çiçəkləri xoş ətirlidir.
Qələmləri ilə asan çoxalır. AMEA-nın Mərkəzi Nəbatat Bağında (MNB) Ġriçiçəkli və Çin
abeliyası növləri becərilir.
Acı biyan – Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olub, latınca
«Goebelia», rusca isə
«Qebeliə» adlanır. Çoxillik ot bitkisidir. Güclü kök sisteminə malikdir. Əsasən pambıq sahələrində
və kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin yerlərində geniş yayılmışdır. Tərkibində alkaloid təsirinə malik
zəhərli maddə olduğu üçün bitki mal-qara tərəfindən yeyilmir. Azərbaycanda 1 növü –
Tülküquyruq acı biyan növü geniş yayılmışdır.
Acıçiçək - Acıçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olub, çoxillik ot bitkisidir. Latınca
«Gentiana»,
rusca «Qoreçavka» adlanır. Dioskorid və Pliniyin məlumatlarına görə Germes İlliri kralı Qentiyə
bir bitki gətirmişdir. Əfsanəyə görə kral bu bitkinin yarpaq və köklərindən vəba xəstəliyinə qarşı
dərman hazırlamağı əmr etmişdir. Sonralar bitki Qentinin şərəfinə adlandırılmış və daha
sonralar bu ad bütün cinsə aid edilmişdir. Bitki dekorativ cəhətdən çox qiymətlidir. Alp florasının
rəmzlərindən hesab olunur. Xalq təbabətində acıçiçəyin kökündən qızdırmaya (malyariyaya)
qarşı, həmçinin acılıq kimi, iştahanın artırılmasında və qidanın həzm olunmasında istifadə
olunur. Acıçiçəyin gövdə və yarpaqlarında C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 14 növü bitir.
Acıqovuq - Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aiddir. Xalq arasında zəncirotu
kimi də tanınan bu çoxillik ot bitkisi latın dilində «Taraxacum», rus dilində isə «Oduvançik»
adlanır. Dərman əhəmiyyətli bitki olub, yarpaq və kökündə acı qlükozid, aşı maddəsi, inulin,
fruktoza, A və C vitaminləri, həmçinin digər maddələr aşkar edilmişdir. Zəncirotunun kökündən
iştahın artmasında, orqanizmdə qida həzminin yaxşılaşmasında, ödqovucu və qaraciyərin iltihabı
xəstəliklərində istifadə edilir.Zəhərli olmasına baxmayaraq xalq arasında yarpaqlarını azacıq
qaynar suda 3-5 dəqiqə pörtdükdən sonra ondan dolma hazırlanmasında istifadə olunur.
Azərbaycan florasında 13 növü bitir. Əsas əhəmiyyət kəsb edən dərman, çəməncik və səhra
növləridir.
Acıquşəppəyi – Kələmkimilər (Xaççiçəkkimilər) fəsiləsinə aiddir. Çoxillik ot bitkisi olub,
latınca «Rorippa», rusca isə «Jeruşnik» adlanır. Acı olmasına baxmayaraq xalq arasında sucaq
növünün cavan gövdə və yarpaqları yeyilir. Yarpağının tərkibində C vitamini vardır. Azərbaycan
florasında 4 növü geniş yayılmışdır.
Acılıq - Acılıqkimilər fəsiləsinə aiddir. Adından məlum olduğu kimi iynə yarpaqları çox
acıdır. Çoxillik kol bitkisi olub, latın dilində «Ephedra», rus dilində isə «Xvoynik» adlanır. Cavan
budaqlarında və yarpaqlarınqda efedrin adlı alkaloid vardır ki, bu da ürək və asma xəstəliklərinin
müalicəsində istifadə olunur. Keçmiş ittifaqda santanin, rozmarin və efedrinin yarpaqlarının
qarışığından asma xəstəliyinə qarşı xüsusi «Asmaton» adlı siqaret hazırlanırdı. Bu siqareti
çəkdikdə asma xəstəliyinin bütün ağrılarının qarşısı alınırdı. Azərbaycan florasında 4 növü bitir.
Acıyonca - Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aiddir. Çoxillik ot bitkisi olub, latınca
«Coronilla» adlanır. Lüğəti mənası tac deməkdir. Rus dilində «Vəzelğ» adlanır. Tərkibi C
vitamini, provitamin və karotin maddələri ilə zəngindir. Yaşıl yarpaqları və gövdəsində aşı
maddəsi vardır. Zəhərli bitkidir. Toxumlarının tərkibində acı zəhərli qlükozid maddəsi vardır
ki, bu da ürək xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan florasında 7 növü bitir.
Onlardan ən əhəmiyyətlisi Alı acıyonca növüdür.
Adaçayı və ya Sürvə - Lamiasiyakimilər (Dodaqçiçəklilər) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın
dilində «Salviya» adlanıb lüğəti mənası sağlam olmaq deməkdir. Rus dilində «Şalfey» adlanır.
Adaçayının bir çox növü müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Qədim romalılar və ərəblər dərman
sürvəsindən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində, qida və içkilərin ətirləndirilməsində
(aromatikləşdirilməsində) istifadə etmişlər. Bu növ hal-hazırda müxtəlif ölkələrin farmakopeyasına
6
daxil edilərək ağız boşluğu, yuxarı tənəffüs yolları və b. xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur.
Əksər növlərində efir yağı olduğu üçün nəinki təbabətdə, eyni zamanda ətriyyat sənayesində də
istifadə olunur. Açıq şəraitdə əkilib becərilir. Azərbaycanda 27-dən artıq növü bitir ki, onun da 2
növü mədəni bitki kimi becərilir.
Ağ akasiya – Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olub, ağac və ya kol bitkisidir. Latın
dilində «Robinia» olub, bu söz bitkini ilk dəfə 1620-ci ildə Amerikadan Avropaya gətirmiş
Vespazianın şərəfinə adlandırılmışdır. Bitki rus dilində də «Robiniə» adlanır. Dekorativ cəhətdən
çox əhəmiyyətlidir. Bal verən bitki olduğuna görə yerli əhali onu bal bitkisi adlandırır. Azərbaycan
florasında 3 növü vardır. Onlardan Ağ, Bəzəkli və YapıĢqanlı akasiya geniş əkilib becərilir.
Ağbığ - Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aid olub, çoxillik bitkidir. Latın dilində «Nardus»
adlanır. Lüğəti mənası Hindistanda bitən bir neçə ətirli bitkilərin adı ilə bağlıdır. Rus dilində isə
bitki «Belous» adllanır. Çikəkləməyə qədər cavan zoğ və yarpaqları heyvanlar tərəfindən yeyilir.
Çiçəkləmədən sonra, yəni meyvə verərkən heyvanlar ondan istifadə etmir. Alaq bitkisi kimi isə çox
vaxt quru sahələrdə bitən otlaqları tutur.
Ağcaqayın – Ağcaqayınkimilər fəsiləsinə aiddir. Ağac bitkisi olub, latın dilində «Acer»
adlanır. Lüğəti mənası «sivri» (yarpaqları iti dilimlidir) deməkdir. Rus dilində bitki «Klen»
adlanır. Dekorativ əhəmiyyətə malik olub, bağ və parkların yaşıllaşdırılmasında geniş istifadə
olunur. Oduncağı möhkəm olduğuna görə ondan balta, bel, çəkic və b. alətlərə sap (dəstək)
düzəltmək üçün geniş istifadə olunur. Bütün növləri yaxşı balverəndir. Azərbaycan florasında 8
növü vardı.
Ağəsmə – Qaymaqçiçəkkimilər fəsiləsinə aiddir. Sarmaşan kol bitkisi olub, latınca
«Clematis» adlanır. Lüğəti mənası clema, clematis - bığcıq deməkdir, yəni bığcıqları vasitəsi
ilə «ilişən», «yapışan» mənasını verir. Rus dilində «Lomonos» adlanır. Qərbi Avropada XVI
əsrdən, Yaponiyada isə daha qədimdən becərilir. Seleksiya işləri nəticəsində xeyli sort və formaları
yaradılmışdır. Dekorativ əhəmiyyətə malik olub, şaquli yaşıllaşdırmada geniş istifadə olunur.
Yarpaqlarında A vitamini, çiçəklərində isə efir yağı vardır. Cavan budaqları yeyilir. Çiçəklənən
budağın tərkibində yaşıl qətran vardır. Cavan zoğlarından zənbil, səbət toxunmasında geniş istifadə
olunur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
Ağlarot – Ağlarotkimilər fəsiləsinə aid olub, birillik və çoxillik ot bitkisidir. Latınca
«Lythrum» adlanır. Lüğəti mənası isə ludron - qan deməkdir. Güman ki, çiçəyinin rəngi tünd-
qırmızı olduğuna və qana bənzədiyinə görə ona bu ad verilmişdir. Rus dilində bitki «Derbennik»
adlanır. Bal verən bitkidir. Kök və yarpaqlarında aşı maddəsi vardır. Ev heyvanları tərəfindən
yeyilmir. Azərbaycan florasında 6 növü bitir. Bunlardan 4 növü birillik, 2 növü isə çoxillikdir.
Ağot – Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir.
Çoxillik ot bitkisidir. Latınca adı
«Andropoqon» olub, lüğəti mənası
andros - ər,
poqon - saqqal olub, «saqqallı kişi» mənasını verir.
Rus dilində bitki «Borodaç» adlanır. Dekorativ bitkidir. Kökləri həddindən artıq coddur. Qaynar
suda saxladıqdan sonra yumşalır. Ondan kosmetikada fırça kimi istifadə edilir. Bir növü
qandayandırıcı xüsusiyyətə malikdir. Azərbaycan florasında Qandayandırıcı və Qafqaz ağotu
növləri bitir.
Ağtərə –Daşdələnkimilər fəsiləsinə aiddir. Çoxillik ot bitkisi olub, latınca «Parnassia», rus
dilində isə «Belozor» adlanır. Cinsin adı Yunanıstanda müqəddəs yerlərdən sayılan Parnas
dağlarının adı ilə bağlıdır. Qədim miflərə görə Apollo bu dağlarda yaşamışdır. Bitki bəzək-
bağçılıqda geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında ancaq Bataqlıq ağtərəsi növü bitir.
Akasiya- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsilə aiddir. Ağac bitkisi olub, latınca
«Acacia»
adlanır. «Akaki» yunan sözü olub, bu ad Teofrast və Dioskoridin mülahizələrinə görə Misirdə olan
«tikanlı ağac» adlanan «Akasiya torsilisin» adından götürülmüşdür. Rus dilində «Akaüiə»
adlanır. Azərbaycanın rayonlarında çox vaxt bitkini paxlalarının kənarının şirin olması və bal
arılarını cəlb etdiyinə görə «balverən bitki» adlandırırlar. Dekorativ əhəmiyyətə malikdir.
Çiçəklərinin tərkibində qatı, sarı rəngli və xoş ətirli efir yağı olduğuna görə ətriyyat sənayesində